کشور ما سال‌های پی‌درپی درگیر خشکسالی بوده است، اما در یکی دو سال گذشته سیلاب‌های شدید جایگزین خشکسالی در بسیاری از مناطق کشور به‌ویژه استان‎های مرکزی، جنوبی و جنوب شرقی شده است. همه ما سیل شدید شیراز و خوزستان را که ابتدای امسال به وقوع پیوست به یاد داریم؛ سیلی که باعث خسارت به بسیاری از خانه‌ها و زیرساخت‌های شهری و روستایی شد. حالا این سیل، راه سیستان و بلوچستان را در پیش گرفته است. بسیاری می‌گویند دلیل این سیلاب‌ها تغییر اقلیم در کشور است که باعث شده بعد از سال‌ها خشکسالی، حالا اقلیم این مناطق، سیلاب را تجربه کند.

نیاز به اندازه‌گیری شاخص‌هاست؟

محسن ناصری، اقلیم‌شناس در گفت‌وگو با ایرناپلاس در این باره می‌گوید: نکته مهم در تغییر اقلیم این است که در واقع بیش از خشکی یا تری، چیزی که به‌عنوان نماینده خیلی روشن از تغییر اقلیم شناخته می‌شود، افزایش رخدادهای جوی مثل باران‌های سیل‌آسا، طوفان‌های بزرگ مثل کاترینا و انواع و اقسام طوفان‌هاست.

به گفته ناصری وقتی در چرخش آب دنبال رخدادهای ترین یا حدی می‌گردیم، یکی از شاخص‌ترین آنها سیل است و متناظر آن خشکسالی به‌عنوان یکی از این انواع حوادث حدی شناخته می‌شود. بنابراین از این منظر سیل و سیلاب می‌تواند یکی از جنبه‌های مهم اثر تغییر اقلیم باشد. با این حال، ناصری اضافه می‌کند: پاسخ به این سؤال که سیل سیستان و بلوچستان آیا به تغییر اقلیم مرتبط هست یا نه را باید بررسی کرد و پاسخگویی نیازمند حساب و کتاب است.

وی می‌گوید: ما روش‌هایی برای اندازه‌گیری این که رفتار پارامترهای اقلیمی یک منطقه تغییر اقلیم را نشان می‌دهد یا نه، داریم. ممکن است این اتفاقاتی که در منطقه می‌افتد مربوط به گازهای گلخانه‌ای یا اقدامات انسانی باشد. این به شکل کلی بررسی می‌شود. وقتی بخواهیم از یک حادثه صحبت کنیم باید متناظر با آن شاخص‌های اقلیمی حادثه در مقیاس بزرگ کنترل و ارزیابی شود تا بر اساس آن تشخیص داده شود که این رخداد طبیعی است یا به رفتار انسانی مربوط است.

این اقلیم‌شناس درباره سیل سیستان می‌گوید: در دامنه حدس و گمان می‌توان پذیرفت که این سیل می‌تواند در اثر تغییر اقلیم باشد، چراکه همان‌طور که اشاره کردم، یکی از نمادهای بروز تغییر اقلیم در هر منطقه، افزایش حوادث طبیعی است.

دلیل تغییرات آب و هوایی چیست؟

علیرضا مساح بوانی، اقلیم‌شناس هم در این باره به خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: اینکه آیا سیل‌های اخیر به‌ویژه سیل سیستان و بلوچستان با تغییر اقلیم ارتباط دارد یا نه نیازمند پژوهش‌های مختلفی است و به‌سادگی نمی‌توان گفت که این سیل‌های شدید در یک سال گذشته ناشی از تغییر اقلیم است، چرا که متغیرهای آب و هوایی مثل سیل یا خشکسالی‌ها در اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود.

به گفته وی یکی از عوامل ایجاد سیل، نوسانات درونی سیستم‌هایی است که در اقلیم‌های کره‌ زمین وجود دارد. اندرکنش بین اتمسفر، اندرکنش بین اتمسفر و اقیانوس یا اتمسفر و یخ کره نمونه‌هایی از آن است. این اندرکنش‌ها می‌توانند تغییراتی هم در دما و هم در بارش ایجاد کنند. به‌عنوان مثال ما حدود ۴۰ شاخص داریم که این اندرکنش‌ها را برای ما مشخص می‌کند. یکی از این شاخص‌ها پدیده النینو است. سال ۲۰۱۵ پدیده النینو در اقیانوس آرام اتفاق افتاد که ما آن را جزو اتفاقات درونی زمین می‌شناسیم. پس از آن در آبان ماه بود که سیل شدید در کرمانشاه اتفاق افتاد. این اتفاقات را ما به‌عنوان تغییر اقلیم نمی‌شناسیم، این اتفاق به دلیل اتفاقات درونی زمین ایجاد شده است.

یکی دیگر از عواملی که به گفته مساح باعث تغییرات اقلیمی می‌شود تغییر فعالیت‌های خورشیدی است. اگر فعالیت خورشیدی افزایش پیدا کند، طبیعتاً زمین گرم‌تر می‌شود. عامل دیگری که می‌تواند روی آب و هوای زمین تأثیرگذار باشد، تغییرات گردش زمین به دور خورشید یا تغییرات گردش زمین به دور خودش است. موضوع دیگر تأثیرگذار هم آتشفشان‌های عظیمی است که درون زمین اتفاق می‌افتد که آن هم می‌تواند آب و هوای زمین را تغییر دهد.

این اقلیم‌شناس ادامه می‌دهد: یکی دیگر از عوامل بحث افزایش گازهای گلخانه‌ای و افزایش فعالیت انسان‌هاست. ما فعالیت‌های انسانی را به‌عنوان تغییر اقلیم می‌شناسیم و آنها هم از زمان انقلاب صنعتی شروع به افزایش کرده که آن فعالیت‌ها هم به تغییرات آب و هوا  کمک کرده است.

تغییر اقلیم مساوی افزایش فعالیت انسان‌ها

با این حال، وی می‌افزاید: اینکه واقعاً کدام عامل در سیلی که در سیستان و بلوچستان آمده دخیل بوده، باید مورد مطالعه قرار گیرد. اینکه سهم هرکدام از شاخص‌های چقدر است باید اندازه‌گیری شود و اگر ما بتوانیم اثبات کنیم که انسان سهم بزرگی را داشته است، آن وقت است که می‌توانیم بگوییم تغییر اقلیم عامل اصلی سیلاب اخیر است.