مشکل اعتیاد به عنوان یک پدیده مهلک که نتایجش می‌تواند، اثرات سوئی در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه داشته باشد در هر جامعه‌ای مطرح است و معمولاً گروهی که در برابر این پدیده خطرناک بیش از سایر گروه‌ها آسیب‌پذیر است، جوانان و نوجوانان هستند. مصرف مواد مخدر در بین جوانان تهدیدی علیه سلامت اجتماعی و عمومی جامعه است و می‌تواند به آرامش و نظم اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و حتی سیاسی شهروندان تهرانی آسیب برساند در جامعه امروزی به دلیل عدم اطلاع‌رسانی کافی به جوانان، شناخت دقیق و کاملی از مواد مخدر، اعتیاد و آثار مخرب آن وجود ندارد و گزارش‌های آماری حاکی از گسترش فزاینده اعتیاد به مواد مخدر در پایتخت است.

مواد مخدر یک تهدید استراتژیک و چند چهره است که با مقتضیات زمان یکی از چهره‌های آن برجسته‌تر از سایر چهره‌ها می‌شود. این تهدید به‌خصوص در شهری مانند تهران نه تنها امنیت اجتماعی و فردی بلکه امنیت ملی کشور را مورد تهدید قرار می‌دهد. وجود انواع مواد‌مخدر صنعتی و سنتی در تهران و زمینه‌های وسیع رشد و گسترش مواد‌مخدر در این شهر این آسیب اجتماعی را به یک تجارت بزرگ تبدیل کرده است و پیچیدگی اوضاع فعلی را فراهم ساخته‌است به طوری که این پدیده به یک بحران اساسی در جامعه تبدیل شده‌است. تهران به جهت ساختار جمعیتی، موقعیت ژئوپولتیکی و فقدان طرح جامع مبارزه با عرضه، کاهش، تقاضا و درمان معتاد و به‌عنوان یکی از آسیب پذیرترین کلان شهر‌های کشورمان در مقابله با مسئله مواد مخدر است.

این مطالعه موردی به روش اسنادی وکتابخانه‌ای و بر مبنای نظریات موجود می‌کوشد، علل فردی و اجتماعی گرایش جوانان به مواد مخدر را تشریح کند و راهکار‌هایی را برای تبیین روش‌های پیشگیری از اعتیاد نشان دهد. به طورکلی محتوای این مطالعه را مفاهیم و اصطلاحات ادبیات و چارچوب نظری، تحلیل فرهنگی و اجتماعی مصاحبه با معتادین و راهکار‌ها تشکیل می‌دهد.

در بررسی‌های به عمل آمده در خصوص علل و عوامل گرایش جوانان به اعتیاد علل فردی عبارتند از: مشکلات روانی، کنجکاوی ضعف اراده، رهایی از زندگی عادی، انگیزه‌های درمانی و شخصیت متزلزل و علل اجتماعی عبارتند از: دسترسی آسان به مواد مخدر، بیکاری و اعتیاد، نابرابری‌های اجتماعی، نقش محیط جغرافیایی و محل سکونت، نقش دوستان ناباب و اوقات فراغت و راهکار‌های پیشگیری بدین شرح بیان شده است:

- ایجاد تقویت و معرفی مراکز مشاوره روان‌شناسی به منظور آنکه افراد بتوانند به راحتی و بدون پرداخت هزینه مشکلات روانی خود را با آن مراکز در میان بگذارند.

- خانواده‌ها باید با تشریح کامل اعتیاد و عوارض مصرف مواد مخدر به فرزندانشان، مشکلات روانی و افسردگی‌هایی که پس از اعتیاد رخ می‌دهد (همچنین عوارضی که بر زیبایی و ظاهر افراد ایجاد می‌شود) به آن‌ها متذکر شوند و از این طریق مانع گرایش و کنجکاوی افراد خانواده به سمت اعتیاد شوند.

- آموزش به خانواده‌ها در جهت رفع مشکلات روانی فرزندانشان و اهمیت قائل شدن به خواسته‌های آنها.

- حمایت از بیماران روانی و توجه به مراکزی مانند بهزیستی، تیمارستان‌ها و....

- توسعه همه جانبه امکانات و مراکز درمانی اعتیاد از نظر شرایط و علوم روان شناختی.

- با تبلیغ و گوشزد کردن این مطلب که حتی یک مرتبه مصرف کردن مواد مخدر ممکن است منجر به اعتیاد شود، میل به استفاده از مواد‌مخدر را، حتی برای یک‌مرتبه هم در افراد از بین ببرند.

- افراد خانواده نباید در مهمانی‌هایی که در آن‌ها به طور تفننی از مواد‌مخدر استفاده می‌شود، شرکت کنند.

- ایجاد سرگرمی‌های مثبت و سازنده برای اینکه افراد به دلایل تفننی به اعتیاد روی نیاورند.

- عضویت بخشی فرزندان در گروه‌های هنری، ورزشی و مانند آن تا از این طریق آن‌هایی که روحیه ضعیف و افسرده دارند، نقاط مثبت خود را بشناسند و استعداد‌های خود را شکوفا کنند و....

حال با توجه به مطالب فوق به این نتیجه می‌توان رسید که در کشانده شدن نوجوانان و جوانان به سوی مواد مخدر و عوامل مختلفی دخیل بوده که ارتقای سطح آگاهی خانواده و سازمان‌ها از این موضوعات می‌تواند یکی از عوامل حفاظت کننده جوانان در برابر تهدیدات و آسیب‌های مواد‌مخدر و اعتیاد در جامعه باشد.

* کارشناس اداره برآورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت اجتماعی تهران بزرگ