صاحب‌خبر - گروه بین‌الملل: جنازه «هیثم علی اسماعیل» نوجوان 17 ساله عراقی که از چراغ راهنمایی و رانندگی میدان الوثبه بغداد آویزان شد، برای عراقی‌ها یادآور ماجرای تسلط داعش بر 50 درصد عراق بود. تحولات عراق و بی‌ثباتی سیاسی این چند ماهه که آغاز آن اعتراضات بر حق مردم این کشور به گسترش فساد و میانه‌اش استعفای عادل عبدالمهدی از نخست‌وزیری عراق بود و پایانش نامشخص است، به جریان‌های افراطی و در رأس آنها داعش فرصت دوباره‌ای برای تجدید قوا داده است. سربرآوردن داعش از میان خاکسترهای میدان التحریر نه پدیده‌ای عجیب و غریب، بلکه اتفاقی قابل پیش‌بینی بود. پروسه وادار کردن عادل عبدالمهدی به کناره‌گیری از قدرت، ابتدای جان گرفتن دوباره داعش بود. استعفای «سر دولت» به معنای سست شدن ساختارهای سیاسی، امنیتی و نظامی بود. حالا چند روزی است در عراق و البته در چند کیلومتری مرزهای ایران، داعش عرض اندام می‌کند. در این میان نیروهای حشدالشعبی که در چند هفته اخیر فشار زیادی را از سوی طیف متمایل به غرب جبهه سیاسی عراق متحمل شده بودند، همانند سال‌های گذشته پیشمرگ و ناجی مردم عراق شدند و در به‌هم‌ریختگی نیروهای رسمی امنیتی و نظامی عراق، راهی جنگ با داعش شدند. دیروز منابع عراقی از استقرار گسترده نیروهای حشدالشعبی عراق در مناطق شمال شرقی استان دیاله در شرق عراق و مرز با ایران با هدف مقابله با گروهک تروریستی داعش خبر دادند. استان دیاله یا دیالی از استان‌های شرقی کشور عراق است. این استان در مرز این کشور با ایران قرار گرفته و با استان‌های کرمانشاه و ایلام هم‌مرز است. در واقع حشدالشعبی اگرچه نیروهای داعش در عراق را سرکوب کرده و مانع از رویش مجدد آنها می‌شود اما این عملیات از آن جهت که می‌تواند موجب تولد و برخاستن دوباره داعش در عراق باشد؛ برای امنیت عراق و کل منطقه از اهمیت زیادی برخوردار است. یک مقام محلی در استان دیالی عراق دیروز از استقرار گسترده حشدالشعبی در یک منطقه نفت‌خیز مهم در شرق این استان در مرزهای عراق و ایران خبر داد و گفت این اقدام به دنبال حمله داعش به این منطقه انجام شد که با شهید و زخمی شدن شماری از نیروهای حشد از جمله یک فرمانده آن همراه شد. یک مقام دیالی در گفت‌وگو با بغدادالیوم گفته است: منطقه میدان نفتی «نفت‌خانه» که شامل چاه‌های نفت مشهوری بوده و در نزدیکی مرزهای عراق و ایران و در حوزه استحفاظی شهر «خانقین» در ۱۱۰ کیلومتری شمال شرق بعقوبه واقع است، از چند هفته پیش شاهد استقرار گسترده تشکیلات حشدالشعبی است، بویژه در جاده اصلی که توسط یکی از واحدهای حشد کنترل می‌شود. این گسترده‌ترین استقرار نیروهای حشدالشعبی از سال 2013 در این منطقه است که برای دفع خطر داعش انجام شده است. منبع مذکور که به گفته بغدادالیوم خواست نامش فاش نشود، افزود: داعش در مقطع اخیر 2 حمله بزرگ علیه واحدهای حشدالشعبی در نفت‌خانه انجام داد که به شهید و زخمی شدن شماری از نیروهای حشد در پی یک نبرد چند ساعته منجر شد. این منبع گفت: واحدهای حشد منطقه را در حال حاضر با قدرت تحت کنترل دارند و راهبرد عملیات باز را برای پیگرد هسته‌های تروریستی فعال در این منطقه به‌کار گرفته‌اند. در همین ارتباط هم صادق حسینی، رئیس کمیته امنیتی شورای استان دیاله عراق شنبه شب گفت: نیروهای بسیج مردمی عراق با انجام عملیاتی، پادگان «عایشه» متعلق به تروریست‌های داعشی واقع در استان دیاله را هفته گذشته منهدم کردند. به گزارش تارنمای حشدالشعبی، حسینی افزود: داعش از این پادگان برای آموزش تروریست‌ها در استان‌های دیاله، کرکوک و صلاح‌الدین استفاده می‌کرد. به گفته وی، نیروهای حشدالشعبی و امنیتی از آغاز سال ۲۰۱۹ تاکنون ۲۰ نفر از سرکرده‌های گروهک تروریستی داعش را به هلاکت رسانده‌اند. بر اساس این گزارش، این سرکردگان داعشی در رشته عملیات ضربتی، حملات هوایی و کمین نیروهای بسیج مردمی و امنیتی عراق به هلاکت رسیده‌اند. وی گفت: بسیاری از سرکرده‌های کشته شده داعشی، امرای برخی شهرستان‌ها و کسانی بودند که اقدامات تروریستی بسیاری علیه مردم و نیروهای امنیتی انجام داده‌اند. مرحله هفتم عملیات «اراده پیروزی» با مشارکت نیروهای نظامی عراقی، هفته گذشته در 4 محور در استان‌های دیاله و صلاح‌الدین آغاز شد. دیروز همچنین منابع عراقی اعلام کردند نیروهای ارتش این کشور، یورش داعش به ناحیه‌ای در جنوب موصل را دفع کرده‌اند. به گزارش النهرین، یک منبع وابسته به پلیس نینوا اعلام کرد: نیروهای عراقی موفق به دفع یورش داعش به ناحیه القیاره در جنوب موصل در استان نینوا شدند که بر اثر آن یک داعشی کشته و یک تکفیری دیگر بازداشت شد. این منبع از استقرار نیروهای ارتش عراق در این ناحیه به شکل گسترده برای رصد و ممانعت از تحرک داعش در محورهای جنوب موصل خبر داد. گفتنی است اخیرا تکفیری‌ها با سوءاستفاده از شرایط و بحران در عراق به تحرکاتی در برخی مناطق بویژه مناطقی که قبلا در اشغال آنها بوده، دست زده‌اند. * منابع درآمد داعش بر اسـاس تحــقیق سال ۲۰۱۵ سازمان «Financial Action Task Force» منابع مالی داعش به شرح زیر است: کنترل بانک‌ها، ذخایر نفت و گاز، مالیات، اخاذی و سرقت از منابع سرمایه‌ای،گروگان‌گیری برای دریافت پول، اعانه‌هایی که از طریق سازمان‌های غیرانتفاعی دریافت می‌شود و حمایت‌های مالی و تجهیزاتی که جنگجویان خارجی فراهم می‌کنند. *** [ماجرای تولد یک هیولا] داعش یادگار تاریخی آمریکایی‌ها و چک سفیدامضای تضمین بقای «دولت بی‌سر» در عراق و سوریه بود. هیلاری کلینتون، وزیر اسبق خارجه ایالات متحده صراحتا از تشکیل داعش توسط آمریکا سخن گفت و در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور هم، ترامپ که گمان نمی‌کرد عنان داعش خیلی زود به دست خودش می‌افتد، بارها از این موضوع به عنوان ابزار تحقیر رقیب دموکرات خود استفاده کرد. داعش از ژوئیه ۲۰۱۴ ادعای خلافت جهانی کرد و بر خود نام حکومت اسلامی گذاشت. اولین بروز رهبران این جریان هم خطبه نماز جمعه معروف ابوبکر البغدادی رهبر این گروه بود. آنها خیلی زود با حمایت لجستیکی عربستان و حمایت اطلاعاتی آمریکایی‌ها توانستند 11 میلیون نفر از مردم عراق و سوریه را تحت حکومت خودخوانده خود درآورند. وجه بارز داعش، ایجاد رعب و وحشت از طریق کشتار بی‌رحمانه افراد با روش‌های عجیب و غریب همچون آتش زدن در قفس، سر بریدن، هدف قرار دادن افراد با آرپی‌جی و... بود. داعش با همین سبک راه پیشرفت خود را هموار کرد. جنگ داخلی سوریه که شروع شد، داعشی‌ها خیلی زود خود را به این کشور رساندند و به سرعت بخش‌هایی از شمال شرقی سوریه را تصرف و شهر رقه را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. سپس همزمان با اقدام نظامی در سوریه به عراق حمله کردند و موفق شدند رمادی و فلوجه مهم‌ترین شهرهای استان انبار در عراق را به قلمرو خود اضافه کنند. ژوئن ۲۰۱۴ مهم‌ترین موفقیت داعش با تصرف موصل- دومین شهر بزرگ عراق- به‌دست آمد. موصل البته با خیانت سران شهر از استاندار گرفته تا بقیه تسلیم شد. پیشرفت داعش طوری بود که تا خردادماه 1394 شمال غربی عراق و نیمی از سوریه را در سیطره خود داشت. با تشکیل نیروهای حشدالشعبی و آغاز جنگ تمام عیار عراقی‌ها با نیروهای داعش، مناطق تحت تصرف داعش آرام آرام از کنترل آنها خارج شد. ژوئیه سال 2017 میلادی یعنی 2 سال پیش موصل هم از چنگ داعش درآمد و دسامبر همان سال بغداد پیروزی بر داعش را اعلام کرد. *** [ماجرای تولد یک منجی] ناکارآمدی و از هم پاشیدگی نیروهای کلاسیک نظامی عراق در جنگ با داعش مهم‌ترین دلیل به وجود آمدن حشدالشعبی در عراق بود. این نیروی مردمی در سال ۲۰۱۴ و پس از سقوط موصل در واکنش به فتوای مراجع عراق بویژه فتوای جهاد آیت‌الله‌العظمی سیستانی تشکیل شد. ورود حشدالشعبی به جنگ با داعش آغاز سلسله شکست‌های داعش بود. اگرچه این روزها به واسطه عملیات روانی نیروهای حامی غرب در ساختار سیاسی عراق، سخنان عجیب و غریبی درباره عملکرد حشدالشعبی گفته می‌شود اما درباره جایگاه قانونی این نیروی مردمی عراق باید دانست سپتامبر ۲۰۱۵ حیدر العبادی، نخست‌وزیر وقت عراق اعلام کرد گروه‌های حشدالشعبی بخشی از نیروهای حکومتی هستند. پارلمان عراق نیز آذرماه ۱۳۹۵ قانون حمایت از نیروهای حشدالشعبی را تصویب کرد. با تصویب این قانون، حشدالشعبی رسماً به یک نهاد قانونی تبدیل شد و حالا جزئی از ساختار ارتش عراق به شمار می‌رود و می‌تواند زیر نظر شورای عالی امنیت ملی عراق، قانونی فعالیت کند. در ماده یک این قانون آمده است: هیأت حشدالشعبی که به موجب دستور شماره ۹۱ در ۲۴ فوریه (۵ اسفند ۱۳۹۴) تشکیل شده بود، بخشی از نیروهای مسلح عراق به شمار می‌رود و تحت فرماندهی فرمانده کل نیروهای مسلح قرار می‌گیرد. گروه‌ها و تشکیلات حشدالشعبی به موجب این قانون، ساختاری قانونی به شمار می‌روند که از حقوق و پاداشی متناسب با نیروهای امنیتی عراق برخوردار می‌شوند. به‌واسطه جمعیت 70 درصدی شیعیان، عمدتاً ساختار و بدنه نظامی حشدالشعبی را شیعیان عراق تشکیل می‌دهند اما بعدها برخی عشایر سنی عراق از استان‌های صلاح‌الدین، نینوا و انبار و نیز افراد فیلی و مسیحیان عراقی نیز به آن ملحق شدند. در جنگ تمام عیار عراقی‌ها با داعش، حشدالشعبی در آزادسازی این مناطق نقش اساسی داشته‌ است: جرف‌النصر، آمرلی، ضلوعیه، بلد، استان دیاله، الدور، علم، ناحیه بغدادی، تکریت و بخش‌هایی از استان انبار. استان دیاله در مرز ایران که داعش دوباره در آن عرض اندام می‌کند برای چندمین بار طی سال‌های گذشته به محل تقابل حشدالشعبی با داعش تبدیل شده است. حشدالشعبی امروز مهم‌ترین مانع برای فروپاشی کامل ساختار سیاسی عراق و تجزیه این کشور است. از همین رو در میان سخنان چهره‌های سیاسی غرب‌گرای این کشور در چند ماه اخیر بویژه در 2 هفته گذشته، اتهامات فراوانی علیه این مجموعه مردمی مطرح شده است. *** تضعیف حشدالشعبی تقویت داعش است سیدرضا صدرالحسینی* افزایش اعتراضات در عراق طی 2 ماه گذشته اخیرا صحنه‌هایی از اغتشاش‌های بعضا خونین را در پی داشت و سبب شد جریان‌های تکفیری تروریستی در استان‌های غربی و شمال عراق تحرکاتی داشته باشند. از سویی تحرکات جدید داعش در استان‌ دیالی سبب شده افکار عمومی نگرانی‌هایی درباره ظهور مجدد این سازمان تروریستی داشته باشند. برای درک بهتر این مسأله و اینکه جدیت ظهور داعش و خطر آن بر امنیت منطقه بویژه عراق و ایران تا چه اندازه‌ای است باید برخی پارامترها را مدنظر قرار داد. نخست آنکه هسته اولیه داعش را افسران رده بالای امنیتی و اطلاعاتی حزب بعث تشکیل می‌دادند، از این رو سبک اقدامات و عملیات‌های آن در میدان جنگ نیز برگرفته از آموزه‌ها و روش‌های این حزب است. صحت این ادعا در مصاحبه‌ها و اظهارات فرماندهان و نیروهای رزمنده حشدالشعبی که سابقه مبارزه با حزب بعث را دارند قابل اثبات است. این افراد بر اساس شواهد عینی و رصدهای میدانی در دوره مبارزه با داعش علاوه بر شناسایی برخی سرکرده‌های داعش که سابقه عضویت در حزب بعث را داشتند، اقدامات رزمی آنها را در انطباق با تکنیک‌ها و تاکتیک‌های نظامی بعث عراق ارزیابی کرده‌اند. ضمن اینکه ارتباط «عزت ابراهیم الدوری» با داعش به‌طور کامل اثبات شده ‌بود و در زمان حیات وی، نیروهای داعش در استان نینوا و شهر موصل به‌طور آشکار تحت فرماندهی او عمل می‌کردند. ضمن اینکه احتمال اینکه فرمانده جدید داعش که ملیتی عراقی دارد از افسران امنیتی حزب بعث باشد، بسیار قوی است. از این رو است که تحرکات مجدد داعش در عراق را باید در ارتباط مستقیم با آزادی عمل نیروهای جنگی حزب بعث دانست. تا زمانی که عناصر حزب بعث و تفکرات این جریان در عراق وجود داشته باشد، این انتظار وجود دارد که در مقطع فعلی بروز اغتشاش و آشوب در عراق، این جریان نیز تحرکاتی داشته باشد. نکته بعدی حمایت آمریکا از این تحرکات است. بدون شک ایالات متحده آمریکا و عربستان در صدر کشورهایی هستند که از بی‌دولتی و هرج و مرج در عراق سود می‌برند. این رویکرد هم در رسانه‌های وابسته به آنها و هم در عملکرد مقامات سیاسی این کشورها کاملا مشهود است. از نحوه آخرین سفر مایک پنس به عراق و عدم حضور در بغداد تا حمایت‌های مالی کشف‌ شده آل‌سعود از داعش، همگی این موضوع را تایید می‌کند. جدا از این طی یک ماه گذشته اخبار متعددی منتشر شده مبنی بر اینکه نیروهای آمریکایی در برابر اقدامات تروریستی در مرزهای غربی عراق اهمال و نیروهای مستقر در پایگاه عین‌الاسد از بمباران مقرهای شناسایی شده آنها پرهیز می‌کنند. ضمن اینکه «حمید الیاسری» فرمانده لشکر ۴۴ حشد‌الشعبی هفته گذشته از همکاری آمریکایی‌ها با داعش خبر داد. بر اساس اظهارات او 150 نفر از تروریست‌های داعش با حمایت ضمنی نیروهای موسوم به ائتلاف ضد‌تروریسم وارد عراق شده و به سمت سنجار حرکت کرده‌اند. اما اینکه اقدامات و تحرکات داعش در برهه زمانی فعلی بتواند اثر و شدتی مانند دوره اول آن‌ داشته باشد، حداقل در مقطع کنونی چندان قابل تصور نیست، چرا که سازمان حشدالشعبی و ارتش عراق تجربه موفقی در مقابله با داعش و شکست این گروه داشته‌اند و خود داعش نیز به لحاظ نظم سازمانی و تعداد نیرو پس از شکست‌های متعدد در عراق و سوریه انسجام گذشته را ندارد. از این جهت اقدامات آن فعلا محدود است اما نباید این خطر را نادیده گرفت. به نظر می‌رسد داعش مانند گذشته سوار بر موج رسانه‌ای شده و این بار ضعف خود را در لوای ارتش رسانه‌ای پوشش داده است. از این جهت باید توجه داشت در عرصه رسانه نیز باید نسبت به اقدامات و عملکرد آن هشیارانه عمل کرد. چه اینکه در گذشته نیز ثابت شده بود این گروه به‌طور هدفمند دست به اقداماتی می‌زند که در رسانه‌ها مطرح شود. نکته پایانی اینکه، مجموع معترضان عراقی حاضر در میادین و خیابان‌های عراق در 2 ماه گذشته کمتر از یک میلیون نفر برآورد می‌شود و از این تعداد جمع بسیار اندکی که البته با تکنیک‌های رسانه آشنایی دارند، سعی کرده‌اند نارضایتی‌های مردمی را پس از عبدالمهدی ناشی از وجود حشد‌الشعبی نشان دهند. نکته مهمی که در این عرصه باید مدنظر قرار داد این است که اکثریت قاطع مردم عراق و مقامات سیاسی این کشور به دور از وابستگی حزبی، به ارزش‌های حشدالشعبی برای عراق واقفند. حشدالشعبی سازمانی مردمی و قانونی است که با فرمان مرجعیت تشکیل شد و فداکاری‌های آن در جنگ با داعش و تاثیرش در شکست دادن این گروه تروریستی در عراق بر هیچ کس پوشیده نیست. از این رو اقداماتی که در جهت متهم کردن حشد و تضعیف آن می‌شود و رسانه‌های وابسته به آمریکا و عربستان بر موج آن سوار شده‌اند نیز در راستای تقویت داعش و تداوم هرج و مرج در عراق قابل تحلیل است. کارشناس مسائل عراق*∎​