به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی مداحی، استاد مؤسسه حکمت و مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب، شامگاه یکشنبه، 24 آذرماه، در نشست «مستشرقان و حدیث شیعه» که در پژوهشکده مجمع‌الفکر الاسلامی برگزار شد، با اشاره به نگرش مستشرقان انگلیسی زبان به حدیث شیعه گفت: بیشترین آثار در مورد حدیث شیعه در انگلیس، اسرائیل، آمریکا، فرانسه و آلمان همچنین کانادا نوشته شده است که انگلیس و اسرائیل بیشترین آثار را تولید کرده‌اند. برخی آثار حدیثی مسلمین به خصوص شیعه در اروپا و به زبان عربی چاپ شده و برخی آثار هم به زبان‌های اروپایی و عمدتاً انگلیسی ترجمه شده است. 

مداحی با ذکر اینکه در دهه اخیر، بحث تاریخ‌گذاری حدیث در میان مستشرقان مسئله مطرحی شده است، افزود: غربی‌ها معتقدند که حدیث ساخته و پرداخته مسلمانان است. لذا تلاش می‌کنند تا تاریخ تولد برای حدیث ایجاد کنند.

مداحی با اشاره به آثار مهم روایی در شیعه در چند برهه مهم تاریخی تدوین شده است، تصریح کرد: در دوره ائمه(ع)، اصول اربعمأئه، در دوره آل‌بویه کتب اربعه حدیثی تألیف و تدوین شد. در دوره اخباریون وسائل‌الشیعه و بحارالانوار شکل گرفت. در عصر حاضر هم مجموعه‌های روایی و موسوعه‌های حدیثی در دارالحدیث و مؤسسه مجمع‌الفکر و ... تدوین شده است.

تمرکز مطالعات حدیثی مستشرقان بر 200 سال صدر اسلام

وی افزود: تمرکز مستشرقان بر 200 سال نخست اسلام و دوره اخباریون یعنی عمدتاً صفویه است که حدیث در این دوره رونق زیادی دارد.

مداحی با بیان اینکه حدیث در سنت مسیحی و غربی معادل ندارد، تصریح کرد: آنان گفته‌های حضرت عیسی(ع) را گفته‌های خدا و معادل قرآن قرار می‌دهند. لذا درک آنان این است که حدیث ساخته مسلمین است. البته آن‌ها از مسئله منع تدوین حدیث در قرن اول به عنوان مؤید و دستاویز برای این نظر خود بهره می‌برند. در جوامع شیعه منع تدوین حدیث خیلی مهم نبوده، چون قاطبه احادیث ما از صادقین(ع) است که از مرحله منع تدوین حدیث گذشته بود، ولی منع حدیث دستاویزی برای مستشرقان است که بگویند تمامی احادیث مسلمین جعل شده است.

این محقق و پژوهشگر با ذکر اینکه مستشرقان تا سال 1950 توجهی به مطالعه حدیث شیعه نداشتند، افزود: اروپایی‌ها عمدتاً در برخورد با مسلمین با حکومت عثمانی و در سیسیل و اندلس هم با اهل سنت مواجه بودند؛ بنابراین عمداً بی‌توجه به حدیث شیعه نبوده‌اند. البته در دوره استعماری که بسیاری از آنان به ایران آمدند هم عمدتاً به جای مباحث حدیثی متوجه فرهنگ و هنر ایران شدند و به ترجمه حافظ، مثنوی معنوی و ... پرداختند.

مداحی با اشاره به اینکه در دوره صفویه «آنتونی دوژیرو» به ایران برای تبلیغ مسیحیت می‌آید، ولی مسلمان شده و خودش گرایش اخباری تند می‌یابد، اظهار کرد: همچنین «جیمز مریک» به عنوان مبلغ مسیحی وارد ایران شد. 11 سال مسیحیت را تبلیغ کرد و در نهایت کتاب حیات القلوب علامه مجلسی را در سال 1850 ترجمه کرد.

اطلاعات اندک مستشرقان از شیعه

وی با پرداختن به اینکه مستشرقان اطلاعات کمی از شیعه داشتند و گزارشاتی هم که در آثارشان از شیعه می‌دادند اشتباهات زیادی داشته است، ابراز کرد: برای نمونه «ادوارد فندیک» در گزارشی از کتب شیعه آورده است که شیعیان اسم شیعه را دوست ندارند و خود را علوی می‌نامند؛ صحاح سته را قبول ندارند و به جای آن خودشان چند منبع حدیثی دارند که از جمله «من لا یستخرزه الفقیه»(عبارت صحیح، «من لا یحضره الفقیه» است)؛ وی در اینجا نام «من لایحضره الفقیه» را کاملاً اشتباه می‌نویسد؛ وی همچنین نهج‌البلاغه را به فردی به نام «الرازی» به جای سیدرضی نسبت می‌دهد و آن را در زمره منابع حدیثی شیعه می‌آورد که کاملاً غلط است.

مداحی اظهار کرد: «ادوارد براون» هم در گزارشی معراج‌السعادة و بحارالانوار را از جامع‌ترین کتب حدیثی نزد شیعه می‌داند، در حالی که معراج‌السعادة کتاب حدیثی شیعه نیست و نام نویسنده بحارالانوار را هم فردی غیر از مجلسی ذکر کرده است؛ «مصطفی شاه» در کتاب خود در مورد حدیث، 61 مقاله از مستشرقان آورده که تنها سه مقاله در مورد حدیث شیعه است.

مداحی افزود: «بروکلمان» هم در گزارشی از کتب شیعه به چند کتب فقهی و حدیثی اشاره می‌کند و حتی  دو منبع حدیثی شیخ طوسی را به عنوان منابع ذکر نمی‌کند و اشتباهاتی هم در نسبت دادن برخی آثار به صاحبانش دارد.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه گاهی تلقی می‌کنیم مستشرقان آثار ما را به غارت برده و نگاه عتیقه‌ای به این کتب داشتند، اظهار کرد: این جنبه را نفی نمی‌کنم، ولی باید توجه کنیم که خیلی از آثار مسلمین در اروپا از روی همین نسخه‌های برده شده از سوی مستشرقان چاپ شده است. 

تلاش مثبت برخی مستشرقان برای معرفی شیعه

وی با بیان اینکه «شاردن» در سفرنامه خود نوشته ایرانیان چاپخانه ندارند و عمداً هم به سمت چاپ کتاب نمی‌روند، تصریح کرد: سیره ابن هشام، صحیح بخاری و وفیات الاعیان ابن خلکان و ... اولین بار در غرب چاپ می‌شود، گرچه کتب شیعه مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرد تا اینکه وقتی صنعت چاپ وارد کشور شد چاپ آثار شیعه رونق گرفت.

مداحی تصریح کرد: اولین تلاش برای چاپ و معرفی آثار شیعه، توسط دونالدسون شکل گرفت. همچنین «ای کی هوارد» نگاه مثبتی به شیعه داشته و الارشاد مفید را به انگلیسی ترجمه کرد و جزواتی برای معرفی کتب اربعه شیعه نوشت؛ وی مقالاتی در مورد عاشورا و امام حسین(ع) دارد که حتی می‌توان حدس زد وی شیعه شده بوده است.

نقش عرفان شیعه در مستبصر شدن مستشرقان

استاد مؤسسه حکمت با اشاره به بررسی آثار بیش از 300 مستشرق در تحقیقات خود، افزود: در این تحقیقات به این نتیجه رسیدم، مستشرقانی که از باب عرفان و تصوف شیعه را مطالعه کرده‌اند، بیشتر به شیعه گرایش یافتند تا کسانی که از باب قرآن و حدیث، وارد مباحث مطالعاتی شیعه شده‌اند. لذا در آثار برخی از آنان تصریح می‌شود که اسلام به واسطه تصوف رشد کرد.

مداحی ابراز کرد: مطرح‌ترین شیعه‌شناس دوره معاصر یعنی «ویلفرود مادلون» عمدتاً در مباحث کلامی شیعه تحقیق کرده و احادیث ائمه(ع) و به خصوص امام صادق(ع) را متأثر از معتزله می‌داند؛ وی دیدگاه شیعه در بحث جانشینی امام علی(ع) را در آثارش تقویت کرده است.

نگاه منفی مستشرق اسرائیلی به شیعه

مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب تأکید کرد: همچنین «اتان کلبرگ» اسرائیلی مقاله‌ای در مورد «ابوتراب» نوشته و آورده است که شیعیان در طول تاریخ احادیثی را در این باره جعل کرده‌اند. وی همچنین به همراه محمدعلی امیرمعزی کتاب القرائات و التنزیل و التحریف را نوشته و مدعی شده که قرآن تحریف شده است.

وی با بیان اینکه کسانی مانند موجان مؤمن و همسرش بهایی بودند و متیو پیرس و لیندا کلارک هم آثاری در مورد 12 امام نوشته‌اند، گفت: همچنین ارزینا لالانی، کتاب نخستین اندیشه‌های شیعی یعنی تعالیم امام باقر(ع) را نوشت و به ناقلان امام و عصر و دوره زندگی ایشان با نگاه مثبت پرداخته است.

مداحی با اشاره به اینکه عمده مطالعات حدیثی در انگلیس و اسرائیل در حال انجام است، بیان کرد: بسیاری از مستشرقان اسرائیلی همان سنت نازی‌های آلمانی را در مطالعات حدیثی دنبال می‌کنند و سیاستمداران این رژیم هم از مطالعات علمی آنان برای پیشبرد اهداف خود سوءاستفاده می‌کنند.