همشهری آنلاین- مرضیه موسوی: شیب زیاد کوچه‌ها و گذرها نام محله را با خود آورده بود؛ دزاشیب که در متون تاریخی به نام «آذرشیب» هم خوانده می‌شد. سراسر محله باغ‌های بزرگی بود که عمارت‌های قاجاری میان آن خودنمایی می‌کرد. «سید محمد سادات حیاط شاهی» دبیر شورایاری و از اهالی قدیمی محله دزاشیب می‌گوید :«محله دزاشیب باغ‌های زیادی داشت که تعداد کمی از آن‌ها باقی مانده است. یکی از این باغ‌ها باغ ملاکنی بود. تا دوره پهلوی تنها جاده‌ای که به سمت کاخ نیاوران می‌رفت جاده نیاوران بود. اما در دوره پهلوی جاده تازه‌ای به سمت نیاوران ساخته شد که دقیقاً از وسط این باغ می‌گذشت و باغ حاج ملاکنی را به 2قسمت تقسیم می‌کرد. به همین دلیل به آن باغ دوقلو می‌گفتند. از باغ‌های قدیمی محله تنها باغ اعلم باقی مانده که بخشی از آن به پارک مینا و بخشی به عنوان مرکز ستاره شناسی در دسترس است. همچنین باغ خانواده اعلا که حالا کاربری انجمن خوشنویسان دارد.»
کوچه‌های شیب دار دزاشیب در ادامه مسیر خود به سمت شمال، در تقاطع قیطریه فعلی به یخچال بزرگ شمیران می‌رسید که زمستان و پاییز پر از یخ می‌شد و در تابستان و بهار یخ مورد نیاز شمیران را تأمین می‌کرد. حیاط شاهی از کوچه سرآسیاب می‌گوید که چشمه‌های فراوانی داشت و اهالی دزاشیب و شمیران غله خود را در آن آسیاب می‌کردند :«سرآسیاب از اراضی شمال دزاشیب بود که آب فراوانی داشت. بین 20 تا 30 چشمه در این گذر وجود داشت و کافی بود 5 متر زمین را بکنی تا به آب برسی. وجود همین آب‌ها بود که آسیاب شمیران را به کار می‌انداخت. به همین دلیل به آنجا سرآسیاب می‌گفتند. محله دزاشیب قنات‌های بسیاری داشت که همه آن‌ها کور شدند یا آبشان خشک شد. این قنات‌ها همه آب مورد نیاز اهالی را تأمین می‌کردند. یک مظهر قنات‌ در خیابان لواسانی بود. آب انبارهایی هم وجود داشت که با چند پله به محل تجمع آب می‌رسیدند و برای استفاده عموم مردم ساخته شده بودند. گذر سرآسیاب به دلیل آب زیادی که همیشه در سطح زمین وجود داشت همیشه گلی بود و به آن کوچه لشان هم می‌گفتند؛ یعنی کوچه‌ای که به دلیل آب گل‌آلود همیشه گل و شل بود.»

اهالی نام آشنای دزاشیب
از قدیمی‌ترین اماکن تاریخی محله دزاشیب تکیه دزاشیب است که قدمتی بیش از 120 سال دارد. این تکیه با ستون‌های سبز و سقف بلند در ایام محرم و صفر و مناسبت‌های مذهبی محل تجمع اهالی دزاشیب و برگزاری مراسم عزاداری است. دزاشیب در دهه‌های گذشته محل سکونت افرادی خانواده دکتر فلسفی، امان الله خان اردلان، زین العابدین رهنما، نیما یوشیج، سیمین دانشور و جلال آل احمد و افراد سرشناس دیگری بوده است. خانه سیمین و جلال از معدود خانه‌های قدیمی باقیمانده در این محله است که به عنوان خانه موزه، درهای آن به روی مخاطبان باز است. حیاط شاهی می‌گوید :«محله دزاشیب یک قبرستان قدیمی داشت که آقای اعلا از چهره‌های سرشناس محله در دوره پهلوی آن را تخریب کرد و در آن مدرسه ساخت. اغلب بچه‌های محله از جمله من در این مدرسه درس خوانده‌اند. بافت محله طی این سال‌ها تغییر چشمگیری داشته و ساختمان‌های نوسازی در آن ساخته‌اند. باغ‌ها به زمین‌های کوچکتری تقسیم شده‌ و تعداد کمی از خانه‌های قدیمی در محله باقی مانده‌اند. این خانه‌ها هم به صورت املاک متروکه در محله رها شده‌اند و ورثه تصمیمی برای ساخت و ساز و یا احیای آن نمی‌گیرد.» حمام قدیمی محله دزاشیب این روزها به رستوران سنتی تبدیل شده و از کوچه آشتی کنان خبری نیست.