مهسا مژدهی: روز شنبه عمران خان، نخست وزیر پاکستان راهی ریاض شد تا میان ایران و عربستان برای حل اختلافات پا در میانی کند. کریکت باز سابق که این روزها خودش در پاکستان با مخالفان سرسختی سروکله می زند، مدت هاست که تلاش دارد جا پای عمان برای حل اختلافات منتطقه ای و حتی فرا منطقه ای بگذارد. با این وجود تلاش های او پیش از این پاسخی دریافت نکرد. سفر اخیر نخست وزیر پاکستان به عربستان ششمین سفر او به این کشور است. دفعه قبل که عمران خان با هدف میانجیگری به تهران آمد از عکس العمل مقامات کشورمان غافل گیر شد و البته او هم فهمید که معادلات منطقه ای پیچیده تر از آن است که از دور به نظر می رسد.

چرا عمران خان ناامید نمی شود؟

نخست وزیر پاکستان یک ماه و بیست روز پیش وارد تهران شد و گفت که برای میانجیگری بین ایران و عربستان آمده و با مقامات کشورمان دیدارهایی داشت. او وقتی داشت تهران را ترک می کرد گفت که با نگرش مثبتی به ریاض خواهد رفت و دو روز بعد در عربستان بود تا با مقامات این کشور هم بر سر بهبود روابط با ایران چانه زنی کند. از زمان آن سفر تا امروز تغییر محسوسی در روابط میان تهران و ریاض دیده نشده. گزارش های زیادی وجود دارد که از تمایل شاهزاده سعودی به صلح با ایران می گوید اما در زمین بازی، سعودی ها هنوز لج بازی می کنند. اوضاع یمن که تهران آن را به عنوان پیش شرطی برای گفتگوی منطقه ای می داند، به وضع سابق است و با وجود برخی گشایش ها هنوز دورنمای روشنی ندارد و عربستان ترجیح می دهد که علیه ایران با ترامپ هم صدا باشد.

از سوی دیگر بسیاری از ناظران به موفقیت عمران خان امیدی ندارند اما موفقیت یا عدم موفقیت در این موضوع تنها به اراده پاکستانی ها بسته نیست. شرایطی که تهران برای گفتگو با هر یک از این دو طرف گذاشته واضح و روشن است و فعلا هیچ نشانه ای از براورده شدن خواسته های ایران نیست. اما چه گفتگو و آشتی شکل بگیرد و چه نگیرد، به نظر می رسد که عمران خان اصرار دارد که پاکستان را بعد از سال ها که درگیر فساد داخلی و تروریسم بود، به عرصه جهانی بکشاند و نقشی موثر را بر عهده بگیرد.

پاکستان به بازسازی چهره خود نیاز دارد

برای اینکه بدانیم میانجیگری عمران خان، کیفیت بالاتری از میانجیگری های عمان و ژاپن دارد یا نه، هنوز زود است. او قبلا برای یافتن راهی برای گفتگو میان تهران و واشنگتن واسطه شده بود و می گفت که ترامپ او را مامور این کار کرده است. بعد مشخص شد که این ادعا احتمالا صحت چندانی ندارد یا حداقل به این صراحت بیان نشده. با این وجود ین اقدامات می تواند به پاکستان کمک کند تا چهره این کشور که به دلیل حمایت های گاه و بی گاه از تروریسم در افغانستان خدشه دار شده بود بازسازی شده و در عین حال کمک های مالی هم عاید آنها شود. عربستان معمولا از کمک مالی به پاکستان دریغی ندارد. با روی کارآمدن عمران خان به نظر می آمد که این کمک ها محدودتر شوند. او سیاستمداری است که همزمان با ریاض و تهران ارتباطات خوبی دارد و به نظر می رسید که حتی مواضعش به ایران نزدیک تر از سعودی ها باشد. اما کمک های مالی آنها به اسلام آباد با وجود این مسائل قطع نشد. این موضوع از سوی طرف ایرانی یک نقطه تاریک برای پاکستان به حساب می آید.

از طرف دیگر ثبات در خلیج فارس برای پاکستان که انرژی مورد نیازش از این منطقه تامین می شود، اهمیت ویژه ای دارد. فضای موجود در تنگه هرمز و خلیج فارس بسیاری از کشورهایی که انرژی را از این بخش از جهان تامین می کنند، اهمیت زیادی دارد و طبیعی است که این کشورها بخواهند تنش ها در این منطقه در پایین ترین حد ممکن نگه داشته شود و عمران خان هم از این قاعده مستثنی نیست.

سعودی ها به سختی می توانند به عمران خان اعتماد کنند

تا پیش از روی کارآمدن عمران خان روابط میان عربستان و پاکستان گرمای بیشتری داشت. سعودی ها بدشان نمی آمد که اسلام آباد را به حیاط خلوت خود تبدیل کنند و با فرستادن پول های کلان به این کشور سعی داشتند تا مقامات پاکستانی را برای همیشه در یک جبهه با خود نگه دارند. اما این ارتباط با روی کارآمدن عمران خان وضعیت شکننده ای پیدا کرد. نخست وزیر فعلی پاکستان هرچند که سابقه سیاسی چندانی ندارد اما به خوبی راه ورود به معادلات جهانی را بلد است. اختلافات میان عربستان و ایران و تهران و واشنگتن برای او یک فرصت بوده تا با  سیاستمداران جهان در نقش یک عامل موثر به گفتگو بنشیند و پاکستان را به طور جدی وارد فضای بین الملل کند.

نشست کوالالامپور نزدیک است و ماهاتیر محمد شخصا از عمران خان برای حضور در این نشست کنار ایران، قطر و ترکیه دعوت کرد. این فرصتی مهم برای اسلام اباد است اما سعودی ها به ماجرا از زاویه دیگری نگاه می کنند. عربستان از اینکه نشست کوالالامپور جایگزین سازمان همکاری های اسلامی شود وحشت دارد و از اینکه کشورهای مسلمان با تلاش کشور دیگری بسیار دورتر از خاورمیانه دور یکدیگر جمع شوند، خوشحال نیست. در میان کشورهای حاضر در این نشست تنها پاکستان است که از سوی پادشاهی سعودی برای کشورش کمک هزینه می گیرد و در حقیقت زور ولیعهد و پادشاه عربستان فقط به عمران خان می رسد. به نظر عربستان هرچند به یک واسطه برای حل و فصل مشکلاتش با تهران نیاز دارد اما از اینکه در این مسیر به عمران خان اعتماد کند، دو دل است. این دو دلی که هم در تهران و هم در ریاض وجود دارد، می تواند مانعی بر سر راه کریکت باز سابق باشد.

23/ 312 310