سمیه دولتی
بعد از سپری شدن دوران پراسترس کنکور و دریافت نتایج، لحظه ثبت‌نام زحمات و تلاش‌های شبانه‌روزی دانشجویان به انجام رسید. اما آیا این قشر پویا و آینده‌ساز که نقش بسیار مهمی را در پیشرفت و تغییرات اجتماعی دارند با وجود مشکلات و دشواری‌هایی که در راه کسب دانش با آن روبه‌رو هستند به اهداف‌شان خواهند رسید؟!
قطعا با توجه به لزوم مشارکت دانشجویان در اظهارنظر انتقادی نحوه ارائه خدمات و کیفیت آموزش عالی، به راحتی می‌توان بر تمام این مشکلات و دشواری‌ها فائق آمد. چرا که دانشجو در بطن این مشکلات قرار دارد و استفاده از تجربیات و انتقادات او مفید و موثر خواهد بود.
مرتبط نبودن مدرک دانشگاهی یکی از موانع پیش روی رشد علمی کشور است. طبق آمارهای منتشره در دولت کنونی رشد علمی کشورمان در مقایسه با سال‌های قبل کاهش پیدا کرده و مقام معظم رهبری نیز مکرر بر شتاب رشد علمی کشور تاکید ورزیدند.
برخی از مشکلات دانشگاه‌های کشور
به عقیده کارشناسان و صاحب‌نظران امور علمی و آموزشی در دانشگاهها برخی از مشکلات دانشگاه‌های کشور ناشی از عدم توجه نیاز‌ها از نظر تعداد و نوع افراد متخصص لازم، و رشد بی‌رویه دانشگاه‌هایی است که معیارهای دانشگاهی ندارند و از طرفی هم عدم مهارت‌آموزی به دانشجویان و بی‌انگیزه شدن آنها، همچنین ناتوانی در جذب دانش‌آموختگان که توانایی بالاتری دارند، عدم ارتباط کافی بین جامعه و دانشگاه، افزایش کمی دانشجویان به ویژه در دوره‌های تحصیلات تکمیلی بدون توجه به کیفیت از این قبیل هستند.
«اسماء مهدوی» یک دانشجوی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «از مشکلاتی که در خصوص دانشگاهها با آن مواجه هستیم، جذب دانشجو در رشته‌هایی است که جامعه ما به آنها نیاز ندارد و ما هنوز به جایی نرسیدیم که اولا؛ استعدادها را به درستی شناسایی و هدایت کنیم و ثانیا رشته‌هایی را که جامعه به آنها نیاز دارد را رواج دهیم و صرفا یک سری رشته‌هایی که در ظاهر بازار کار دارند دانشجو جذب شده و در نهایت شاهد انبوه فارغ‌التحصیلان آن رشته‌ها هستیم در حالی‌که جامعه از آنها بی‌نیاز است و هیچ بازار کار و آینده‌ای هم ندارد.»
وی می‌افزاید: «مورد دیگر این که سیستم آموزشی در دانشگاهها یک سیستم تئوری‌محور است. و به نظر می‌رسد تفاوتی بین مقاطع مختلف نیست. یعنی کتاب‌ها و جزواتی تدریس و ارائه می‌شود و در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد، بدون اینکه حساسیتی برانگیخته شود تا دانشجو را وادار به مطالعاتی فراتر از کتاب‌ها و جزواتشان کنند و هنوز هم در امر نهادینه کردن روحیه پژوهش و مطالعه مضاف بر برنامه درسی کلاس در دانشگاهها ضعف دارند. تدریس انجام می‌شود و نمره‌ای ثبت می‌شود. حتی کمتر بر کتاب‌های اصلی تمرکز دارند و جزوه محور هستند و معیار سنجش استاد ایده‌آل از دید دانشجو، گنجاندن کتاب پانصد صفحه‌ای در 40 صفحه جزوه توسط استاد مربوطه است، و دانشجو هم به حداقل نمره رضایت می‌دهد در حد گذراندن واحد درسی مربوطه.»
مهدوی ادامه می‌دهد: «متاسفانه روحیه پژوهشی و مطالعه که در دانشگاه‌های معتبر دنیا به آن استناد می‌کنند، هنوز در دانشگاه‌های ما نهادینه نشده است. حتی اساتید هم آن را دنبال نمی‌کنند و بر آن اصراری ندارند.»
وی تاکید می‌کند: «برای این گونه آموزش‌های پژوهشی و مطالعاتی تقویت زیرساخت‌ها ضرورت دارد از قبیل اختصاص بودجه کافی، ارائه تسهیلات لازم و فرهنگ‌سازی و صحه گذاشتن بر اهمیت پژوهش و پیگیری همه اینها با جدیت، اما متاسفانه آنچه که اغلب در دانشگاهها شاهد هستیم سیستم صرفا نمره‌دهی است.»
اهمیت محتوای کتب دانشگاهی
یک دانشجوی رشته تاریخ به گزارشگر کیهان می‌گوید: «از نظر محتوایی، کتب درسی در دانشگاهها هم همواره مورد بحث بوده است. محتوای کتب دانشگاهی از یک طرف با دانش‌های بومی ما همخوانی ندارند و از طرف دیگر ممکن است نوآوری نسبت به متدهای جدیدی که در دانشگاه‌های دنیا تدریس می‌شود در آن محتوا اعمال نشده باشد. زیرا بیشتر دانشگاه‌های دنیا به حفظ فرمول و تئوری‌های بدیهی توجهی ندارند و سعی دارند محتوای کتب را به روز و با نیاز روز مطابقت دهند و دائما در حال تغییر و تحول در محتوای کتب هستند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «در زمینه علوم انسانی هم، همیشه مورد بحث قرار گرفته است، چرا که باید محتوای کتب علوم انسانی با آنچه که ما در معارف اسلام و در پیشینه تاریخ ایران داریم، همخوانی داشته باشد.»
این دانشجو با بیان اینکه اصلی‌ترین مشکلی که کمتر به آن پرداخته شده است پروژه‌های مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا است، می‌گوید: «پروژه‌هایی که در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا پیگیری می‌شود اغلب پروژه‌هایی کاربردی نیستند و به درد جامعه نمی‌خورند. در حالی که در شرایط اقتصادی کنونی، صرف این هزینه‌ها در دانشگاهها باید صرف پروژه‌هایی شود که خروجی داشته باشد و به نفع مردم و اقتصاد کشور باشد و برای کمک به صنعت، پیوندی را با بدنه صنعت برقرار کند و جدیت در این موضوع و قانونی که اهرم جلوبرنده این حرکت باشد بسیار ضروری است. و دیگر کارهایی که بتواند در واقع این مهم را در دانشگاهها مرکز توجه قرار دهد، چه از جانب اساتید و چه از جانب دانشجویان. این پروژه‌ها می‌بایست برای مردم و جامعه مفید و مثمر ثمر باشند.»
محسن کرمیان دانشجوی دیگری در رشته تاریخ اسلام با خاطرنشان کردن اهمیت کارآفرینی در جامعه تاکید می‌کند: «مشکل بزرگی که در دانشگاهها وجود دارد این است که نمی‌توانند یک کارآفرین را به جامعه تحویل دهند. از آنجایی که تعریف باسوادی، صرفا داشتن مدرک نیست، زمانی می‌توانیم بگوییم دانشگاه کارآمد و کاربردی است که بتواند دانشجویی با پتانسیل کارآفرینی در آینده به جامعه تحویل دهد و بها دادن به خلاقیت‌ها، استعدادها و هوش کارآفرینی از مهم‌ترین دستاوردهای دانشگاه است نه مدرکی که در پس آن هیچ خلاقیت و نوآوری وجود ندارد.»
این دانشجوی تاریخ اسلام تصریح می‌کند: «زمانی می‌توان یک فارغ‌التحصیل واقعی را به جامعه تقدیم کنیم که بتواند از همان سال‌های ابتدایی تحصیل در دانشگاه به فکر کارآفرینی در آینده باشد و این پتانسیل را در خود ایجاد کند تا در آینده برای خود کاری تدارک ببیند تا هم به خود و هم به جامعه خدمت کند.»
موانع و دشواری‌های دانشجویی
خوشبختانه امروزه با پیشرفت تکنولوژی و افزایش آگاهی مردم در تمام نقاط کشور حتی مناطق کم جمعیت استقبال از تحصیلات عالیه در بین خانواده‌ها افزایش چشمگیری داشته است. به گونه‌ای که دیگر شاهد مخالفت خانواده‌ها با ادامه تحصیل فرزندانشان در دانشگاهها نیستیم.
اما متأسفانه مشکلات دیگری در مسیر دانشجویان قرار گرفته است که در ادامه به نمونه‌ای از آنها اشاره می‌کنیم.
«الهه نیکان» دانشجوی سال دوم مقطع کارشناسی در رشته مددکاری اجتماعی در خصوص مشکلات پیش روی دانشجویان در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «یکی از نارسایی‌های اصلی در نظام دانشگاهی کشور تدریس دروس تکراری توسط اساتید است و یافته‌های جدید علمی و به روز در آنها گنجانده نمی‌شود.»
وی می‌افزاید: «سطح پایین علمی بعضی اساتید دانشگاهها از دیگر مشکلات اساسی است. چرا که دانشجویان با دسترسی به آخرین اطلاعات جهانی از طریق اینترنت، اطلاعات و دانش روز را به خوبی می‌دانند و با توجه به خصلت دانشجو، جویای مطالب جدید و به روز هستند، به همین خاطر اساتیدی که دانش خود را ارتقاء نمی‌بخشند برای پاسخگویی به دانشجوی سرشار از اطلاعات روز دنیا درخواهند ماند و نمی‌توانند دانشجویان را توانمند بپرورانند.»
این دانشجو در ادامه می‌گوید: «گاهی اساتید در مواجهه با سؤالات پیچیده و عدم توانایی در پاسخگویی، سلیقه‌ای و با دید انتقام جویانه برخورد می‌کنند.»
وی تأکید می‌کند: «نارسائی در امر اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات آموزشی از طریق سامانه و یا حضوری از مرحله ثبت‌نام در آزمون ورودی تا مرحله ثبت‌نام در دانشگاهها از دیگر مشکلات پیش روی دانشجویان است. با توجه به سرعت پایین اینترنت و اغلب اختلال در اتصال به سامانه و یا حتی عدم دسترسی به اینترنت مشکلات متعددی را ایجاد کرده است. در مواقعی که حضوراً مراجعه می‌شود به دلیل عدم آگاهی کامل متصدیان مربوطه از روند ثبت و دریافت اطلاعات و مدارک و... با ازدحام در واحدها و تأخیر در ثبت‌نام روبرو هستیم.»
مشکلات دانشجویان از دید آماری
و مرجع مناسب حل آن
یکی از عمده‌ترین راه‌های پیشرفت و موفقیت هر جامعه‌ای به روز شدن و تطبیق با آخرین تغییرات روز دنیاست که دانشگاه در این زمینه نقش بسزایی دارد.
فعال نمودن دانشجو در دانشگاهها و مدیریت آموزشی براساس مشارکت دانشجویان با یکدیگر و استاد و دانشجو زمینه را برای توسعه پایدار فراهم می‌کند. البته لازمه این تغییرات بنیادین که بخش کوچکی از آن ذکر شد در حیطه آموزش عالی نیازمند صرف هزینه و اختصاص بودجه از سوی دولت است.
طبق مطالعاتی که دانشجویان یکی از دانشگاه‌های معتبر کشور در یک مطالعه توصیفی و مقطعی از تعداد 400 دانشجوی مشغول به تحصیل انجام داده‌اند، داده‌ها با آمار توصیفی و مجذور کای در نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد.
فراوانی مشکلات دوران تحصیل به ترتیب اولویت؛ مشکلات روان‌شناختی 43/7 درصد، مالی- رفاهی 30/8 درصد، فردی- خانوادگی 30/2 درصد و خدمات آموزشی 29 درصد به دست آمد.
در بخش مشکلات خدمات آموزشی، فراوانی مشکل افت تحصیلی 47/1 درصد و مشکل کاهش انگیزه به تحصیل 56/9 درصد بود.
اکثر دانشجویان برای رفع این مشکلات از تجربه شخصی و یا نظر خانواده را مناسب‌ترین مرجع معرفی نمودند. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، مشکلات دوران تحصیل شایع و نیازمند ضرورت سامان‌دهی نظام مشاوره با محوریت اساتید و تعامل با خانواده است.
امید است بنابر آنچه مختصراً اشاره شد، در جهت ساخت آینده ای بهتر برای کشور مسئولین ذی‌ربط تدبیری برای رفع این مشکلات بیاندیشند.
مدرک محوری جایگزین مهارت‌آموزی!
یکی از معضلاتی که دامنگیر دانشجویان شده این است که می‌بینیم متأسفانه مدرک گرایی حرف اول را می‌زند و اغلب به دنبال کسب مدرک هستند و بعضاً توجهی جدی به رشته‌ای که ثبت‌نام کردند ندارند.
در چنین جامعه‌ای مهارت‌آموزی در رشته‌های مختلف به مرور زمان به حاشیه رانده می‌شود و مدرک‌گرایی جای مهارت‌آموزی را می‌گیرد.
به عنوان مثال امروزه خیلی از افرادی که در مشاغل مختلف در حال تحصیل هستند و همزمان در اداره، ارگان یا یک مکان خصوصی مشغول به کار هستند، مشاهده می‌کنیم رشته تحصیلی که دنبال می‌کنند هیچ ارتباطی به حرفه کاری آنها ندارد.
در این باره و در خاتمه گزارش به یک نمونه اشاره می‌کنیم، فردی که در رشته عمران مقطع کارشناسی خود را طی کرده ناگهان در مقطع کارشناسی ارشد رشته‌ای در علوم دینی را بر می‌گزیند، این در حالی است که شغل اصلی‌اش روزنامه‌نگاری است.
نظر شما