جهان صنعت نیوز: مرد میانسال این حرف ها را به مخاطب پشت خط تلفن می گفت. چهره اش در هم بود و هیچ خطی از آرامش بین خطوط عمیق صورتش پیدا نمی شد. درهای قطار مترو باز شد و سیل جمعیت وارد قطار شد. مرد راست می گفت اینجا دیگر جای زندگی نیست. جمعیت در قطارهای مترو هر لحظه بیشتر می شود و دیگر حتی نفس کشیدن هم ممکن نیست.مردم از اجاره بهای پایتخت فرار می کنند و زندگی در حاشیه تهران را به جان می خرند.

زندگی چند کیلومتر دورتر از مرکز شهر به امید روزی که وضعیت معیشتی شان بهتر شود دوباره به محله کودکی شان بازگردند. این مهاجرت و رفتن از پایتخت نخستین مواجهه با سیل آسیب های اجتماعی است. اولین آسیب  همین حمل و نقل عمومی است. حمل و نقل عمومی خالی از زیرساخت های استاندارد که خود بستری برای افزایش آسیب های اجتماعی شده است. جیب بری و کیف قاپی در اتوبوس های بی آر تی تا دست فروشی و تظاهر به فقر ملموس ترین این آسیب هاست.

افزایش مهاجرت از تهران

مهدی جمالی‌نژاد، معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزیر کشور درخصوص الزام شهرداری‌های کشور برای در نظر گرفتن مساله مهاجرت در طرح‌های شهری که در هیچ یک از شهرهای کشور اجرا نمی‌شود، تصریح کرد: اکنون در برخی از کلان‌شهرها مانند تهران جریان مهاجرتی معکوس شده است و مهاجران خروجی از شهر تهران بیشتر از مهاجران ورودی شده است که این نشان می‌دهد، بسیاری از اقداماتی که در وزارت کشور در حوزه سیاست‌گذاری سیاست ملی شهری انجام شده تا حدی موفق بوده و روند مهاجرت به شهر تهران عکس شده است.

رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور با بیان اینکه تلاش دولت تداوم این روند است، تصریح کرد: اگر این مهاجرت معکوس رخ دهد و تبادل جمعیت را داشته باشیم، بسیاری از موضوعاتی که اکنون دغدغه ما است مانند آسیب‌های اجتماعی و زیرساخت‌هایی که ممکن است در اثر زلزله آسیب‌ ببیند، متعادل خواهند شد و در عین حال بسیاری از شهرها و روستاهای خالی از سکنه ما که زیرساخت دارند، اما ساکنان خود را از دست داده است، پویا می‌شوند.

وی تاکید کرد به همین دلیل یکی از سیاست‌های اصلی وزارت کشور توزیع عادلانه خدمات و امکانات برای توزیع متوازن جمعیت است و در دستور جلسات قرار دارد و هر کاری از تخصیص اعتبار گرفته تا سرمایه‌گذاری و ارائه تجهیزات خودرو بر اساس این سیاست است. تلاش دولت بر این است که به شهرهای کوچک،‌ روستاها و شهرهای میانه بیشتر توجه شود. شهرداری‌های با جمعیت بالاتر از ۵۰ هزار نفر را ملزم کردیم که مهاجرت را در مدیریت شهری در نظر بگیرند و از طرفی ما تصمیم‌گیران باید برنامه‌ریزی‌های کلان را ابلاغ و تبیین کنیم و این جریان‌سازی در شهرهای کوچکتر و روستاها نیز اتفاق خواهد افتاد و تبیین می‌شود.

مهاجرتی که جمالی نژاد درباره آن اظهار نظر کرده و نگاه امیدوار کننده ای دارد، خود یک زنگ خطر است. مهاجرت معکوسی که امروز تهران با آن مواجه است مهاجرتی بر پایه توسعه نیست. این مهاجرت به بیانی دیگر فرار از پایتخت است. فرار از همه فقیمت های سرسام آور نگران کننده. شهروندان تهرانی اگر تهران را ترک می کنند در پی مواجه شدن با انفجار قیمت اجاره بها و دیگر هزینه های زندگی در پایتخت است. از همین رو است که نمی توان حتی لحظه ای تصور کرد به دنبال توسعه زیرساخت های شهری پایتخت نشینان جای بهتری برای زندگی یافته اند. این روند در شرایطی است که تهران افزون بر همه مشکلات شهری دومین شهر فقیر کشور بعد از سیستان و بلوچستان است. هر چند جامعه به طور عمومی تصور می کند پایتخت بر اقیانوس ثروت مستقر شده است.

۳۰ سال تراکم‌فروشی برابر با کل تاریخ

تراکم فروشی یکی از عواملی است که منجر به افزایش بی سامان جمعیت پایتخت شده است. محسن هاشمی در سومین نشست امکان و روش اجرای «TOD» (توسعه شهر بر مبنای حمل و نقل همگانی) در تهران گفت: متاسفانه تراکم فروشی‌ها بر اساس تقاضا اتفاق افتاده است نه بر اساس الگوی حمل و نقل عمومی. سیاست شهرسازی در تهران و سایر کلانشهرها طی دهه‌های اخیر دچار انحراف بزرگ شده و آن بی‌توجهی به الزامات توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی است. توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی تلاش می‌کند رابطه متعادل و متناسب بین بارگذاری و کریدورهای حمل و نقل برقرار سازد تا عرضه و تقاضای سفر به‌صورت متناسب و متعادل توزیع شود و گره های ترافیکی ایجاد نکند.

رئیس شورای شهر تهران با اشاره به اینکه در طرح تفصیلی موجود فرض این است که میزان تراکم براساس عرض معابر بارگذاری شده است ادامه داد: اگرچه این فرض هم رعایت نشده، اما حتی اگر رعایت هم می‌شد این نقص وجود داشت که چرا به کریدورهای حمل و نقل عمومی توجه نشده است. اکنون در طرح تفصیلی پهنه‌هایی نظیر « R، M، S، G » ( فضای سبز، تجاری، مختلط و مسکونی) داریم و نیاز به پهنه جدیدی با نام پهنه «T» ( حمل و نقل عمومی) هست که براساس کرویدورهای حمل و نقل عمومی تهران بارگذاری را انجام دهد و تا شعاع حدود ۳۰۰ متری از یک ایستگاه مترو، که حد متعارف برای پیاده روی شهروندان است بارگذاری خدماتی صورت گیرد. اگر این اصلاح انجام شود به جای آنکه تراکم فروشی در نقاط مورد تقاضا که معمولا نقاط اشباع شده و پر گره ترافیکی شهر است، انجام شود، در اطراف کریدورهای پرظرفیت حمل و نقل عمومی صورت می گیرد.

در شرایطی شهرداری درباره تراکم فروشی پایتخت ابراز نگرانی می کند که خود بارها از سوی منتقدین شهری نسبت به این موضوع مورد انتقاد قرار گرفته بود. گذشته از آن ناهمگونی اظهار نظرهای معاون وزیر کشور و شهردار تهران درباره مشکلات پایتخت خود جای سوال دارد. چنین روندی خود پاسخی روشن است بر چرایی همه آسیب هایی که این روزها تهران متحمل شده است. در حقیقت مسئولان و برنامه ریزان هریک اظهار نظرهای شخصی خود را بیان می کنند. ظاهر ماجرا به گونه ای است که گویی هر یک به نوعی دلواپس و نگران پایتخت هستند اما اظهار نظرهایی که در یک روز بیان شده در بعضی نقاط به طور جدی در تضاد با یکدیگر هستند. از سویی معاون وزیر کشور خبر از مهاجرت معکوس ازتهران می دهد و از سویی دیگر شهردار تهران خبر از انفجار پایتخت به دلیل تراکم فروشی های افسار گسیخته می دهد.

مهاجرت به حاشیه از سرناچاری است

پروانه سلحشوری عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مهاجرت مردم تهران به حاشیه سبب بروز مسایل اجتماعی در اطراف شهرها شده است،اظهارکرد: برای بررسی مسایل اجتماعی حاشیه نشینی کمیته ای در مجمع نمانیدگان تهران ایجاد شده که آسیب های اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی را بررسی می کند. بحث حاشیه نشینی از جمله مسایل مهمی است که مطالعات زیادی در این رابطه انجام شده است. گران شدن قیمت مسکن سبب شده که مردم به سمت حاشیه ها بروند.البته جابجایی محل زندگی افرد به تنهایی معضل نیست،متاسفانه نابسامانی های اقتصادی کشور است که به حاشیه نشینی دامن می‌زند و به جای اینکه به دنبال علت ها باشیم به دنبال معلول ها هستیم.

سلحشوری در گفتو گو با جهان صنعت نیوز با تاکید بر اینکه نمایندگان تذکرات لازم را در این زمینه به مسئولان می دهند،تصریح کرد: اما باید بدانید که اقتصاد دست دولت ونهادهای خاص است.آنها باید برای حل این مشکل چاره اندیشی کنند. ما موافق خروج جمعیت از تهران هستیم اما نه به این شیوه که مردم آسیب ببییند،بلکه هدف زندگی بهتر است. اگر مردم بتوانند در این مهاجرت ها زندگی بهتری داشته باشند و امکانات به صورت عادلانه تقسیم شود و تمام مناطق از امکانات برخوردار شود، این مشکلات پیش نمی آید. این موضوع به خصوص در قدرت و اقتصاد بیشتر نمود پیدا می کند.وقتی همه چیز در تهران است و در عین حال کلان شهرتهران خود پر از مشکل است ،مشخص است که مهاجرت هایی که رخ می دهد نه به خاطر راضی بودن ، بلکه از ناچاری است. تمام این مسایل سیکل معیوبی را شکل داده که حل آن نیازمند همیاری همه ارکان حکومت است.

خانه ای برای زندگی نمانده

پروانه مافی، نماینده تهران در مجلس نیز درباره بحران انفجار تهران به «جهان صنعت نیوز» گفت: چهار سال پیش قرار بود که دولت سامانه ای برای املاک در کل کشور راه اندازی کند. براساس این سامانه تعداد مسکن های خالی که مورد استفاده قرار نمی گیرند،باید مشخص شده و به دنبال آن مالیات بر خانه های خالی  که سال‌هاست در مجلس مطرح است، اجرایی شود. دولت یک تعلل چهارساله در راه اندازی سامانه اسکان و املاک داشته است و این موضوع در افزایش قیمت مسکن بی تاثیر نبوده است. همچنین در حوزه اجاره‌بها وضعیت به گونه ای شده که افزایش ۲ تا ۳ برابری در قیمت ها توسط موجرها انجام می‌شود و هیچ نظارتی هم  بر آن نیست یا درباره فروش مسکن هم همین اتفاق افتاده است.

او افزود: برای حل مشکل آسیب های تهران اول نباید بگذاریم این موضوع وسیع تر شود. یعنی میزان حاشیه نشینی نباید افزایش یابد. همان بسته های سیاستی می توانند مانعی برای افزایش باشند. از تجربه های کشورهای دیگر هم باید استفاده کرد. وقتی عزمی برای کاهش قیمت وجود داشته باشد، کاهش جدی در قیمت مسکن اتفاق خواهد افتاد. این وظیفه دولت است که باید مانع جدی رشد حاشیه نشینی باشد. البته مجلس هم باید نقش نظارتی خود را در این زمینه ایفا کند. من به عنوان یکی از نمایندگان مجلس در این حوزه مرتب رصد می‌کنم و با ابزارهایی که قانون در اختیار ما گذاشته است، مسایل را دنبال می کنم. با نشست هایی که داشتیم موضوع را مرتبا پیگیری می کنیم. امیدواریم به زودی شاهد اقدام جدی دولت در این زمینه باشیم. حاشیه نشینی تحت تاثیر این سیاست‌ها می تواند مهار شود.

خطرهای حاشیه نشینی

حاشیه نشینی در شهرها نیز مانند دیگر پدیده های اجتماعی، عوارض و مشکلاتی برای جامعه به همراه دارد. یکی از آسیب های این مقوله از دست رفتن اقتصاد مولد در شهرها است. روستاها و تجمیع آن ها باعث نزدیکی آن ها به شهر و با گذر زمان قسمتی از اطراف شهر شدند. مردم این مناطق محصولات و یا نیروی کار خود را به دل شهر می فرستند و مایحتاج خود را حتی تا شیر و ماست و نان را نیز از شهر تهیه می کنند. در واقع این افراد روابط و مناسبات شهری ندارند و ما به وضوح نفوذ روستا در شهر را در این مساله می بینیم که خود این موضوع یک نوع حاشیه نشینی است. بنابراین روابط و مناسبات روستایی در سطح گسترده تر در شهر پدید می آید. بزرگترین پیامد و آسیب در این زمینه از دست رفتن اقتصاد مولد و ایجاد اقتصاد مصرفی، اقتصاد دلالی و اقتصاد سیاه است.

فقر فرهنگی و فقر روانی که در افراد حاشیه نشین بروز می کند خود بیان گر این بحران است. دلیل آنکه این افراد شغل و درآمد کافی ندارند و معمولا سطح سواد پایینی دارند دچار فقر فرهنگی و فقر روانی می شوند. فقر روانی از این جهت که این افراد نمی توانند خود را با محیط اطراف انطباق دهند، احساس شهروند بودن ندارند و خود را بیگانه احساس می کنند. نمونه بارز این مطلب را می توان در داستان موسوم به خفاش شب جستجو کرد. این فرد که به چندین نفر تجاوز کرده و سپس آن ها را به قتل رسانده بود خود را فردی منزوی، دور از جامعه، بیگانه می پنداشت و دلیل جنایت هایش را انتقام از جامعه عنوان می کرد.