غدیریه‌خوانی
برای قدمت «غدیریه‌خوانی» دو روایت وجود دارد. اما این اختلاف در روایت‌ها خللی در اهمیت و جذابیت این نوع از موسیقی مذهبی ایجاد نمی‌کند. برخی از اساتید معتقدند هرچه عمقی‌تر به این عنصر با ارزش از موسیقی مذهبی نگاه شود به‌طور حتم ریشه‌های عمیق‌تری از موسیقی مذهبی درک خواهد شد.
برخی از مورخان معتقدند سابقه غدیریه‌خوانی به روز غدیر برمی‌گردد. روزی که «حسان بن ثابت» یکی از قوی‌ترین شاعران دوران پیامبر اکرم(ص) که در آن واقعه حضور داشت، بعد از اعلام پیام ولایت و وصایت از رسول اکرم(ص)، اجازه خواست تا شعری در این مورد بسراید که با درخواستش موافقت شد. یعنی اولین غدیریه 1400 سال پیش سروده شده است. برخی دیگر اما می‌گویند غدیریه‌سرایی از قرن چهارم و از کسایی‌مروزی، شاعر همین قرن در میان شاعران آغاز شده و نزدیک به 200 شاعر پارسی‌زبان از یک تا پنج غدیریه سروده‌اند. از قرن 11 هجری‌قمری تعداد شاعران غدیریه‌سرا افزایش می‌یابد و تا پیش از قاجار این هنر رونق دارد؛ اما در دوران قاجار و پهلوی فقط در روستاها و فرهنگ بومی می‌توان غدیریه‌خوانی را مشاهده کرد.
قالب‌ها و انواع غدیریه‌خوانی
هوشنگ جاوید از پژوهشگران موسیقی در گفت‌وگویی غدیریه‌های فارسی را در قالب‌های مثنوی، غزل، قصیده، رباعی، دو‌بیتی و حتی شعر سپید معرفی کرده و ادامه داده: «به تبعیت از آن آوازها و لحن‌ها نیز از موسیقی ردیف دستگاهی نشات می‌گیرند و الحان عربی به آن شکل در آنها دیده نمی‌شود جز در قسمت‌هایی از استان‌های جنوبی مثل خوزستان، بوشهر، آبادان، اهواز، سوسنگرد و... که محل سکونت هموطنان عرب‌مان است و ممکن است تا حدودی و نه به شکل کامل، وامدار الحان عربی کشورهای همجوار باشند. یعنی حدودا 30درصد شیوه‌های آوازی‌شان ممکن است وام‌گرفته از موسیقی آوازی عربی رایج در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس باشد، اما 70 درصدش همچنان همان الحان ویژه عرب‌های ایران را دارد. در هنر غدیریه‌خوانی، موسیقی به‌دنبال شعر حرکت می‌کرد. درواقع پس از سرایش غدیریه، هنرمندان سرایش‌ها را با لحن‌های موسیقی می‌خواندند.»
عمان و غدیر
میرزا نورالله مشهور به عمان سامانی از شاعران شیعه دوره زمان قاجار بود. عمان، یکی از شاعرانی است که واقعه غدیرخم و حق ولایت امام علی(ع) در آثارش به نحو بسیار چشمگیری نمود یافته است و نام وی در شمار برجسته‌ترین غدیریه‌سرایان، در تاریخ ادبیات فارسی و ادبیات آیینی درخشان آمده است.
کامران شرفشاهی معتقد است: «عمان طریق رسیدن به نبی را، ولایت مولا علی(ع) می‌داند و چنانچه در یکی از قصاید شیوه‌ای خویش ذکر کرده است، این مهم را خواست حضرت حق می‌داند.
بکوب حلقه‌ی طاعت در مدینه علم
کننده در خیبر به بازوان یلی
چو در گشوده شد آنگه به شهر ره یابی
بلی بری به نبی راه با ولای علی
نبی کند ز ولی قصه چون گلاب از گل
ببو به صدق و رها کن طبیعت جعلی
عمان در چکامه دیگری ضمن اقرار به ولایت حضرت علی(ع)، پذیرفتن این مهم را از موجبات ارتقای انسان به مراتب خاص‌تر و بالاتر برمی‌شمارد.
من کرده‌ام طلا به ولایش مس وجود
ای مدعی بیا و ببین کیمیاگری
و اما اوج این ابراز عقیده را می‌توان در یکی دیگر از قصیده‌های عمان شاهد بود که به میمنت عید غدیرخم سروده شده و شاعر به سبک عرفانی، به استقبال این عید سعید شتافته و سپس به روایت تاریخی واقعه پرداخته و سرانجام نیز بدان حضرت متوسل می‌شود. این قصیده 40 بیتی با مطلعی شورانگیز چنین آغاز می‌شود:
بریخت صاف و نشاط از خم غدیر به جام
صلای سرخوشی‌ای صوفیان دردآشام
عمان روایت تاریخی واقعه را از هنگام عزیمت رسول‌اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم» از بیت‌الله‌الحرام آغاز کرده و با الهام از آیات قرآن کریم و احادیث و روایاتی که در این باره آمده است، این‌گونه ادامه می‌دهد:
ز بعد قطع منازل در این همایون روز
عنان کشیده به خم غدیر ساخت مقام
رسول شد ز خدا، زی رسول روح‌القدس
که ای رسول به حق، حق تو را رساند سلام
پس از روایت واقعه، عمان به بیان فضایل و کرامات مولای متقیان پرداخته و چنین مدد می‌جوید:
تفقدی ز کرامت به سوی عمان کن
که از ولای تو بیرون نمی‌گذارد گام
یکی از وظایف شاعران و مداحان در روزگار معاصر، حفظ و مراقبت از چنین گنجینه ارزشمندی است. استفاده از غدیرخوانی یکی از راه‌های مقابله با کلام‌های مبتذل و غیرعلمی در برخی مراسم مذهبی است. مولودی‌خوانی و مداحی‌هایی که در برخی مواقع فقط به فکر جذب مخاطب هستند و مطالعه اشعار کلاسیک و قوی می‌تواند مانع از چنین رویه‌ای شود.
نظر شما