از دیرباز در همه جوامع بشری واردات یکی از اضلاع تامین نیازهای مردم بوده و در این بین همه کشورها خود را نیازمند به واردات می‌دانستند، اما همواره کسانی بودند که درصدد انحصار در تامین نیازهای مردم بودند و تلاش می‌کردند تا تنها تامین‌کننده نیازها باشند.
امروزه با گسترش جوامع مدرن و پیشرفت‌های علمی و صنعتی دیگر هیچ فرد یا شرکتی نمی‌تواند بازار مصرف را در انحصار خود بداند زیرا فراوانی شرکت‌های تولیدکننده محصولات مورد نیاز امکان انتخاب را فراهم آورده و شرکت‌ها و افراد ملزم هستند تا بخشی از بازار را در اختیار دیگر تولیدکنندگان قرار دهند. حال اگر بخواهیم از محصولی مانند دارو که با سلامت و حیات مردم سروکار دارد سخن به میان آوریم حساسیت‌ها بیشتر می‌شود.
در کشور ما همپای بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، پیشرفت‌های شگرفی در تولید دارو به وجود آمده، اما بیماران ما نیز همانند دیگر کشورها نیازمند داروهای به‌روز و های‌تک هستند و این نیاز تصمیم گیران نظام سلامت را به لزوم ادامه واردات داروهای جدید و حتی در نگاهی فراتر به تامین ماشین‌آلات نوین داروسازی وادار کرده است.
بر اساس آمار در حال حاضر در کشور ما بیش از ۸۰ شرکت دارویی ثبت شده در عرصه واردات دارو مشغول هستند که این رقم نشانگر توجه به واردات داروهای جدید برای بیماران است، اما اتفاقی که در دور جدید مدیریتی وزارت بهداشت و با روی کار آمدن وزیر جدید بهداشت به وقوع پیوسته توجه بیشتر به تولید داخل و نگرانی از غفلت در ورود داروهای جدید به فهرست دارویی کشور و حتی در پاره‌ای موارد امکان بروز کمبود دارو در بازار مصرف است. ازاین‌رو به سراغ مسئولان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو رفته‌ایم تا سیاست وزارت بهداشت در مواجهه با واردات دارو را جویا شویم و در ادامه به سراغ یک صنعت‌گر کهنه‌کار دارو و یک مقام سابق سازمان غذا و دارو رفته‌ایم تا از لزوم توجه به واردات دارو و فراهم آوردن شرایط مساعد برای واردکنندگان سخن بگوییم.
همچنان اجازه واردات می‌دهیم
سعید نمکی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در پاسخ به سوال خبرنگار سپید در خصوص مغفول ماندن واردات از زمان آغاز دور جدید مدیریتی در وزارت بهداشت و نگرانی از احتمال کمبود دارو در بازار گفت: «دارویی که تولید داخل آن را نداشته باشیم و یا تولید داخل به علت کمبود تولید و کسری بازار تکاپوی نیاز مردم و بیماران را نداشته باشد حتماً اجازه واردات خواهیم گرفت. البته در حال حاضر هم این امکان برای واردکنندگان داروهایی که مورد نیاز بازار است، داده می‌شود.»
وی افزود: «حتی اگر وزارت بهداشت به این نتیجه برسد که داروی تولید داخل کیفیت لازم را ندارد بلافاصله برای جلوگیری از کمبود دارو در بازار اجازه واردات را خواهد داد. ازاین‌رو اجازه واردات در کمترین زمان ممکن صادر می‌شود تا نیاز بازار در کمترین زمان ممکن برطرف شود.»
نمکی با تاکید بر اینکه این اطمینان خاطر را به مصرف‌کنندگان و واردکنندگان می‌دهیم که نگرانی از بابت تامین داروهای مورد نیاز و واردات آنها نخواهند داشت، اظهار داشت: «این خواهش را از همکاران پزشک داشته‌ایم که داروهای برندی را که نمونه مشابه داخلی دارد و استانداردهای وزارت بهداشت را کسب کرده است، نسخه نکنند تا مردم دچار سرگردانی نشوند و جو روانی در بازار ایجاد نشود.»
مخالف واردات نیستیم
محمدرضا شانه‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو هم در گفت‌و‌گو با سپید در خصوص ضرورت واردات داروهای های‌تک به کشور، گفت: «در حال حاضر در جنگ اقتصادی هستیم و در مقطع خاصی به سر می‌بریم و ازاین‌رو سیاست فعلی ما سیاست انقباضی است. البته این روش عملکرد، سیاست طولانی‌مدت وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو نبوده و سیاست‌های فعلی به مفهوم بستن درهای بازار دارویی کشور به روی داروهای جدید و جلوگیری از ورود داروهای به‌روز به فهرست دارویی کشور نخواهد بود.» وی افزود: «با توجه به اینکه در حال حاضر در شرایط جنگی به سر می‌بریم برنامه‌ریزی‌ها و واکنش‌های ما متناسب با شرایط فعلی است؛ بنابراین اگر شرایط عوض شود و گشایش صورت گیرد سازمان غذا و دارو از ورود داروهای جدید استقبال می‌کند.»
شانه‌ساز درباره واردات ماشین‌آلات و تجهیزات به‌روز داروسازی به کشور هم اظهار داشت: «در خصوص واردات تجهیزات نوین داروسازی به کشور هم باید بگویم که مانع اصلی بر سر راه ورود این تجهیزات به کشور بحث قیمت‌گذاری دارو است؛ زیرا پایین بودن قیمت دارو در کشور این امکان را از تولیدکنندگان گرفته است و اگر قیمت دارو صرفه اقتصادی داشته باشد تولیدکننده رغبت بیشتری برای واردات ماشین‌آلات به‌روز خواهد داشت.»
رئیس سازمان غذا و دارو در ادامه گفت: «در حال حاضر برنامه اصلی سازمان غذا و دارو و در راس آن وزارت بهداشت این است که تولیدکننده داخلی متضرر نشود، زیرا چند سال پیش قیمت دارو را بسته بودند و قیمت جدید نمی‌دادند. لذا ما دیدیم که در گذشته نه‌چندان دور این اتفاق افتاده بود و تولیدکننده داخلی به دلیل پایین بودن قیمت امکان تولید نداشت و مجبور بود خطوط تولید را تعطیل کند.»
شانه‌ساز تصریح کرد: «البته در حال حاضر دولت و وزیر بهداشت به‌هیچ‌عنوان راضی نیستند که کنترل قیمت به‌جایی برسد که کارخانه‌های تولید دارو زیان ده شوند و دارویی را تولید نکنند و ما مجبور شویم که برای تامین نیاز بازار واردات کنیم آن هم با چندین برابر قیمتی که داروساز داخلی امکان تولید آن را دارد. از طرف دیگر اگر تکلیف نرخ ارز هم مشخص شود کارخانه‌های داروسازی انگیزه بیشتری برای سرمایه‌گذاری در بخش تولید و خرید ماشین آلان جدید را خواهند داشت.»
معاون وزیر بهداشت با بیان اینکه سازمان غذا و دارو مخالف واردات داروهای جدید نیست و اگر واردکننده‌ای این توان را داشت که داروی به‌روز را به کشور وارد کند از او حمایت می‌کنیم، افزود: «اگر فرد یا شرکتی امکان واردات دارویی که نمونه مشابه آن در داخل تولید نمی‌شود را داشته باشد ما به‌عنوان سازمان غذا و دارو با آن همراهی می‌کنیم. البته یک سیاست مشخص در بحث واردات داریم و آن این است که واردات باید منجر به تولید شود؛ بنابراین ما به تولیدکننده‌ای که متعهد شود تا داروی وارداتی که نمونه مشابه داخلی ندارد را پس از مدتی در داخل تولید کند امتیاز ویژه خواهیم داد و حمایت خواهیم کرد تا دارو را به کشور وارد کرده و پس از مدتی دارو وارداتی در کشور تولید شود. همچنین دست واردکننده‌ای که بتواند داروی برند را وارد کشور کرده و پس از مدتی خط تولید مشابه آن را در داخل راه‌اندازی کند، می‌بوسیم.»
وی اضافه کرد: «خوشبختانه سیاست واردات به‌شرط تولید داخل که از سال 89 در کشور آغاز شد ثمرات فراوانی داشته و ما امروز شاهد افتتاح بسیاری از خطوط تولید داروهای وارداتی در داخل کشور هستیم. نمونه عینی آن هم چندین خط تولیدی است که تا پایان فصل تابستان توسط وزیر بهداشت افتتاح خواهد شد.»
رئیس سازمان غذا و دارو در پایان گفت: «همچنین اگر واردکننده‌ای نتواند و یا نخواهد که خط تولیدی برای داروهای وارداتی راه‌اندازی کند می‌تواند از خطوط و ظرفیت‌های خالی کارخانه‌های داخلی برای تولید استفاده کند تا از این طریق بتوانیم هم از ظرفیت کارخانه‌های داخلی استفاده کنیم و هم این امکان را به واردکننده بدهیم که بدون نیاز به سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی خط تولید داروی خود را در داخل تولید و به بازار مصرف عرضه کند.»
تحت‌تاثیر جو ناسالم ممانعت از واردات نباشیم
علی منتصری، استاد دانشگاه و پیشکسوت صنعت داروسازی هم در پاسخ به سوال خبرنگار سپید در خصوص ضرورت واردات دارو بخصوص داروهای های‌تک، گفت: «واردات داروهای مورد نیاز بیماران طبق فهرست مصوب کمیسیون مربوط جهت درمان یک ضرورت و الزام‌آور برای هر حکومتی است. مگر اینکه سیاست‌گذار در مورد تولید داخل مثل همه کشورها حامی صنعت ملی باشد و آن گروه از داروهایی را که نمونه مشابه داخل داشته باشد را اجازه ورود ندهد. البته تعدد شرکت‌های تک‌نسخه‌ای و ورود بی‌رویه دارو از آن طریق مشکلات خاص خود را دارد و نیاز مبرمی به سامان‌دهی است. ضمن اینکه در شرایط تحریم، تامین داروهای بسیار نادر موجود در لیست دارویی می‌بایست از طریق شرکت‌های تک‌نسخه‌ای وارد گردد و نه داروهای عمومی.» وی با اشاره به لزوم توجه به واردات ماشین‌آلات نوین تولید دارو اظهار داشت: «هر صنعتی نیاز به نوسازی و تعویض ماشین‌آلات و قطعات یدکی دارد و صنعت داروسازی هم از این قاعده مستثنا نیست. ولی ورود ماشین‌آلات با ارز آزاد و قیمت‌گذاری دارو توسط دولت نادرست است، بنابراین باید ارز دولتی که برای واردات مواد اولیه تولید دارو داده می‌شود به ماشین‌آلات هم تسری داده شود تا صنعت بتواند توان نوسازی خطوط تولید را داشته باشد.»
منتصری با بیان اینکه امروزه محتاج فناوری‌های نوین و خرید دانش فنی هستیم، افزود: «با توجه به رشد و بالندگی صنعت داروسازی در برهه‌ای قرار داریم که دولت به‌عنوان اولویت کیفی سازی می‌بایست این مقوله را تحت حمایت خود قرار دهد و راهکارهایی را جهت انتقال و تامین ارز مورد نیاز صنعت در اختیار این بخش قرار دهد.» پیشکسوت صنعت داروسازی در خصوص چرایی حمایت از واردکنندگان دارو در شرایط فعلی اظهار داشت: «تامین داروهای مورد نیاز مردم و بیماران مخصوصاً داروهایی که در لیست داروهای وارداتی بوده و نمونه مشابه داخلی ندارد، الزام‌آور بوده و نباید تحت تاثیر جو ناسالم ممانعت از واردات منطقی و ضروری دارو قرار گیرد؛ بنابراین باید از واردکنندگان و فعالان این حوزه حمایت کامل و کافی صورت گیرد.» وی با اشاره به سیاست قطع واردات و تمرکز بر تولید داخل و تجویز خارج از فهرست دارویی کشور گفت: «با توجه به اینکه هر کشوری فهرست رسمی دارویی خود را دارد تجویز خارج از لیست دارویی در همه جای دنیا مجاز نیست مگر اینکه دارو از خارج از کشور نوشته شده و یا از خارج تهیه شود. ازاین‌رو به بهانه جدید بودن دارو نمی‌توان قوانین را زیر پا گذاشت و به بهانه جدید بودن تخلف تجویز دارو خارج از فهرست رسمی دارویی مجاز نیست.»
منتصری تصریح کرد: «در کنار تولید ملی، نیاز مبرمی به واردات دارو داریم. داروهایی که غالباً بسیار حیاتی بوده و ورود آنها برای درمان بیماران الزامی است؛ بنابراین انجام این ماموریت توسط واردکنندگان نه‌تنها مشکل‌ساز نیست بلکه واردکنندگان با تسهیل روند واردات به‌موقع، در درمان بیماران نقش بسزایی دارند، اما مشکل اساسی واردات استفاده از رانت قدرت و رقابت ناسالم در واردات است که به اشکال مختلف اتفاق می‌افتد.» وی در بیان الزامات واردات صحیح به کشور گفت: «یکی از مشکلات این است که شرکت‌های خارجی که انحصار تولید یک داروی بسیار حیاتی را دارند می‌توانند قیمت بالایی را برای فروش پیشنهاد کنند و یا ممکن است واردکننده‌ای برای کسب منافع حداکثری در این امر دخالت کند؛ بنابراین مسئولان بایستی با داشتن قیمت‌های بین‌المللی جلوی اینگونه سوءاستفاده‌ها را بگیرند. همچنین به جهت اینکه ورود دارو از منبع برند اصلی گران‌تر است، اقدام به واردات اینگونه داروها از شرکت‌های ژنریک‌ساز، قیمت نهایی را کاهش خواهد داد. به همین علت منبع سازنده دارو باید به‌دقت توسط مسئولان وزارت بهداشت شناسایی و از ورود داروی با کیفیت نازل جلوگیری شود.»
پیشکسوت صنعت داروسازی تاکید کرد: «در هر صورت واردات به علت نقش مهمی که در درمان بیماران دارد امری واجب و ضروری است و واردکننده مسئولیت‌پذیر از نظر برنامه‌ریزی و قیمت‌گذاری هم بسیار محترم است.»
واردات باید ادامه پیدا کند
محمدحسین حریری، معاون سابق توسعه مدیریت و منابع سازمان غذا و دارو هم در پاسخ به این سوال که به‌عنوان کارشناس مخالف واردات هستید؟ به سپید گفت: «نه‌تنها مخالف واردات نیستم بلکه معتقدم باید داروهای جدید و به‌روز و حتی داروهایی که نمونه مشابه داخلی دارند اما تولیدکننده داخلی توان تامین نیاز بازار را ندارد هم وارد شود. البته تا جایی که مطلع هستم اگر دارویی تاییدیه کمیته‌های علمی سازمان غذا و دارو را کسب کرده و صرفه اقتصادی هم داشته باشد، اجازه واردات داده می‌شود.»
معاون سابق توسعه مدیریت و منابع سازمان غذا و دارو تصریح کرد: «مشکلی که در شرایط فعلی با آن مواجه هستیم این است که علیرغم تاکیدات سازمان‌های بین‌المللی مدافع حقوق بشر مبنی بر مستثنا بودن دارو و غذا از فهرست تحریم‌ها، همچنان شاهد مانع‌تراشی‌ها بر سر راه نقل‌وانتقال پول برای تامین دارو و مواد غذایی هستیم و این محدودیت‌ها را چندین برابر می‌کند، اما خوشبختانه هم تولیدکنندگان داخلی و هم واردکنندگان با دوراندیشی و برنامه‌ریزی درستی که داشتند، توانسته‌اند تا به امروز نیاز بازار را به‌درستی تامین کنند و تنها در موارد جزئی شاهد کمبودهای موردی بودیم که آن هم با تامین اورژانسی دارو و یا جایگزین کردن داروهای مشابه حل شده است.»
علی ابراهیمی