مسافر جوان جز کیف دستی کهنه و رنگ‌ورورفته بار دیگری همراه ندارد و این موضوع باعث کنجکاوی برخی از رهگذران می‌شود. ۲ـ ۳ جوان دور و برش پرسه می‌زنند و با زیرکی حرکات دختر نوجوان را زیرنظر می‌گیرند. ربع ساعت که می‌گذرد یکی‌شان سراغ دخترک می‌رود و ۲ نفر دیگر کشیک می‌دهند تا با رسیدن مأموران ترمینال از مهلکه فرار کنند. جوان لاغر اندام و سیاه چرده با قدم‌های سریع خودش را به دختر می‌رساند و آرام آرام سر صحبت را باز می‌کند. دخترک زبانش خشک شده و حرف نمی‌زند. سفر طولانی، گرسنگی، تشنگی و فضای پرهیاهو و شلوغ ترمینال او را حسابی گیج کرده است. فکرش درست کار نمی‌کند و نمی‌تواند تصمیم درستی بگیرد.
صدای ماشین جاروبرقی در سالن انتظار ترمینال و لابه‌لای صندلی‌ها به گوش می‌رسد. در این بین خانمی که لباس ویژه با برچسب مددکاری شهرداری بر تن دارد در محوطه سالن گشت می‌زند که متوجه دخترک تنها می‌شود. او مددکار اجتماعی است که به سرعت سمت دختر نوجوان می‌رود و با مهربانی و صبوری باب گفت‌وگو را باز می‌کند و چند دقیقه بعد دختر را به دفتر مددکاری می‌برد. او و همکارانش سال‌هاست که در پایانه مسافربری سنگ صبور و مشاور افراد آسیب‌دیده و دور از خانه و کاشانه هستند و به قول خودش زبان این آدم‌های گرفتار را خوب می‌داند. دخترک که ابتدا حتی از دادن اطلاعات هویتی خودش طفره می‌رفت، بعد از شنیدن حرف‌های بانوی مددکار، اطمینان می‌کند و واقعیت ماجرا را می‌گوید. او خودش را «پونه» ۱۶ ساله، اهل یکی از روستاهای استان خراسان جنوبی معرفی می‌کند که به خیال ازدواج با دوست اینترنتی‌اش به تهران آمده است، اما وقتی به تهران رسیده فرد مورد نظر به محل قرار نیامده و حتی به تلفن‌هایش نیز پاسخ نمی‌دهد. بانوی مددکار عنوان می‌کند که در طول سال با نمونه‌های زیادی مثل او مواجه شده‌اند که به دلیل ناآگاهی و نادانی دست به این کار زده‌اند. اما بخت با آنها یار بوده که خیلی زود شناسایی و حمایت شدند. زندگی شغلی «سونیا حیدری» بانوی مددکار واحد خدمات اجتماعی ترمینال مسافر بری جنوب در طول این سال‌ها با خاطرات تلخ و شیرین بسیاری همراه بوده است. زمانی که با پیگیری و میانجیگری، دختری را به آغوش گرم خانواده بازمی‌گرداند بهترین اوقات زندگی‌اش است و بی‌دلیل نیست که برخی از مددجویانش هنوز سراغش را می‌گیرند و او را «فرشته‌مهربان» صدا می‌زنند.
- گشت‌های محسوس و نامحسوس شناسایی
گرچه فضای دفتر خدمات اجتماعی ترمینال مسافربری جنوب به زحمت به ۲۰مترمربع می‌رسد، اما در همین دفتر نقلی کارهای ارزشمند و قابل تأملی در حوزه آسیب‌های اجتماعی انجام شده که می‌توان آن را نقطه قوت شکل‌گیری این نهاد خدمات‌رسان دانست. «مهدی عبداللهی» و «محمد رهنما» از قدیمی‌ترین اعضا و از کارشناسان باتجربه پایگاه خدمات اجتماعی ترمینال جنوب هستندکه در طول شبانه‌روز همراه دیگر مددکاران با گشتزنی در ترمینال و شناسایی موارد مشکوک زمینه کمک‌رسانی به افراد در معرض آسیب را فراهم می‌کنند. عبداللهی عنوان می‌کند که محدوده گشتزنی کارشناسان حیاط ترمینال، محل ورود و خروج مسافران، نمازخانه و مکان‌هایی است که محل مناسبی برای مخفی شدن و انجام کار خلاف است. الله‌کرمی می‌گوید: «هر چند همه کارشناسان پایگاه خدمات اجتماعی ترمینال دارای کاور مخصوص و کارت شناسایی هستند، اما در پاره‌ای موارد با لباس شخصی و بدون آرم در عملیات‌ها شرکت می‌کنند. دلیلش این است که جلب توجه نکنند و بتوانند خودشان را به سوژه‌های مورد نظر برسانند. تجربه نشان داده که بسیاری از دختران فراری و زنان آسیب‌دیده با دیدن کارشناسان با لباس فرم از محل می‌گریزند، البته مواردی هم بوده که افراد گرفتار برای کمک گرفتن به دنبال مددکار و کارشناس هستند. بنابراین کارشناسان این پایگاه به شکل محسوس و نامحسوس اقدام به گشتزنی می‌کنند و معمولاً این طرح بین ۵ تا ۶ ساعت زمان می‌برد.»
- محدوده ترمینال جنوب پر آسیب است
همراه با کارشناسان دفتر خدمات اجتماعی به قسمت‌های مختلف ترمینال می‌رویم تا به صحبت‌هایمان در زمینه علل شیوع پدیده دختران فراری و زنان آسیب‌دیده در این نقطه از شهر ادامه دهیم. الله‌کرمی در این زمینه به نکات مهمی اشاره می‌کند. اول اینکه محدوده ترمینال مسافربری جنوب نقطه‌ای پرآسیب است چون بخشی از محدوده ترمینال در محله باغ‌آذری و همجوار با شوش و هرندی قرار گرفته و نقاط کور و فضاهای بی‌دفاع شهری در آن زیاد است. محله باغ آذری پر از انبار و بارانداز است و این موقعیت کمک می‌کند تا انواع آسیب‌ها و بحران‌ها در این محله وجود داشته باشد. محدوده جنوب و بزرگراه بهشت زهرا(س) هم مشکلات خاص خودش را دارد. البته در سوی دیگر، محله خزانه بخارایی وجود دارد که به دلیل نزدیکی با نقاط آسیب‌خیز در کوچه‌پسکوچه‌های آن با آسیب‌های اجتماعی متعدد و متنوعی روبه‌رو هستیم.
در قسمتی از پایانه جنوب فضای بایر و خالی بزرگی وجود داردکه البته در نزدیکی ایستگاه مترو قرار گرفته و دارای مشکلات متعددی است و شب‌ها با تاریک شدن هوا آسیب‌ها در آن پررنگ‌تر است. این‌طور که مدیر مرکز رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری منطقه ۱۶ عنوان می‌کند یکی از دلایل مهم شیوع پدیده‌های ضد اجتماعی و فرهنگی از جمله دختران فراری و زنان آسیب‌دیده در محدوده ترمینال مسافربری همان‌طور که اشاره شد به موقعیت جغرافیایی و همجواری و همسایگی با محله‌های جرم‌خیز و بحرانی مثل شوش، هرندی و دروازه غار مربوط است که این‌گونه آسیب‌ها را در بطن خود دارد. برای همین است که دختران فراری و زنان فریب خورده در چنین محله‌هایی طعمه شده و به راحتی به عضویت باندهای خلافکار درمی‌آیند.
- دردسر برخی تعصب‌های خانوادگی
واژگان «دختران و زنان فراری» در جامعه ما بسیار نکوهیده است و خانواده‌ها به راحتی با آن کنار نمی‌آیند. این مسئله باعث می‌شود که برخی از خانواده‌ها به دلیل نوع نگاه و تعصباتی که دارند در صورت بروز چنین رفتارهایی از پذیرش فرزندان خود امتناع و حتی داشتن این فرزندان را انکار کنند. حیدری تعریف می‌کند: «یک روز با دختر نوجوان روستایی مواجه شدم که از خانه فرار کرده بود تا در خیال خود با مرد رؤیاهایش ازدواج کند. وقتی دختر نوجوان را به دفتر خدمات اجتماعی بردم و با خانواده‌اش تماس گرفتم ابتدا خانواده‌اش بسیار مقاومت می‌کردند و نمی‌خواستند فرزندشان را تحویل بگیرند، اما به پدر و مادرش فهماندم که تنها اشتباه دخترشان مسافرت بدون اطلاع و اجازه آنهاست و به اشتباهش پی برده است. نمی‌دانید وقتی به اتفاق مددکاران ترمینال برایش بلیت خریدیم و او را راهی خانه‌اش کردیم چه حس و حالی داشتیم. این دختر نوجوان گاهی به ما زنگ می‌زند و هنوز ارتباطش را با واحد مددکاری ترمینال قطع نکرده است.» به عقیده «اعظم‌محمدزاده» یکی دیگر از کارشناسان باتجربه دفتر خدمات اجتماعی ترمینال جنوب، خانواده‌ها باید در مواجهه با چنین مشکلاتی خویشتندار بوده و با رفتارهای عاقلانه و اصولی مسیر بازگشت این افراد را به خانه فراهم کنند.
- کمک‌های خیّران، مرهمی برای در راه مانده‌ها
هنگام گشتزنی در سالن ترمینال به سوژه تازه‌ای برمی‌خوریم. این بار مددکاران اجتماعی ترمینال جنوب با مورد متفاوتی مواجه شده‌اند. بانوی میانسالی که با کسی حرف نمی‌زند و ساعت‌ها روی یکی از صندلی‌های سالن انتظار نشسته است. حیدری به سمتش می‌رود و به آرامی کنارش می‌نشیند. بعد از گپ‌وگفت کارشناس دفتر خدمات اجتماعی با زن میانسال معلوم می‌شود که او مسافری در راه مانده است و برای خرید بلیت اتوبوس و برگشت به شهر خودش پول ندارد. او صبح زود به ترمینال آمده، اما پس از گذشت ۵ ساعت هنوز نتوانسته بلیت اتوبوس بخرد و راهی خانه‌اش شود. حیدری که بارها با این موارد روبه‌رو شده با ابراز ناراحتی می‌گوید: «فکر می‌کنید دختران و بانوانی که به هر دلیل در راه می‌مانند و برای برگشت به خانه توانایی خرید حتی یک بلیت اتوبوس را ندارند، خرج راهشان را چگونه باید تأمین کنند؟ گاهی وقت‌ها افراد فرصت‌طلب برایشان تله می‌گذارند و اتفاق‌های ناگواری برایشان پیش می‌آید. ما به‌عنوان مددکار وظیفه داریم به این شهروندان کمک کنیم. بارها پیش آمده که مددکاران ترمینال داوطلبانه برای این افراد بلیت تهیه می‌کنند تا به خانه‌شان برگردند و البته نهادهای خیریه هم هستند که این نوع هزینه‌ها را قبول می‌کنند؛ مثل بانیان و متولیان یکی از حوزه‌های علمیه که فعالیت‌های خیرخواهانه دارند و نیت کرده‌اند تا به در راه‌مانده‌ها کمک کنند و همیشه گمنام بمانند.»
- راننده‌ها، مشاوران امین مددکاران
حیدری برایمان تعریف می‌کند که نخستین افرادی که با دختران و زنان فراری در اتوبوس‌های بین شهری مواجه می‌شوند، رانندگان هستند و با کمی دقت می‌توانند این افراد را شناسایی کنند. به همین دلیل در جلساتی که با رانندگان ترمینال مسافربری جنوب داشتیم، از آنها خواستیم به‌عنوان «راننده امین» این افراد را به ما معرفی کنند و خوشبختانه ارتباط و تعامل خوبی بین واحد مددکاری و رانندگان ترمینال جنوب ایجاد شده که نتیجه آن نجات بسیاری از شهروندان گرفتار است. الله‌کرمی در ادامه صحبت این کارشناس واحد خدمات اجتماعی می‌گوید: «اغلب راننده‌های ترمینال جنوب که از استان‌ها و شهرهای جنوبی مسافر دارند، به محض دیدن موارد مشکوک مثل دختران فراری، موقع حرکت به سمت تهران موضوع را از طریق تماس تلفنی با واحد مددکاری در میان می‌گذارند تا قبل از رسیدن اتوبوس به ترمینال مقدمات کار مددکاری و کمک به این افراد فراهم شود.»
- هر آسیب نسخه‌ای دارد
به گفته مسئولان سازمان پایانه‌های شهر تهران، حدود ۳۱ درصد از حجم جابه‌جایی مسافران مربوط به پایانه مسافربری جنوب است. اکنون ۱۰ شرکت و تعاونی مسافربری در این پایانه فعالیت می‌کنند که در طول شبانه‌روز ۱۱۶سفر (بدون احتساب سفرهای تکراری) دارند. این حجم بالا در آمار مسافران ترمینال جنوب باعث می‌شود تا نوع فعالیت و خدمات اجتماعی نیز گستردگی فراوانی پیدا کند. «بهروز گلزار» مدیر دفتر خدمات اجتماعی ترمینال جنوب می‌گوید: «افرادی که تحت پوشش دفتر خدمات اجتماعی ترمینال جنوب قرار می‌گیرند از هر قشری هستند. برخی معتادند که پس از تشکیل پرونده آنها را به مراکز درمانی وابسته به اداره آسیب‌های اجتماعی معرفی می‌کنیم. البته در این‌باره کارهای مددکاری برای بانوان و آقایان جداست و هرکدامشان به مرکزی خاص منتقل می‌شوند. بعضی‌ها افراد نیازمندی هستند که برای درمان بیماری خود یا اعضای خانواده‌شان راهی تهران شده‌اند و برای ادامه مراحل درمان کمک مالی می‌خواهند. این افراد را نیز به اداره سلامت شهرداری، انجمن‌های خیریه و افراد نیکوکار معرفی می‌کنیم و خودمان پیگیر انجام امورشان هستیم. در این بین بعضی افراد بدسرپرست و بی‌سرپرست هستند که با انجام تحقیق و کارهای تخصصی به سازمان بهزیستی سپرده می‌شوند. بنابراین اینجا هر آسیب برای خودش نسخه درمانی دارد.»
- خانه امن مثل پایگاه خدمات اجتماعی
دفتر پایگاه خدمات اجتماعی در ترمینال مسافربری جنوب ۲۴ ساعته به شهروندان خدمت‌رسانی می‌کند و مشاوره و حل مشکلات اجتماعی مددجویان رایگان انجام می‌شود. مسافرانی که برای دریافت کمک کارشناسان پا به دفتر پایگاه خدمات اجتماعی می‌گذارند از هر قشری هستند. از افراد جامانده‌ای که پول خرید بلیت اتوبوس برای عزیمت به دیار خود را ندارند تا دختران و زنان فراری که به دلایل واهی راهی تهران می‌شوند. حجم کار و نوع آسیب‌هایی که در ترمینال‌ها وجود دارد باعث می‌شود تا مددکاران پایگاه اجتماعی به قولی بی‌گدار به آب نزنند، چراکه کوچک‌ترین اشتباه در تشخیص و مشاوره افراد آسیب‌دیده می‌تواند لطمه‌های جبران‌ناپذیری به آنها وارد کند. این‌طور که «ابوذرالله‌کرمی» مدیر مرکز رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری منطقه۱۶ عنوان می‌کند در پایگاه خدمات اجتماعی ترمینال مسافربری جنوب ۴کارشناس مجرب و کارآزموده به همراه یک راننده مستقر هستند و به‌صورت شیفتی به شهروندان خدمات می‌دهند. او از پایگاه خدمات اجتماعی ترمینال جنوب به مثابه خانه امن و آسایش افراد آسیب‌دیده یا در معرض آسیب یاد می‌کند که آثار و برکاتش فرامنطقه‌ای است.
نظر شما