صاحب‌خبر - محمدرضا ستاری
زین العابدین بن علی، رئیس‌جمهوری مخلوع و دیکتاتور سابق تونس روز پنجشنبه پس از سال‌ها تبعید در عربستان سعودی درگذشت. خبر مرگ بن علی در حالی تایید شد که پیش از این اخبار ضد و نقیضی از وضعیت جسمانی او مخابره شده و حتی توئیت‌هایی از اعضای خانواده وی مبنی بر مرگش منتشر شده بود.
بن علی نقطه آغازین قیام‌های عربی
بن علی اولین رهبری بود که در سلسله قیام‌های عربی از قدرت ساقط شد. قیام‌هایی که نقطه آغازین آن از تونس بود و به صورت دومینو وار، مصر، لیبی، یمن و سرانجام سوریه را در‌برگرفت. در این میان تونس و تا حدودی مصر توانستند پس از قیام‌های مردمی و سقوط حکومت‌هایشان سر برآورده و مسیر ثبات را طی کنند. اما سرنوشت سه کشور دیگر یعنی لیبی، یمن و سوریه همچنان با جنگ، خونریزی و نابسامانی گسترده روبه‌رو است.
بهار عربی که بعدها به خزان عربی برای کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بدل شد، ابتدا در سال 2011 با خودسوزی محمد بوعزیزی دستفروش تونسی آغاز شد؛ امری که علاوه بر ساقط کردن حکومت‌های قدرتمندی مانند حسنی مبارک در مصر و معمر قزافی در لیبی به صورت قیام‌های اعتراضی در بسیاری از کشورها از جمله بحرین، عربستان، مراکش، کویت و سودان نمود و ظهور پیدا کرد.
از مبارزه با استعمار تا تبدیل شدن به رهبری خودکامه
زین العابدین بن علی 12 شهریور 1315 در حمام سوس تونس به دنیا آمد. او که زمانی با پیوستن به جنبش‌های ضد استعماری در دوران جوانی به زندان هم افتاده بود، پس از فارغ‌التحصیلی از مراکز نظامی فرانسه در سمت‌هایی همچون دیپلمات و افسر ارشد اطلاعاتی کشورش حضور فعال داشت. بن علی توانست سرانجام در 1987 میلادی و زمانی که دولت‌های اروپایی حمایت خود را از حبیب بورقیبه قطع کردند، به قدرت برسد. دوران ابتدایی حکومت بن علی در تونس آمیزه‌ای از دموکراسی و مشارکت گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی بود به طوری که در همان سال به قدرت رسیدنش جایزه دموکراسی و حقوق بشر را از موسسه مطالعات سیاسی و اجتماعی فرانسه دریافت کرد. او که تا شش سال پس از به قدرت رسیدنش زمینه‌های انتخابات پارلمانی چند حزبی را فراهم کرده و نیز نقش موثری در رشد و شکوفایی اقتصادی کشور ایفا کرده بود، رفته رفته زمینه‌های تجمیع قدرت در تمامی ساختارها را به نفع خود فراهم کرده و در سال 2002 با اصلاح قانون اساسی، علاوه بر رفع محدودیت سه دوره‌ای ریاست‌جمهوری، شرط سنی را نیز از 70 به 75 سال افزایش داد.
بن علی پس از این با بهانه‌هایی همچون مبارزه با تروریسم و تهدیدات امنیتی، نظام سیاسی خود را هر روز بسته‌تر و زمینه‌های برخورد با مخالفان، فعالان مدنی و روزنامه‌نگاران را گسترش داد. پیوند دادن سکولاریسم با نظام تک حزبی به نام گردهمایی قانون، شرایطی را فراهم کرد تا ضعف و ناکارآمدی ارکان حکومت در مسائل حقوقی و اقتصادی سرانجام در چارچوب سیاسی و امنیتی نیز دامن او را بگیرد به طوری که خودسوزی محمد بوعزیزی به دلیل اعتراض به رفتار خشن پلیس سبب طغیان عمومی مردم معترض به فساد و بیکاری شد و پس از یک ماه تظاهرات و زدوخوردهایی که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر شد، سرانجام با فرار بن علی از کشور آغاز کننده قیام‌های سراسری در خاورمیانه و در هم پیچیده شدن طومار قدرت‌های سنتی این منطقه شود. موضوعی که همچنان پس از گذشت نزدیک به 9 سال منطقه را در بستری از جنگ و خونریزی قرار داده و به گفته کارشناسان منجر به تغییر بافت و نظم اساسی در خاورمیانه بوده و خواهد شد.
بن علی پس از سقوط حکومتش ابتدا به فرانسه رفت و بعد از رد درخواست پناهندگی راهی عربستان شد. پس از وی تونس صحنه و آمیزه‌ای از سلسله قیام‌های اعتراضی بود تا سرانجام بقایای به جای مانده از حکومت سابق را که پس از فرار بن علی راس قدرت را در اختیار داشتند از کار برکنار شوند. در این میان محمد الغنوشی که پس از بن علی عهده‌‌دار مقام نخست وزیری بود با منحل کردن جنبش دموکراتیک قانون اساسی تمامی منصب‌های جناح حاکم گذشته را از دستان آنها بیرون کشیده و خود نیز در مواجهه با اعتراض‌های مردم از کار کناره‌گیری کرد تا قائد السبسی جایگزین او شود. پس از این ماجرا بن علی با اتهامات سنگین قضایی به طور غیابی به حبس ابد محکوم شد و درخواست دولت تونس مبنی بر استرداد وی از عربستان در طول این سال‌ها توسط ریاض بدون پاسخ ماند.
آخرین پیام دیکتاتور به کشورش
حالا پس از مرگ او آخرین پیامش نیز در اینستاگرام این بود که ای وطن ناسپاس، استخوان‌هایم را به تو نخواهم داد. در این میان طومار سرنوشت بن علی هم به مانند سایر دیکتاتورها، مرگ در غربت و گلایه از مردمی بود که سال‌ها تحت فشارهای آنان هزینه‌های سنگین جانی و مالی پرداخته‌اند. اما وجه مشخصه بن علی و تا حدودی مبارک در مصر با سایر حاکمانی که در بهار عربی با چالش قیام‌های مردمی روبه‌رو شدند، کناره‌گیری زودهنگام است؛ امری که تا حدود زیادی جنگ داخلی را از سر این کشورها دور کرده و سبب شده تا روندی از ثبات را تجربه کنند. به خصوص تونس که اکنون پس از فرآیند گذارش از بن علی نخستین انتخابات آزاد را در سال 93 تجربه کرد و طی روزهای اخیر نیز با گرم شدن تنور انتخابات ریاست‌جمهوری در حال تدارک رای‌گیری دور دوم آن است. همزمان با این موضوع بن علی هم پس از طی یک دوره بیماری، روز پنجشنبه گذشته در یکی از بیمارستان‌های عربستان بدرود زندگی گفت تا دومین دور انتخابات ریاست‌جمهوری تونس با مرگ بن علی به صورتی نمادین رقم بخورد. هر چند که گفته می‌شود دولت تونس اعلام آمادگی کرده تا درصورت موافقت خانواده بن علی، جسد وی برای دفن به کشورش بازگردد.∎
نظر شما