ریحانه جولایی

کافی است چندساعتی را مجبور باشیم در سطح شهر بگذرانیم. نفسمان به شماره می‌افتد، چشمانمان می‌سوزد و سینه‌مان سنگین می‌شود. آلودگی هوا داستان تکراری هر سال و هر روز ما شهرنشینان است.

در این سال‌ها از آلودگی هوا زیاد گفته‌اند. گوشمان از سرطان، مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی و همه پیامدهای شناخته‌شده و نشده‌ آلودگی هوا پرشده است و از وعده‌ و وعیدهای توخالی مسئولان هم خسته‌ایم و در این روزها تنها یک‌چیز را پیگیری می‌کنیم اینکه این بار چند هزار نفر راهی بیمارستان‌ها می‌شوند؛ این بار چند نفر به خاطر آلودگی هوا سکته می‌کنند، نفسشان بند می‌آیند و زندگی برایشان تمام می‌شود؟

به گفته جواد نوفرستی، استاد دانشگاه طبق آماری که دو سال قبل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران برای اولین بار منتشر کرد، 27هزار نفر فوتی ناشی از آلودگی هوا داریم که سهم تهران 6تا 7هزار نفر است و تنها کاری که می‌کنند مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل می‌شوند. در روزهای گذشته آلودگی هوا در تهران و چند شهر دیگر به تعطیلی مدارس انجامیده است و کارشناسان از تداوم آلودگی و حتی روند صعودی آن خبر می‌دهند.

در پی آلودگی شدید هوای چند شهر ایران ازجمله تهران، تبریز، ارومیه، اصفهان و اراک؛ نیز کلیه مقاطع تحصیلی در مدارس سه شهر نخست چند روز متوالی تعطیل بود.

در روزهای اخیر شهرهای زیادی درگیر معضل آلودگی هوا شدند تا جایی که شرایط کلان‌شهرهای ایران از حالت هشدار گذشت و به وضعیت قرمز رسید. اما در این میان تنها راهکار دولت تعطیل کردن مدارس آن‌ هم به‌صورت قطره‌چکانی و ممنوعیت تردد ماشین‌های سنگین بود که در بهترین و خوش‌بینانه‌ترین حالت یک راهکار مقطعی است و دوباره با اتمام این محدودیت‌ها و تعطیلی‌ها روز از نو و روزی از نو می‌شود. بااینکه نزدیک به ۲0نهاد متولی حل مسئله آلودگی هوا هستند اما ناهماهنگی خیره‌کننده آن‌ها مثل خود آلودگی هوا به یک پدیده مزمن بدل شده است. بسیاری می‌گویند کمبود اعتبارات نیز مؤثر است هرچند کارشناسان توسعه پایدار در جهان معتقدند اگر دولت‌ها به بهانه رونق تولید و اقتصاد، برای حل آلودگی هوا سرمایه‌گذاری نکنند، بعداً هزینه آن را به شکلی دیگر خواهند داد. طبق برآورد سال گذشته سازمان بهداشت جهانی هزینه انسانی و اقتصادی آلودگی هوا در تهران سالانه دو و نیم میلیارد دلار است.

بی‌تفاوتی شهرداری نسبت به نصب فیلتر

گفته می‌شود مشکل اصلی آلودگی هوای تهران خودروهای سنگین فرسوده گازوئیلی و موتورسیکلت‌های کاربراتوری هستند. بر این اساس این خودروها باید از رده خارج شوند و جای خود را خودروهایی تازه و کمتر آلاینده بدهند. بااین‌حال اما اتوبوس‌های فرسوده تهران از رده خارج نمی‌شوند و اگر هم بشوند به خاطر این است که دیگر کار نمی‌کنند.

هفته گذشته بود که ۴۰۰ اتوبوس فرسوده بدون داشتن جایگزینی از ناوگان اتوبوس‌رانی ایران حذف شد. کارشناسان حوزه شهری می‌گویند دولت برای جایگزینی ۲۵هزار دستگاه اتوبوس در تهران که نصف آن‌ها فرسوده و آلاینده هستند هیچ کمکی نکرده و شهرداری هم‌چشم به راه کمک‌های دولت است و دست روی دست گذاشته. این در حالی است که با افزایش قمت بنزین و سهمیه‌بندی‌های اخیر مردم پایتخت و شهرها بزرگ دیگر نه‌تنها نمی‌توانند از خودروی شخصی استفاده کنند بلکه باید به سمت حمل‌ونقل عمومی روی‌آورند که به میزان کافی فضا و ظرفیت ندارد.

راه‌حل دیگری که در جهت کاهش آلودگی هوا پیشنهاد ‌شده نصب فیلترهای دوده بر خودروها و اتوبوس‌هایی است که دود سیاه تولید می‌کنند. این دوده‌ها به‌صورت مستقیم وارد ریه شهروندان می‌شود و نصب فیلترها می‌تواند تا 90درصد جلوی ضرر و آسیب را بگیرد، اما در این مورد هم همت جدی نشده و شورای شهر به بهانه اینکه یکی از اعضا آن گفت این فیلترها کارایی ندارند از تصویب پرداخت اعتبارات لازم برای خرید و نصب این فیلترها خودداری کرد.

ایده نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌های تهران از اواخر دوره قبلی مدیریت شهری مطرح شد. در زمان اجرای پایلوت این طرح، گفته می‌شد دستمال سفیدی را در مقابل دیدگان شهردار وقت تهران داخل اگزوز یک دستگاه اتوبوس کرده و بدون اینکه تحت تأثیر دوده و ذرات معلق خروجی اگزوز، تغییر رنگ دهد و سیاه شود، از اگزوز خارج کرده‌اند. در این دوره اگرچه شهرداری بر اجرای مصوبه مذکور اصرار دارد، اما اعضای شورای شهر تهران با شهرداری هم‌نظر نیست. سال گذشته برخی از اعضای کمیسیون عمران و حمل‌ونقل به اصل مصوبه شورای قبل مبنی بر الزام نصب فیلتر دوده روی تعدادی از اتوبوس‌های دیزلی اعتراض کرده و معتقد بودند که این کار به هدررفت منابع منجر می‌شود و مدیریت شهری باید به‌دنبال نوسازی ناوگان فرسوده اتوبوس‌رانی باشد. پاسخ مدیران شهری البته این بود که منابع موردنیاز برای خرید اتوبوس کجا و منابع لازم برای خرید فیلتر دوده کجا! قیمت هر فیلتر دوده پیش از نوسانات قیمت ارز ۴0میلیون تومان بود و اکنون قطعاً متناسب با تورمی که در یک سال اخیر بر اقتصاد کشور حاکم بوده، تغییر کرده است، اما قطعاً صدها میلیون تومان با هزینه بیش از یک میلیارد تومانی خرید اتوبوس فاصله دارد.

سال گذشته شهرداری تهران تلاش کرد از شورای شهر مجوز خرید فیلتر دوده از انتشار محل اوراق مشارکت را، برای نصب روی ۷۰۰دستگاه اتوبوس تندرو (BRT) دریافت کند. اما اعضای شورا چنین مجوزی ندادند و درنتیجه مسئله نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌های دیزلی پایتخت همچنان حل‌نشده باقی ماند.

درحال‌حاضر حدود ۳۰۰۰ دستگاه خودروی دیزلی در شبکه اتوبوس‌رانی تهران فعال است که مجموعاً مسبب انتشار ۱۱درصد از ذرات معلق در هوا هستند. با نصب فیلتر روی ۷۰۰اتوبوس، حدود ۳درصد از میزان انتشار ذرات معلق کاسته می‌شود.

راهکارها تنها روی کاغذ اجرا می‌شوند

معضل آلودگی هوا در حالی همچنان باقی است که بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا با چنین معضلی و یا حتی در ابعاد بزرگ‌تر ازآنچه در تهران می‌گذرد، مواجه بودند اما با برنامه‌ریزی جامع و اجرای  هماهنگ آنچه می‌بایست انجام شود، موفق به از پای درآوردن غول آلودگی هوا شدند؛ چیزی که انگار قرار نیست در تهران شاهدش باشیم چراکه  آلودگی همچنان پشت کوهی از مصوبات و قوانین رهاشده، پابرجاست.

بررسی میزان اجرایی شدن قوانین و مصوبات در حوزه آلودگی هوا نشان می‌دهد از سال ۷۴تا امروز حدود ۶۰ماده از قوانین مرتبط، مصوبات هیئت‌وزیران، تصمیمات شورای هماهنگی ترافیک و شورای شهر تهران در این حوزه هنوز اجرایی نشده است؛ به‌عنوان‌مثال برخلاف ماده 10قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سوم اردیبهشت‌ماه سال ۷۴که بر عدم شماره‌گذاری وسایل نقلیه موتوری آلاینده تأکید داشته؛ همچنان این وسایل آلاینده پس از گذشت ۲۴سال از تصویب قانون، شماره‌گذاری می‌شوند.

به گزارش ایسنا، عمل نکردن به مواد قوانین حوزه آلودگی هوا تهران تنها مختص مصوبات مجلس نبوده چراکه تعداد قابل‌توجهی از مصوبات هیئت‌وزیران در این حوزه نیز همچنان فراتر ازآنچه که بروی کاغذ آمده، نرفته است و در مصوبات هیئت‌وزیران در این حوزه از سال ۹۳تاکنون موارد قابل‌توجهی وجود دارد که اجرایی شدنشان قطعاً می‌توانست وضعیت هوای پایتخت را بهبود ببخشد به‌عنوان‌مثال بر اساس مصوبه 4مهرماه سال ۹۷، هیئت‌وزیران قرار بود یک و نیم میلیارد دلار برای تأمین تجهیزات خرید واگن مترو که سهم تهران ۶۳۰دستگاه واگن بوده اختصاص یابد که متأسفانه این امر هنوز در پیچ‌وخم بروکراسی اداری گرفتار شده و  عملیاتی نشده است؛ یا حتی براساس  مصوبات  اردیبهشت‌ماه امسال  و مهرماه سال گذشته مقررشده بود شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های انژکتوری منوط به اسقاط یک دستگاه موتورسیکلت کاربراتوری شود و پلیس راهنمایی و رانندگی نیز موظف شده بود برای تردد موتورسیکلت‌های فرسوده محدودیت‌های قانونی اعمال کند؛ همچنین قرار بود موتورسیکلت‌های دستگاه‌های دولتی و کل ناوگان موتورسیکلت‌های شرکت‌های حمل‌ونقل پیک موتوری برقی شود که متأسفانه این مصوبات نیز همچنان عقیم مانده است.

همچنین طی ۵سال گذشته 7مورد از مصوبات شورای عالی هماهنگی ترافیک کشور اجرایی نشده است به‌عنوان‌مثال در صد و بیستمین جلسه شورای عالی هماهنگی در آخرین روز مرداد ۹۴، مصوب شد که طرح LEZ به‌صورت تدریجی اجرایی شود و تردد کلیه وسایل آلاینده همچون موتورسیکلت‌های فاقد معاینه فنی و آلاینده ممنوع شود یا حتی مصوبه اردیبهشت‌ماه ۹۳نیز که براساس آن موتورسیکلت‌های بنزینی از ورود به منطقه ۱۲تهران ممنوع شده بودند که اجرای این طرح نیز به‌صورت نیم‌بند عملیاتی شد و علاوه بر آن به دولت پیشنهاد داده‌شده بود که تسهیلات نوسازی تاکسی و اتوبوس فرسوده را تأمین کند، همچنان بلاتکلیف رهاشده است .

 دادستان کل کشور که به‌عنوان مدعی‌العموم و برای برخورد با دستگاه‌های متخلف، به موضوع آلودگی هوا ورود کرده است، تأکید کرد: اینکه ما انواع و اقسام عوامل آلودگی هوا را ایجاد کنیم و بعد بگوییم امیدواریم باد بوزد و آلودگی هوا را ببرد؛ قابل‌قبول نیست

ورود مدعی‌العموم  به آلودگی هوا

آلودگی هوا در شهرهای مختلف ایران واکنش دادستان کل کشور را هم در برداشته. حجت‌الاسلام منتظری با انتقاد از شرایط موجود گفته است به این دلیل به ماجرا ورود کرده چون از او خواسته‌اند به‌عنوان مدعی‌العموم در برخورد با دستگاه‌های متخلف در مورد آلودگی هوا وارد شود. به گفته او آلودگی هوا فرآیند یک مجموعه‌ای است که متأسفانه دستگاه‌های مختلف به وظایف خود یا عمل نمی‌کنند و یا به‌درستی عمل نمی‌کنند؛ لذا سازمان محیط‌زیست و سایر دستگاه‌های مربوطه و آحاد مردم باید در این زمینه دست‌به‌دست هم دهند و همکاری لازم را داشته باشند.

دادستان کل کشور همچنین تأکید کرد: اینکه ما انواع و اقسام عوامل آلودگی هوا را ایجاد کنیم و بعد بگوییم امیدواریم باد بوزد و آلودگی هوا را ببرد قابل‌قبول نیست.

آلودگی هوا ابتلا به آنفلوانزا را تشدید کرده است

در روزهای اخیر مقام‌های وزارت بهداشت از مرگ ۵۶نفر به علت بیماری آنفلوانزا خبر داده‌ و گفته‌اند موج آنفلوانزا تا دو هفته دیگر ادامه خواهد داشت.

به گزارش ایسنا، علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت گفته است آلودگی هوا می‌تواند باعث تشدید بیماری آنفلوانزا شود.

او با اشاره به اینکه در برخی مناطق تهران، آلودگی هوا تا ۳۰برابر حد مجاز بالا رفته، از کودکان، افراد بالای ۶۰سال و کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، به‌عنوان افرادی نام‌برده که در این شرایط احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری آنفلوانزا دارند.

برنامه کاهش آلودگی تهران راه به‌جایی می‌برد؟

روز گذشته برنامه جامع پیشنهادی کاهش آلودگی هوای تهران منتشر شد و بر مبنای آن قرار است با ارائه یک زمان‌بندی چهارساله، برنامه‌های جزئی برای هریک از حوزه‌های نوسازی و بهسازی اتوبوس‌ها و کامیون‌های فرسوده، نصب فیلتر دوده بر انواع خودروهای دیزلی، جایگزینی مینی‌بوس‌های فرسوده و خودروهای کاربراتوری، جایگزینی موتورسیکلت‌های بنزینی با برقی و تعویض کاتالیست تاکسی‌ها شود.

قوانین و مصوبات در حوزه آلودگی هوا نشان می‌دهد که  از سال 74 تا امروز حدود ۶۰ ماده از قوانین مرتبط، مصوبات هیئت‌وزیران، تصمیمات شورای هماهنگی ترافیک و شورای شهر تهران در این حوزه هنوز اجرایی نشده است

همچنین برآورد شده که با اجرای این برنامه، پس از چهار سال شاهد کاهش ۵۵درصدی تولید ذرات معلق و کاهش ۴۵درصدی تولید گازهای سمی خواهیم بود و نهایتاً میانگین شاخص کیفیت هوای تهران به‌طور متوسط حدود ۳۰واحد کاهش پیدا می‌کند. هرچند چنین دستاوردی به معنای رسیدن به کیفیت هوایی تقریباً همیشه سالم خواهد بود. با تمام تفاسیر نباید فراموش کنیم مدیریت شهری و شهرداری تهران قطعاً در خصوص چرایی وضعیت هوای پایتخت مسئول است و باید پاسخگو باشد ولی این به معنای نادیده گرفتن سهم سایر دستگاه‌های مسئول در این حوزه که نزدیک به 20 دستگاه را شامل می‌شود؛ نیست. دستگاه‌هایی که صف عریض و طویل آن‌ها از پلیس تا وزارتخانه‌هایی همچون نفت، صنعت، نیرو و... را شامل می‌شود اما گویا درگذر زمان، نقش و تأثیرشان در کاهش آلودگی هوا را از یاد برده‌اند.