مهسا مژدهی: هفته ای که گذشت وزارت خارجه روزهای شلوغی را پشت سر گذاشت و دلیل عمده آن هم نزدیک شدن به نشست مشترک کمیسیون برجام بود. بعد از آنکه چند هفته پیش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی جدید خود تأیید کرد که ایران غنی‌سازی اورانیوم را در تأسیسات فردو آغاز کرده، اروپائی ها به تکاپو افتادند تا راهی برای جلوگیری از این اقدامات ایران پیدا کنند و در میان دست به اقدامات متناقضی هم زدند.

تهدید ایران به فعال شدن مکانیسم ماشه و پاسخ مقامات کشورمان

روز ششم آذر فرانسه ایران را تهدید کرد که مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد. پیش از این هم  کشورهای اروپایی در بخشی از بیانیه مشترک خود برای اولین بار تهدید کرده‌ بودند که آماده‌اند همه مکانیسم‌ها از جمله آغاز «ساز و کار حل و فصل مناقشات» (یا مکانیسم ماشه) را برای وادار کردن ایران به قطع گام‌های برجامی خود مورد بررسی قرار دهند. بر اساس توافق هسته ای هرگاه یکی از طرفین مدعی شود که طرف دیگر به تعهداتش عمل نمی کند، می تواند این موضوع را در نشست مشترک کمیسیون برجام مطرح کرده و منتظر حصول نتیجه باشد و اگر نتیجه ای حاصل نشد کار را به شورای امنیت سازمان ملل بکشد تا این شورا فکری به حال این اختلاف کند و سر آخر اگر مشکل حل نشد، تحریم های شورای امنیت علیه کشورمان قابل برگشت هستند.

یک روز بعد از تهدیدهایی که لودریان مطرح کرد، سید عباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه به این اظهارات پاسخ داد و این اظهارات را غیرمسئولانه و غیرسازنده خواند. ایران می گوید که گام چهارم کشورمان برای کاهش تعهدات برجامی، بر اساس سازوکاری است که در خود برجام تعبیه شده است اما اروپائی ها اقدام تهران را فراتر از این تعهدات می دانند. اما با وجود تهدیدها، تهران کماکان عقب نشینی نکرده و می گوید که چنین سازوکاری در بند 36 توافق هسته ای پیشبینی شده است. با وجود حرف های لودریان و بیانیه تروئیکای اروپائی باقی کشورهای دخیل در برجام، با اروپا هم صدا نیستند.

روسیه این بیانیه و اظهارات مقامات اروپائی را اقداماتی یک جانبه دانسته و  سخنگوی وزارت خارجه این کشور روز هفتم اذر ماه با یادآوری اقدامات واشنگتن علیه توافق هسته‌ای موسوم به برجام از تروئیکا اروپا(فرانسه، آلمان و انگلستان) خواست از اقدامات یکجانبه خود مقابل ایران در برجام دست بردارند.

در شرایطی که اروپائی ها خواهان پایبندی تهران به توافق هسته ای بودند، مقامات کشورمان هم از گوشزد کردن بدعهدی های آنها کوتاهی نکردند. عباس عراقچی معاون وزیر خارجه مصاحبه با یک پایگاه خبری هلندی انجام داد و در آن ضمن یادآوری بدعهدی ها  و البته اظهار امیدواری درمورد امکان حفظ توافق هسته ای میان ایران و 4+1،  گفت اروپا باید در برابر تسلط آمریکا بر سیستم مالی خود مقاومت کرده و برای حفظ برجام لازم است که تلاش بیشتری کند.

به اعتقاد برخی از کارشناسان تهدیدهای اروپا موضوعی جدی نیست و این کشورها فقط می خواهند فشاری بر ایران برای بازگشت به تعهدات کاملش بیاورند و در حقیقت آنها هم به شیوه خود تلاش می کنند تا ایران را متعهد نگه دارند.

شش کشور اروپائی دیگر به اینستکس پیوستند

روز جمعه هشتم اذر مشخص شد که شش کشور جدید به سازوکار اقتصادی پیوستند. بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند در بیانیه‌ای مشترک ضمن حمایت از برجام اعلام کردند که در فرایند پیوستن به اینستکس برای تجارت با ایران هستند. این کشورهای اروپایی در بیانیه مشترکی که روز جمعه در تارنمای رسمی وزارت خارجه فنلاند منتشر شد، بر اهمیت حفظ و اجرای کامل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که میان ایران و پنج قدرت جهانی بسته شده، تاکید کردند.  این شش کشور همچنین در بیانیه خود بدون اشاره به عدم تحقق وعده اروپایی‌ها پیرامون عمل به تعهدات اقتصادی خود در برجام و تعهدات ۱۱گانه پس از خروج آمریکا از این توافق، از ایران خواستند که بدون فوت وقت به پایبندی کامل به مفاد برجام بازگردد.

وزیر خارجه فرانسه تلویحا از تهران خواست که اقدام این شش کشور را به فال نیک بگیرد و دست از کاهش تعهدات برجامی خود بردارد. لودریان گفت که انتظار دارد ایران به تبعیت از برجام بازگردد. لودریان در توئیترش نوشت: «امروز تصمیم مهمی از سوی ۶ کشور اروپایی برای پیوستن به اینستکس انجام شد. اروپایی‌ها تعهد عمیقی برای حمایت از برجام و استقلال عمل اروپا نشان دادند. انتظار داریم ایران به تبعیت از برجام بازگردد.»

اما اقدام چند کشور اروپایی عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در اعلام آمادگی برای پیوستن به ساز و کار ابزار ویژه مالی ایران (اینستکس) ، خشم آمریکایی‌ها را برانگیخت. «ریچارد گرنل» سفیر آمریکا در آلمان یک روز بعد از پیوستن شش کشور با انتشار توئیتی، اعلام آمادگی شش کشور اروپایی برای پیوستن به اینستکس را به باد انتقاد گرفت.

سفر عراقچی به شرق آسیا

صبح روز شنبه گذشته عباس عراقچی وارد چین شد. ناظران سفر او به آسیای شرقی را مرتبط با نزدیک شدن به نشست کمیسیون مشترک برجام دانستند و گفتند که معاون وزارت خارجه کشورمان به این سفر رفته تا با متحدان ایران در مورد موضوعات پیش آمده و تنش های احتمالی گفت و گو کند.

عراقچی به محض ورود به چین از فرصت پیش آمده استفاده کرد و گفت که شوک اقتصادی ناشی از تحریم های آمریکا فرو نشسته است. البته او طعنه زدن به کشورهای طرف برجام هم دست برنداشت و در همان فرودگاه پکن گفت: به دلیل عدم انجام تعهدات کشورهای باقی مانده در برجام بعد از خروج آمریکا، برجام وضعیت مناسبی ندارد و جمهوری اسلامی ایران از منافعی که باید در قبال برجام منتفع شود برخوردار نیست.

 عراقچی از چین سری هم به ژاپن زد و با آبه شینزو دیدار کرد. «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر خارجه و فرستاده ویژه رئیس جمهوری اسلامی ایران به ژاپن در مورد آخرین تحولات برجام گفت: هدف ما خروج از برجام نیست بلکه پس از یکسال صبر و مشاهده عدم اجرای تعهدات از سوی کشورهای اروپایی، تصمیم به کاهش تعهدات گرفتیم و در صورت برداشته شدن تحریم ها و برخورداری ایران از مزایای این توافق، به تعهدات برجام باز می گردیم. « آبه شینزو » نخست وزیر ژاپن در دیدار «سید عباس عراقچی» تاکید کرد که ژاپن کماکان از برجام حمایت می کند و برای حل مشکلات این قرارداد بین المللی به نقش دیپلماتیک خود ادامه خواهد داد.

این در حالی بود که عراقچی حامل نامه کتبی حسن روحانی رئیس جمهور کشومان به همتای ژاپنی خود بود که برخی از رسانه های داخلی به نقل از رسانه های حلی ژاپن اعلام کردند که در این نامه از آبه شینزو خواسته شده است که ترتیبات سفر رئیس جمهور کشورمان به ژاپن را فراهم کند، این خبر از سوی مقامات دو کشور نه تایید شد و نه تکذیب!

تضاد عجیب در رفتار اروپائی ها

سه کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای، روز نهم اذر در بیانیه‌ای ضمن استقبال از پیوستن کشورهای تازه به ساز و کار مبادله‌ای موسوم به «اینستکس»، تلویحا ایران را به استفاده از ساز و کار ماشه تهدید کردند. در بخشی از این بیانیه آمده بود که اجرای کامل و مؤثر برنامه جامع اقدام مشترک از حداکثر اهمیت برخوردار است. ایران باید بی‌درنگ به انطباق کامل با تعهداتش ذیل برجام بازگردد. با وجود این بیانیه دوگانه، پیوستن شش کشور به سازوکار اقتصادی برخی را عصبانی کرد. از جمله این افراد نتانیاهو بود. او روز دهم اذر ویدئویی را منتشر کرد و مدعی شد:«در حالی که مردم خاورمیانه شجاعانه در برابر ایران ایستاده‌اند، موضوع عجیب این است که، در چنین شرایطی، کشورهایی در اروپا در تلاش هستند تا تحریم‌ها علیه ایران را دور بزنند.»

پس از این ماجراها «راب مکر» سفیر انگلیس در تهران با اشاره به بیانیه تروئیکای اروپا درباره پیوستن شش اروپایی به اینستکس گفت؛ این مساله نشان می‌دهد «تا زمانی که برجام پا برجاست، در راستای حمایت از تجارت که به نفع همه‌ ایرانیان است فعالیت می کنیم.»

اما وزیرخارجه کشورمان نشان داد که تهران قرار نیست تهدیدهای تروئیکای اروپائی را بپذیرد. او در توئیتر خود نوشت:«سه کشور اروپایی، اتحادیه اروپا و سوئد به عنوان سهام‌دار آتی اینستکس، به جای تهدیدهای گستاخانه و وعده‌های توخالی روی کاغذ مانده، باید کاری بسیار آسان انجام دهند؛ یک وظیفه کوچک انسانی: از شرکت مولنلیکه بخواهند که داروهایی را به ایران «بفروشد» که کودکان ایرانی مبتلا به بیماری پروانه‌ای با آن می‌توانند زخم‌های خود را بپوشانند.»

مدیر کل آژانس به ایران می آید

رافائل ماریانو گروسی مدیر کل جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی روز دوشنبه گفت که قصد دارد در آینده نزدیک به تهران سفر کند.  مدیر کل جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت: او رویکرد سرسختانه و در عین حال عادلانه ای در برابر بازرسی ها از تاسیسات هسته ای ایران در پیش خواهد گرفت و قرار نیست که برای ایران ضرب الاجل تعیین کنیم.

هم‌زمان نماینده کشورمان نزد سازمان های بین‌المللی مستقر در وین بر لزوم ادامه رویه مستقل، حرفه‌ای و بی‌طرفانه آژانس تأکید کرد. کاظم غریب آبادی با اشاره به اینکه نظارت و راستی آزمایی در ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، جزو مأموریت های اصلی کنونی آژانس است، گفت:«ایران یک شریک مهم آژانس است. قابل ذکر است که صرفاً در سال جاری تا نوامبر ۲۰۱۹، بیش از ۵۸۸ بازرسی معادل ۱۳۷۶ نفر-روز بازرسی در ایران انجام شده است. بنابر این، حفظ روابط کاری سازنده بین ایران و آژانس، حائز اهمیت فراوانی بوده و ما معتقدیم چنین امری بایستی در یک رویه مستقل، حرفه‌ای و بی‌طرفانه صورت پذیرد. هیچ شکی نیست که بقای سه رکن ان.پی.تی (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) و همچنین اعتبار آژانس، عمدتاً وابسته به پایبندی به این اصول است.»

اما روز دوازدهم آذر «رافائل گروسی» مدیر کل جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی شد که تهران هنوز به ادعاهای مطرح‌شده در خصوص کشف ذرات اعلام‌نشده اورانیوم، پاسخ قانع‌کننده‌ای به این نهاد نداده است.  گروسی یک روز پس از آغاز کارش به عنوان مدیر کل آژانس، در مصاحبه با خبرگزاری «آسوشیتدپرس» گفته است: «ما هنوز پاسخ کاملا رضایت‌بخشی از آن‌ها دریافت نکرده‌ایم، اما رایزنی‌هایمان ادامه دارد.»

وزیرخارجه عمان در تهران

یوسف بن علوی وزیرخارجه عمان برای سومین بار در ماه های گذشته به تهران سفر کرد تا با مقامات کشورمان دیدار کند. در دیدار ظریف و بن علوی، وزیر خارجه کشورمان موضوع یمن را پیش کشید و با تاکید بر لزوم کاهش تنش ها در منطقه بویژه در یمن گفت:«جمهوری اسلامی ایران از هر حرکت و ابتکاری که با حسن نیت در راستای کاهش تنش ها در منطقه انجام پذیرد استقبال و به آن کمک خواهد کرد. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی اراده ایران برای گفتگو با همه کشورهای منطقه را جدی خواند و افزود: پویش صلح هرمز در همین راستا ارائه شد.» وزیرخارجه عمان سپس به دیدار روحانی رفت. رسانه های عربی روز سه شنبه سخنان «حسن روحانی» رییس جمهوری ایران در دیدار «یوسف بن علوی» وزیر امور خارجه عمان را پوشش دادند و این گفته روحانی را که ایران مانعی در توسعه مناسباتش با کشورهای همسایه و از سرگیری روابط با عربستان ندارد، برجسته کردند.

حضور بن علوی در تهران بی ارتباط با طرح صلح هرمز که از سوی ایران و در نامه رئیس جمهور به برخی کشورهای عرب منطقه مطرح شده بود، نبود. در زمینه صلح هرمز عراقچی روز چهاردهم اذر برخورد سازنده و ایجابی کشورهای منطقه با ابتکار هرمز را گامی در جهت ایجاد کاهش تنش‌های موجود در منطقه توصیف کرد و بر آمادگی ایران برای یافتن ساز وکارهای اجرای آن با همه کشورهای منطقه تاکید کرد.  وزیر امور خارجه کشورمان هم چند روزی بعد از صحبت با بن علوی در تهران در توئیتی موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال یمن را اعلام کرد.

بهانه جوئی جدید تروئیکای اروپایی برسر برنامه موشکی ایران

روز چهاردهم اذر نمایندگان تروئیکای اروپا در نامه‌ای خطاب به دبیرکل سازمان ملل مدعی شدند که توسعه برخی موشک‌های ایران خلاف قطعنامه شورای امنیت است. این اتفاق در حالی افتاد که طبق توافق هسته‌ای بین المللی (برجام) ایران تعهد داده است که از تولید موشک‌های «با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای» خودداری کند. سپس وزیر امور خارجه کشورمان به نامه اتهام‌آمیز تروئیکای اروپایی به سازمان ملل درباره ایران واکنش نشان داد.

ظریف در توئیترش نوشت:«جدیدترین نامه تروئیکای اروپایی به دبیرکل سازمان ملل درباره موشک‌ها(ی ایران)، دروغ مذبوحانه‌ای است تا بی‌کفایتی بدبختانه خودشان در اجرای حداقلی‌ترین تعهدات ذیل برجام را لاپوشانی کنند.اگر تروئیکای اروپایی اندکی اعتبار جهانی می‌خواهد، می‌تواند با اعمال حق حاکمیتی و اختیارات خود به جای تسلیم شدن در برابر قلدری آمریکا، شروع کند.»

همچنین ظریف با کنایه به تروئیکای اروپا در توئیت خود نوشت: برایان هوک به موقع به شریکان اروپایی ما در برجام گوشزد و به صراحت اذعان کرد که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل آزمایش‌های موشکی (ایران) را ممنوع نکرده است.

(برایان هوک گفت:) "یکی از نقص های توافق هسته‌ای ایران این است که به ممنوعیت آزمایش‌های موشک‌های بالیستیک ایران پایان داد."

با توجه به تلاش وزارت خارجه در هفته منتهی به نشست کمیسیون مشترک برجام که امروز در وین آغاز به کار کرد نشان از آن دارد که مقامات مذاکره کننده کشورمان لابی های لازم را برای این نشست انجام داده اند. به همین خاطر گمان می رود که احتمالا در این نشست خیال تهران کمی نسبت به دو شرکای خود یعنی چین و روسیه  آسوده تر مذاکرات را پیش ببرد.

به نظر می رسد که مشکلات ایران و اروپا بر سر برجام وارد فاز جدید و پیچیده تری شده باشد. باید منتظر ماند و دید که در نشست مشترک کمیسیون برجام این مشکلات چطور مدیریت خواهند شد. با این وجود آنچه کارشناسان بر سر آن توافق دارند، اهمیت برجام است. چیزی که هم ایران و هم طرف اروپائی هر یک به روش خود در حال تلاش برای آن هستند. هرچند که اختلافات و گلایه ها همچنان باقی است.

نشست کمیسیون برجام،  ساعتی پیش در وین به کار خود پایان داد.

310312