چند روز پیش رئیس مرکز ملی خشکسالی کشور از آمار قابل توجهی پرده برداشت که می‌تواند با تداوم این شرایط تا چند سال آینده، بسیاری از مناطق کشور خالی از سکنه شوند. صادق ضیائیان در این آمار به شاخص‌ها ۱۰‌ساله (SPEI) منتهی به مرداد ۹۸ اشاره می‌کند و می‌گوید: ۱۱.۱‌درصد از جمعیت ایران تحت تاثیر خشکسالی خفیف، ۲۱.۵‌درصد خشکسالی متوسط ، ۳۲.۵ درصدخشکسالی شدید و ۲۰.۷ درصدبا خشکسالی بسیار شدید هستند و تنها سه دهم‌درصد از جمعیت کشور در شرایط ترسالی بسیار شدید، سه دهم‌درصد ترسالی شدید، دو دهم‌درصد ترسالی متوسط و هفت دهم‌درصد با ترسالی ضعیف قرار دارند و ۱۲.۷‌درصد جمعیت از شرایط نرمال برخوردار هستند.

وی همچنین خاطرنشان کرد: تنها ۱۱.۴‌درصد از مساحت ایران در وضعیت نرمال قرار دارد و در ۱۰ سال گذشته تا پایان مرداد ۹۸، چهار دهم‌درصد از مساحت ایران در شرایط ترسالی بسیار شدید و چهار دهم‌درصد نیز در شرایط ترسالی شدید قرار دارد همچنین در همین بازه زمانی شش دهم‌درصد از مساحت کشور از ترسالی متوسط و ۱.۳‌درصد ترسالی ضعیف برخوردار بوده است. این آمار در حالی منتشر می‌شود که پدیده خشکسالی در کشور، موضوع جدیدی نیست، ولی کماکان دولت در کنار کشاورزان کمترین توجهی به حفظ آب‌های موجود دارند و اولین قربانیان این خشکسالی روستاهای کشور هستند که می‌تواند پیامدهای وخیمی را برای محیط زیست و شهرهای کشور به همراه داشته باشد.

با تداوم خشكسالي، يکي از تاثيرات اين پديده بر جوامع، افزايش بيکاري و مهاجرت روستاييان به شهرها است که باعث گسترش حاشيه نشيني در اطراف شهرها مي‌شود. اين روزها خشکسالي و به تبع آن بيكاري روستاييان که شغل اصلي آنها کشاورزي و دامداري در زمين‌هايي است که امروزه آبي براي سبز‌بودن ندارند، باعث افزايش روند مهاجرت آنها شده است. به اعتقاد کارشناسان حاشيه نشيني، زاييده فقر است و هرجا حاشيه نشيني گسترش پيدا کند انواع آسيب‌هاي اجتماعي در آن جريان خواهد داشت.

در اين رابطه يک يك جامعه شناس در گفت‌و‌گو با «آرمان ملي» مي‌گويد: حاشيه نشيني از سال‌هاي پيش و باشروع خشکسالي در اقصي نقاط کشور آغاز شده و در اين مدت روستاييان براي زندگي بهتر به سمت حاشيه شهرها مهاجرت كردند.

ليلاعظيمي، پايين‌بودن درآمد در روستا، گراني زمين شهري، بيكاري، كمبود مسكن، خشكسالي، كمبود امكانات اقتصادي را از مهمترين دلايل حاشيه نشيني برشمرد و اضافه كرد: همه اين عوامل سبب شدند تا حاشيه نشيني ايجاد شود و متاسفانه روز به روز در حال گسترش است. در مناطق حاشيه نشين رواج مشاغل كاذب، فقر اقتصادي، مواد مخدر، بزهكاري بسيار زياد است و هر كدام مشكلات فراواني را در پي دارند. عظيمي اظهار کرد: براي كاهش حاشيه‌نشيني نياز است كه به روستاها توجه بيشتري شود، چرا كه با ايجاد اشتغال و حمايت از روستائيان قطعا شاهد كاهش حاشيه نشيني و مهاجرت از روستا خواهيم بود.

احداث و بروز رساني مراكز رفاهي، خدماتي، آموزشي، ارائه آموزش هاي لازم براي كسب تخصص لازم به نيروهاي جوان مي تواند در روستا به كاهش مهاجرت كمك كند. وي با اشاره به اينكه اين حاشيه هاي شهر منبع آسيب هاي اجتماعي هستند، گفت: امكانات و خدمات در اين مناطق كم است و افرادي كه در آنها سكونت دارند بيشتر در معرض آسيب هستند كه توجه و رسيدگي و رفع مشكلات حاشيه هاي شهر ضروري است. اما در حاشيه شهر ما چراغ خانه‌هايي روشن است كه اعضاي اين خانه ها توقع زيادي ندارند، ايجاد امكانات اوليه و رفع مشكلات بزرگترين خواسته آنهاست و آنها اميدوارانه زندگي مي‌كنند تا شايد روزي برسد و از يک زندگي آرام و بدون دغدغه بهره مند شوند.

خالي شدن جمعيت روستاها به‌دليل خشکسالي

براساس آخرين داده‌هاي مرکز آمار روستاهاي خالي از سکنه به ۳۰‌هزار روستا و آبادي رسيده است و در حالي جمعيت ايران در خرداد سال جاري به ۸۲.۵‌ميليون نفر رسيده است که از اين ميزان، حدود ۷۵‌درصد ساکن شهرهاي کشور و ۲۵‌درصد نيز ساکن روستاها هستند.

بر اين اساس در حال حاضر ۲۰.۶‌ميليون نفر در روستاهاي کشور زندگي مي‌کنند که توجه به تداوم خشکسالي که بر الگوي معيشت، الگوي مهاجرت، الگوي اشتغال، شيوه آموزش و تاثير منفي مي‌گذارد، اين جمعيت بسيار داراي اهميت است. در اين زمينه بررسي‌ها نشان مي‌دهد با الگوي فعلي رشد جمعيت، مناطق روستايي کشور به سمت خالي از سکنه شدن برخي از روستاها و کاهش چشمگير جمعيت در اغلب روستاها پيش مي‌رود، چنانکه داده‌هاي مرکز آمار ايران نشان مي‌دهد، جمعيت ايران با نرخ رشد فعلي ۱.۲۴ در سال ۱۴۰۵ به ۸۹‌ميليون و ۱۲۱‌هزار نفر خواهد رسيد که ۶۸‌ميليون و ۹۸۲‌هزار نفر آن در شهرها (۷۷‌درصد از کل) و ۲۰‌ميليون و ۱۳۹‌هزار نفر (۲۳ درصد) آن نيز در روستا زندگي خواهند کرد.

اما در اين ميان نکته قابل تأمل اين است که تا سال ۱۴۰۵ نرخ رشد جمعيت روستايي ۲۱ استان کشور منفي خواهد بود که ازجمله مي‌توان به نرخ رشد منفي ۲درصد مناطق روستايي استان قزوين، نرخ رشد منفي ۱.۷‌درصد استان کرمانشاه، نرخ رشد منفي ۱.۳۱‌درصد دو استان مرکزي و اردبيل، نرخ رشد منفي ۱.۱۷‌درصد استان کردستان و نرخ رشد ۱.۱۱‌درصد استان همدان اشاره کرد.

سالانه ۳۳۱‌هزار نفر مهاجرت مي‌کنند

بنا به طي يک دهه اخير رشد منفي جمعيت روستايي کشور موضوعي است که در قالب پژوهش‌هاي مختلف به آن پرداخته شده است. نتايج اين پژوهش‌ها نشان مي‌دهد در کنار کاهش مواليد که در همه نقاط شهري و روستايي کشور همزمان اتفاق افتاده، اما اصلي‌ترين دليل کاهش نرخ رشد جمعيت روستايي کشور افزايش چشمگير مهاجرت روستاشهري است.

در اين زمينه گرچه آمارهاي مفصل از الگوي تحرک جمعيت در مناطق روستايي کشور اخيرا ارائه نشده است، اما بررسي آخرين گزارش مرکز آمار ايران نشان مي‌دهد طي دوره ۵‌ساله ۹۵-۱۳۹۰ حدود يک‌ميليون و ۶۵۵‌هزار نفر فقط به مراکز استاني کشور مهاجرت کرده‌اند که بخش عمده اين مهاجران مربوط به مراکز روستايي و به‌دليل خشکسالي بوده است. به عبارتي ديگر بررسي داده‌هاي مرکز آمار ايران نشان مي‌دهد سالانه ۳۳۱‌هزار نفر در ايران فقط به مراکز استاني مهاجرت کرده‌اند که اين ميزان به واسطه مبدا روستايي مهاجران بسيار قابل توجه است.

وحید استرون