به گزارش گروه اطلاع‌رسانی ایرنا، برگزاری همه ساله نمایشگاه بین‌المللی کتاب را شاید بتوان به عنوان مهم‌ترین رخداد فرهنگی کشور نامید. این نمایشگاه یکی از بزرگ‌ترین و شناخته شده ترین نمایشگاه های کتاب در سطح جهان نیز محسوب می شود.
تجربه برپایی نمایشگاه‌های کتاب به ویژه در ابعاد بین‌المللی مربوط به سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بازمی گردد. نخستین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در ۱۴ آبان ۱۳۶۶ خورشیدی برگزار شد و دومین دوره آن پس از وقفه ای یک ساله در اردیبهشت ۱۳۶۸ خورشیدی برگزار شد. از نمایشگاه دوم تا کنون، تمامی نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت کار خود را ادامه داده اند.
آنچه در ادامه می‌آید، گفت‌وگوی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با قادر آشنا سرپرست نمایشگاه‌های فرهنگی ایران به مناسبت سالروز برگزاری نخستین نمایشگاه کتاب تهران است.
ایرنا: به نظر شما، مهم ترین نقاط ضعف و قوت نمایشگاه بین المللی‌کتاب تهران چیست؟
آشنا: نمایشگاه بین‌المللی‌کتاب تهران جزو معتبرترین نمایشگاه های دنیا به شمار می رود و به طور یقین پرجمعیت ترین نمایشگاهی است که از لحاظ کمیت، امکانات و نشر به عنوان برترین ها نیز شناخته می شود. این موضوع نشان می دهد که از آغاز برگزاری این نمایشگاه، این رویداد فرهنگی به طور متناوب شاهد یک رشد و بلوغ بوده که اکنون توانسته است در تقویم نمایشگاه های جهان ثبت شود.
نمایشگاه کتاب کشور جایگاه ویژه‌ای در میان همه مردم به ویژه نخبگان، دانشجویان، دانشگاهیان و حوزویان دارد زیرا بازدیدکنندگان در این نمایشگاه، هرکتابی را که در کشور به چاپ رسیده باشد، می توانند به آن دسترسی یابند و در یک مکان مشخص ببینند و خریداری کنند. این نمایشگاه، فقط یک نمایشگاه کتاب نیست، بلکه یک جشنواره است که در آن فعالیت های متنوع فرهنگی، علمی و هنری با محوریت کتاب صورت می‌گیرد. نمایشگاه کتاب نمادی از خودباوری و خوداتکایی است و در واقع محیطی به شمار می رود که به انسان امید و نشاط می‌دهد. مردم به سهولت می توانند کتاب های مورد نیاز خودشان را پیدا کنند، طلاب و دانشجویان از تخفیف برخوردار می شوند و بدین ترتیب به توسعه و ارتقای فرهنگ کتاب و کتابخوانی کمک می شود. این ها از نکات برجسته برگزاری نمایشگاه کتاب است که هر کدام برای خود بحث مفصلی دارد.
اما درباره آسیب‌های این نمایشگاه چند نکته را عرض می‌کنم که البته این به منزله نادیده گرفتن نقاط قوت این فعالیت فرهنگی بزرگ نیست. نخستین نکته ای که در خصوص مشکلات موجود در مسیر برگزاری نمایشگاه کتاب وجود دارد، این است که نمایشگاه کتاب مکان مشخصی ندارد و این موضوع سبب می شود که هر ساله بحث باشد که نمایشگاه کتاب کجا برگزار شود و این موضوع متولیان، مراجعه‌کنندگان و مخاطبان را سردرگم می کند، شما نمی‌توانید یک برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشید برای این که بتوانید نیاز مردم را به خصوص در بخش بین‌الملل پاسخ دهید. واقعیت این است که در خیلی از نمایشگاه‌های دنیا مکان مشخص وجود دارد و به راحتی می توان غرفه بندی کرد و می توانید جایابی داشته باشید اما در نمایشگاه کتاب ما متاسفانه چون جای بخصوصی نداریم این امکان وجود ندارد به طور مثال در مصلی ۵۰ هزار متر مربع فضای مسقف در اختیار نمایشگاه قرار می دهند که متولیان امر مجبورند چادر بزنند و این مستلزم هزینه های زیادی از جمله نیروی انسانی و مادی می شود. در سال گذشته در مسقط وقتی از ناشران عرب دعوت کردم که در نمایشگاه ما حضور پیدا کنند (که البته حضور خوبی هم داشتند) در گلایه ای به من گفتند که این چه مهمان نوازی است که بخش بین‌المللی را در چادر برگزار می‌کنید و خودتان در فضای خوب و شیک قرار می گیرید. در شهر آفتاب هم به همین گونه بود. این نخستین مشکل و البته بسیار هم جدی است. یعنی برنامه ریزی را از شخص گرفته، اعتبار بین المللی را خدشه‌دار می‌کند، اجرا را با مشکل روبه رو می‌کند و هزینه را مضاعف می‌سازد.
دومین مشکل از نگاه بنده، این است که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خیلی فربه شده است. علت آن این است که زمانی کمیت مد نظر بود که هر چقدر بخش‌هایی به آن افزوده شود، بهتر بود. اما الان از نگاه من نمایشگاه کتاب باید نمایشگاه بهترین‌های نشر ایران باشد، بنابراین فربه بودن نمایشگاه کتاب برای بازدید کنندگان بخش‌های مختلف از جمله بخش دانشگاهی، کودک، آموزشی، کمک آموزشی، دیجیتال و بخش عمومی خسته کننده است و برای هر بخشی که اضافه کردید باید نیروی اجرایی بگذارید. به همین ترتیب هزینه ها افزایش می یابند و درصد خطا نیز زیادتر می‌شود.
نکته بعدی که وجود دارد، الان در نمایشگاه به خصوص در بخش خارجی و کتاب های لاتین چون نرخ ارز افزایش پیدا کرده مردم در خصوص خرید کتاب های دانشگاهی دچار مشکل شده‌اند، به طور مثال شما یک زمانی کتابی را با ارز ۲ هزار تا ۲ هزار و پانصد تومان تا چهار هزار تومان می خریدید اما الان باید با نرخ ۱۵ هزار تومانی بخرید، گرچه در ۲ سال گذشته کارهایی انجام شده و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یارانه مابه التفاوت ارز را پرداخت می‌کند. همین مساله سبب می شود که ناشران معتبر خارجی رغبتی برای شرکت در نمایشگاه کتاب تهران نداشته باشند. چون افزایش قیمت ارز باعث می شود که قدرت خرید کتاب پایین بیاید، بنابراین برای ناشران خارجی حضور مستقیم در نمایشگاه مقرون به صرفه نیست. بخش داخلی وظیفه بخش ناشران خارجی را انجام می‌دهد، کتاب را وارد می‌کنند و می‌فروشند. از این رو بهتر است که برای جذب ناشران خارجی تمامی زمینه ها فراهم بیاید.
مشکل دیگری که نمایشگاه کتاب دارد با توجه به فراز و فرود بودجه هر ساله متولیان بخش فرهنگی را با مسایلی رو به رو می‌کند، نمایشگاه یک خواست عمومی، جدی و تعطیل‌ناپذیر است. چالش های مربوط به بودجه، متولیان را در بحث یارانه و اجرا دچار مشکل می کند، البته کارهای فرهنگی انجام می‌شود، اما این‌ها آسیب‌های پنهانی هستند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به خصوص معاونت هنری و فرهنگی را با زحمت مضاعفی رو به رو می کنند.
از نکات دیگری درباره نمایشگاه تهران وجود دارد این که نمایشگاه جمعیت زیادی را به خود جذب می کند و قطعا حمل و نقل شهری را با مشکل رو به رو می‌سازد و به دلیل تعدد دستگاه های مجری ایجاد هماهنگی میان آن ها کار را سخت تر می‌کند. مساله دیگر این که بزرگ‌ترین گردش مالی ناشران ما در طول سال در دوران نمایشگاه رقم می خورد، یعنی سبب می شود که ناشران ما به سمت چاپ کتاب بروند، آثار جدید را وارد بازار کنند و به طور کلی شور و نشاطی در میان ناشران و مخاطبان به وجود می آید و روح جدیدی را در کالبد صنعت نشر می‌دمند.
ایرنا: به نظر می‌رسد که نمایشگاه کتاب در چند سال گذشته بعد فرهنگی خود را از دست داده و به سمت بعد اقتصادی کشیده شده، نظر شما در این باره چیست؟
آشنا: من معتقدم هر فعالیت فرهنگی اولا اگر به موضوع اقتصادی آن توجه نداشته باشد، ورشکسته می‌شود. آن ناشری که می خواهد کتاب چاپ کند می‌خواهد کار فرهنگی کند، منتها باید پولش دربیاید تا بتواند ادامه حیات بدهد. بنابراین من مخالف این نگاه هستم که ناشر بیاید و سودی نبرد. ناشر باید کتابی چاپ کند و سودش را در بیاورد و روی پا خود بایستد و چرخ او هم بچرخد و فعالیت فرهنگی از جنبه مشروعی که دارد، انجام دهد. از نظر من نمایشگاه کتاب، هم نمایشگاه فرهنگی است و هم در آن اقتصاد مد نظر است و من به عنوان فردی که اندک شناختی در این حوزه دارم و تحقیق می‌کنم و حدود ۲۰ سال است که در این حوزه فعالیت دارم به نظر می‌آید که باید به اقتصاد حوزه نشر، حوزه هنر، فرهنگ و کتاب کمک کرد تا چرخ آن بچرخد و اینگونه موضوع فرهنگی که مد نظر جامعه است محقق شود. اگر توان خرید مردم بالا باشد، کتاب وارد سبد فرهنگی خانواده‌ها می‌شود. در واقع هرکتابی‌که باید چاپ شود و اگر نشود یک ضربه فرهنگی به نهاد جامعه است.
ایرنا: با توجه به این که همه ساله شاهد رشد تعداد بازدیدکنندگان هستیم، با این وجود چرا سرانه مطالعه در کشور ما پایین است؟
آشنا: برپایه مشاهدات و کارهایی که انجام می‌گیرد، باید گفت که در کشور مشکلات اقتصادی جدی است و امروزه افراد کتاب را برای تفنن خریداری نمی‌کند، بلکه شخصی که نیاز دارد و می‌خواهد مطالعه و استفاده کند، کتاب می‌خرد. در سال گذشته در نمایشگاه حدود ۷ تا ۱۱ درصد تراکنش کتاب بیشتر از سال گذشته بود، یعنی کتاب بیشتری خریداری شد. مبلغش ۳۷ درصد افزایش رشد قیمت داشت، منتها درباره قیمت صحبت نمی‌کنیم، چون‌کتاب‌ها گران شد، اما تراکنش به قیمت ربطی ندارد. امسال در استان آذربایجان شرقی، تبریز در یک نمایشگاه استانی نزدیک به ۱۳ میلیارد تومان کتاب خریداری شد.
ایرنا: در تمام کشورهای توسعه یافته که دارای نمایشگاه کتاب هستند، استانداردهای جهانی را رعایت می شود، آیا ایران در این زمینه از استانداردهای لازم برخوردار هست؟
آشنا: نمایشگاه کتاب استاندارد خاصی ندارد، مثلا تعداد ناشر، عناوین کتاب، کشورهای شرکت کننده، میزان نشر، میزان مطالعه و معمولا هر کشوری پارامترهایی برای خودش دارد. مثلا نمایشگاه فرانکفورت آلمان که معتبرترین نمایشگاه جهان است، می‌گوید من می خواهم خرید و فروش رایت انجام بدهم و ۲ روز آخر فعالیت خود را برای فروش می‌گذارند یا نمایشگاه کتاب پاریس مانند نمایشگاه کتاب تهران، هم فروشگاه و هم نمایشگاه است. یک نمایشگاهی مثل دهلی نو تنها فروش است. هر نمایشگاهی وضعیت خاص خودش را دارد اما آسیب هایی که قبلا به آنها اشاره کردم به طور قطع به استاندارد بین المللی و جهانی ما آسیب می رساند، هر چقدر آن اشکالات را برطرف کنیم، جایگاه نمایشگاه کتاب نیز ارتقا خواهد یافت.
ایرنا: پیشنهادهای شما برای برگزاری مطلوب تر نمایشگاه بین‌المللی‌کتاب چیست؟
آشنا: انتخاب مکان مناسب برای برگزاری نمایشگاه و کوچک کردن آن ۲ موضوع مهمی در این ارتباط است که باید مدنظر قرار گیرد. در آیین نامه های اجرایی برگزاری نمایشگاه باید تجدیدنظرهایی صورت گیرد. البته در این خصوص کارهایی در حال انجام است. هماهنگی ها باید بیشتر شود و همگان باید بدانند که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تنها متعلق به وزارت فرهنگ و ارشاد نیست بلکه مربوط به نظام جمهوری اسلامی ایران است. همه باید از شهرداری گرفته تا راهور، نیروی انتظامی و وزارت ارشاد بگویند که این کار مربوط به آن ها نیز هست و در نهایت این کار مربوط به همه دستگاه های متولی کشور است و همه باید با هم همکاری کنند. البته سال گذشته به بهترین شکل ممکن تمام دستگاه ها و نهادهای امنیتی، انتظامی، مدیریت شهری و دستگاه‌های فرهنگی کمک کردند و شاهد یک نمایشگاه بی‌حاشیه بوده‌ایم. امید است که این همراهی و همدلی همچنان وجود داشته باشد تا بتوانیم یک نمایشگاهی مطلوب در شأن نظام و کشور داشته باشیم.
نظر شما