صاحب‌خبر - آنچه در پی می‌آید، خلاصه‌ای از مباحث مطرح‌شده از سوی دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه ایران در ماه محرم سال جاری است که پیش از این، از شبکه دوم سیما پخش شده است: در مجامع حدیثی، مدام به روایات کوتاهی درباره واقعه کربلا برمی‌خوریم. اما گاه با روایـات‌ طـولانی‌ هم مواجه می‌شویم‌ که‌ در‌ نوع خود می‌تواند یک مقتل قلمداد‌ شود‌؛ ازجمله حدیث طـولانی شـیخ‌صـدوق که در امالی خود به‌صورت‌ مستند‌ از حضرت امام صادق(ع) نقل‌ کرده است. ایـن حـدیث بخش‌های‌ مختلف حادثه کربلا را از‌ بدو‌ شکل‌گیری آن در مدینه پس از مرگ معاویه و تلاش والی مدینه جهت اخذ‌ بیعت‌ بـرای یـزید، تا شهادت حضرت‌ و سپس‌ گوشه‌ای‌ از جریان اسارت‌ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و مجلس‌ ابـن‌زیـاد دربـر دارد. همچنین می‌توان روایت عمار دهنی از امام باقر(ع) را‌ درباره سیر قیام امام حـسین(ع) از آغاز‌ تا‌ پایان‌ و جریان اسارت اهل‌بیت (علیهم‌‌السلام) در شام و بازگشت آنان بـه مـدینه و نـیز جریان قیام مسلم در کوفه، از این‌ دست‌ روایات شمرد. مهم‌ترین ویژگی روایات ائمه معصوم (علیهم‌السلام) از واقعه عاشورا، توجه جدی به اهداف معرفتی، سیاسی و انقلابی قیام حضرت امام حسین(ع) است. معروف‌ترین راوی عاشورا ابی‌مخنف است. اما درباره زندگانی او اطلاعات تاریخی اندکی به‌جا مانده است. حتی درباره اینکه او در دوران کدام امام می‌زیسته نیز اختلاف وجود دارد؛ چنانکه برخی او را از اصحاب امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) برشمرده‌اند و برخی دیگر او را از یاران امام صادق(ع) می‌دانند. البته با توجه به اینکه تاریخ وفات ابی‌مخنف را ۱۵۷ یا ۱۵۸ ذکر کرده‌اند که به دوران امام صادق(ع) نزدیک‌تر است، به نظر می‌رسد نظر گروه دوم صحیح‌تر است.(1) ابن‌ندیم در الفهرست، نام 40 اثر از ابی‌مخنف را آورده که هیچ‌کدام بر جای نمانده است. مهم‌ترین اثر ابومخنف، مقتل‌الحسین(ع) است که طبری تقریبا آن را به‌طور کامل نقل کرده است. نسخه خطی‌ای از این اثر در برلین محفوظ است که هنوز مورد بررسی قرار نگرفته و فعلا نمی‌توان اصالت آن را تایید کرد. از قرن سوم، فهرستی طولانی از مقتل‌نامه‌ها برجای مانده که تنوع عجیبی دارند. برخی تالیف شیعیان و نزدیکان ائمه معصومین (علیهم‌السلام)‌اند و برخی تالیف درباریان خلافت هارون و مأمون عباسی. علت این پدیده این بود که بنی‌عباس هم حالا مدعی انتساب به خاندان رسول اکرم(ص) بودند و می‌خواستند از یکی از مهم‌ترین شعائر شیعه به نفع خویش بهره ببرند. مهم‌ترین این مقتل‌نامه‌ها عبارتند از: 1. مقتل هشام بن محمد کلبی: هشام از نخستین مورخان مسلمان و مسلط به زبان فارسی بود. ابن‌ندیم در سه صفحه از کتاب خود آثار فراوان وی را برشمرده است. او را شیعه دانسته‌اند؛ با اینکه در شورش عبدالرحمن بن اشعث کندی شرکت داشته است. 2. مقتل محمد بن عمر واقـدی: واقدی از نزدیکان برمکیان و در زمان مأمون، قاضی‌القضات بود. گفته‌اند بعد از مرگش، 600 قفسه تالیفات از او برجای ماند. 3. مقتل ابوعـبیده مـعمر‌ بن‌ مثنّی (از منابع سید بن‌طاووس): معمر بن مثنی از ندیمان هارون‌الرشید بود و مجالس درسی در بغداد و بصره داشت که در آن، علم لغت و شعر درس می‌داد. 4. مقتل نـصر‌ بن‌ مزاحم‌ منقری: شیخ طوسی او را از اصحاب امام باقر(ع) می‌شمرد. وی در قیام ابوالسرایا، فرمانده بازار بود. وی به مانند ابی‌مخنف عمری بسیار طولانی کرد. 5. مقتل ابو‌عبید قاسم بن سلام هروی (از منابع ابن‌عبد ربه و محمد بن احمد بن تمیم) 6. مقتل ابوالحسن علی بن محمد مدائنی بغدادی 7. مقتل محمد بن سعد 8. مقتل احمد بن حنبل (وفات: 241 ق). ابن شهر‌آشوب‌ در مناقب آل ابی‌طالب(ع) گزارشی را از این مقتل نقل کرده‌ است‌. 9. مقتل ابراهیم بن اسـحاق نـهاوندی‌ 10. مقتل عبداللّه بن عَمرو وراق (از منابع سبط بن جوزی) 11. مقتل ابن‌قُتَیبه‌ دینِوَری (وفات: 276ق). وی همچنین حدود هشت صـفحه از کـتاب الامامه و السیاسه خود را به گزارش قیام‌ امام حسین(ع) اختصاص‌ داده است. 12. مقتل ابوحنیفه دینوری (وفات 282ق) که در اخبارالطِّوال آمده است. 13. مقتل ابـواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی کوفی صاحب کتاب الغارات 14. مقتل احسن بن سهل مجوّز‌ بصری‌ 15. مقتل ابوعبداللّه محمدبن زکریا غـلابی بـصری بغدادی. ابن‌عساکر محل قبر امام‌حسین(ع) را از وی نقل کرده است. ادامه دارد... پی‌نوشت: 1. به گفته فواد سِزگین، ابومخنف در حدود سال ۷۰ قمری زاده شده است. یوسفی غروی‌ نیز سال ولادت وی را حدود سال 80 و ۲۰ سال بعد از واقعه عاشورا دانسته است. جد او، مخنف بن‌سلیم، در سال ششم قمری، اسلام آورد و در شمار صحابه رسول اکرم(ص) قرار گرفت. در رجال کَشی آمده که وی در زمان حضرت امام علی(ع) از اصحاب آن حضرت بود. علما متفق هستند که ابومخنف امامت امام سجاد(ع) را 10سال درک کرده، ولی به‌دلیل اینکه سن و سال کمی داشته، از آن امام حدیثی نقل نکرده است؛ ولی از امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) روایاتی نقل کرده و اخبار وی از امام باقر(ع) بدون واسطه است.∎​