طبق آمار اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان اردبیل، بیشترین میزان مطالعه و استقبال از کتاب در این استان از سوی کودکان صورت می‌گیرد اما آنها با فقر شدید منابع مطالعه و نبود نویسندگانی روبه‌رو هستند که خروجی خوبی در انتشار کتاب کودک داشته‌ باشند. در گزارش پیش رو علل و عوامل این مشکلات از سوی برخی فعالان فرهنگی حوزه کتاب استان بررسی شده است.  

• سختی نوشتن برای کودک

نویسنده، شاعر، پژوهشگر و از مدیران اسبق کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اردبیل معتقد است در این استان تولید آثار در حوزه ادبیات کودک بسیار کم است و به طور کلی از نظر کمی و کیفی رضایت‌بخش نیست.   «محمد سیمزاری» می‌گوید: درباره ادبیات کودک به تغییر نگرش و فرهنگ‌سازی صحیح نیاز داریم. باید قبول کرد کار برای کودک، مینیاتوری از ادبیات بزرگ‌ترها نیست بلکه یک حوزه با تخصص مجزاست. این تصور که تولید آثار شعر و داستان برای کودکان آسان است، باید تغییر پیدا کند چون کار در این حوزه به مراتب سخت‌تر از کار برای بزرگسالان است.

این نویسنده فعال استان در مورد سختی نوشتن کتاب برای کودک بیان می‌کند: دلایل متعددی برای سختی کار در زمینه کتاب کودک وجود دارد که محدود بودن دنیای واژگان از مهم‌ترین آنهاست. یک نویسنده یا شاعر برای خلق یک اثر هنری کودکانه باید به دنیای فانتزی کودک وارد شود که دایره واژگانی محدود دارد و از تخیل کمتری بهره‌مند است. الزامات و محدودیت‌های تربیتی نیز در این میان وجود دارد. وی می‌افزاید: معتقدم ادبیات کودک در جایگاه مناسبی نیست و به حد زیادی در کشور و استان در خصوص آن کوتاهی شده است. لازم است مراکزی به صورت تخصصی برای حل این مشکل راهکار ارائه دهند.  

• فعالیت‌های کمرنگ ادبیات کودک

شاعر اردبیلی و یکی از فعالان فرهنگی حوزه کتاب استان هم اظهار می‌کند: اگر بخواهیم درباره تاریخ چاپ آثار ادبیات کودکان و نوجوانان صحبت کنیم، باید بگوییم وضعیت بسیار بدی در اردبیل وجود داشته است.   «وحید ضیایی» ادامه می‌دهد: این در حالی است که در منطقه آذربایجان تمامی کودکان با داستان‌ها و شعرهایی که مادران به صورت شفاهی می‌خوانند، بزرگ شده‌اند، اما این آثار که اغلب به زبان ترکی هم هستند کمتر به آثار مکتوب تبدیل شده‌اند.

ضیایی تاکید می‌کند: با حضور چند ناشر و گسترش کتابفروشی‌ها در اردبیل کم‌کم بازار کتاب رونق گرفته است، اما در حوزه ادبیات کودک و نوجوان کتاب‌های زرد که محتوا هم ندارند، بیشتر چاپ و در بازار عرضه می‌شوند. البته در سال‌های اخیر تعدادی از مربیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان با بهره‌گیری از دانش آکادمیک توانسته‌اند سکان‌دار ادبیات کودک در اردبیل باشند. اتفاق ویژه‌ای را هم در حوزه ادبیات کودک و نوجوان شاهد بوده‌ایم و آن انتشار کتاب «فاطمه حقی» نویسنده نوجوان اردبیلی است.

• نقش کلیدی ادبیات در پرورش نسل آینده

نویسنده کتاب‌هایی «می‌خوای تو رو یه جای قشنگ ببرم؟ » و «قصه‌های من و لیلا» می‌گوید: بسیاری از اندیشمندان، فلاسفه و روانشناسان معاصر دوره کودکی را مرحله حساسی در زندگی یک فرد می‌دانند و بر این باورند که کودکان برای پذیرش یا رد بسیاری از افکار، باورها و عادت‌ها استعداد بسیاری دارند. پس در این دوره شخصیت جوامع بعدی شکل می‌گیرد تا آنجا که برخی از متفکران گفته‌اند: «آنگونه که کودکان زیسته‌اند، سرنوشت جوامع بعدی نیز همان‌گونه خواهد بود. » به همین دلیل اهمیت و ارزش ادبیات در پرورش نسل آینده مشخص می‌شود.

«لیلا فرید» که مربی مسئول فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اردبیل است، بیان می‌کند: تعریف ادبیات کودکان با تعریف ادبیات به معنای عام تفاوتی ندارد، اما تفاوت میان نیازها و امکانات کودکان با بزرگسالان موجب می‌شود که از ادبیات کودکان انتظار بیشتری وجود داشته باشد چراکه برای انسانی کم‌تجربه به وجود می‌آید، پس باید عالی‌تر و سازنده‌تر باشد.

• کار سخت تصویرگری کتاب کودک

«لیلا نظمی» تصویرگر کتاب در استان هم به سختی کار در حوزه ادبیات کودکان اشاره می‌کند و می‌گوید: خلق اثر برای کودکان از حساسیت و دقت بیشتری برخوردار است چراکه عناصر، نمادها و رابطه بین آنها، فرم‌ها و شکل‌ها برای کودک مطابق دنیای آنها تعریف می‌شود. کودکان آزادانه و خلاقانهفکر می‌کنند و نگاه متفاوت و مخصوص خود را دارند. آنها به اصول و قواعد تعریف‌شده پایبند نیستند و مانند ما بزرگ‌ترها نمی‌توانند به خوبی با آنها ارتباط برقرار کنند و همیشه بی‌آنکه متوجه شوند، ساختارشکنی‌های جالب و بدیعی دارند.

• نویسنده‌ای از جنس کودک و نوجوان

نوجوان اردبیلی هم که پیش از ۱۰ سالگی نویسنده شده است، در مورد نوشتن برای کودکان می‌گوید: بستر مناسب برای رشد استعدادهای غنی کودکان و نوجوانان اردبیل وجود ندارد.   «فاطمه حقی» متولد دی‌ماه ۱۳۷۹ است و کتاب‌هایی مانند «مبل سحرآمیز» (انتشارات یاوریان) و «سرزمین مورچه‌ها» (انتشارات نگین سبلان) را در کارنامه‌اش دارد. او معتقد است بیشتر کتاب‌های کودک از سوی نویسندگان بزرگسالی نوشته شده‌اند که بعضا با روانشناسی کودک آشنایی ندارند و کتاب‌های آنها با تخیلات کودک سازگار نیستند. این در حالی است که یک نویسنده نوجوان بهتر می‌تواند با دنیای خود و کودکان ارتباط برقرار کند و اگر این ارتباط از سنین پایین صورت بگیرد و پایدار شود، داستانی که او در بزرگسالی برای کودکان خواهد نوشت، با تفکر و تخیل کودکان و نوجوانان مطابق خواهد بود.

• تدوین بانک اطلاعات نویسندگان کتاب کودک 

مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اردبیل هم از تدوین بانک اطلاعات نویسندگان و پدیدآورندگان آثار در حوزه کودک و نوجوان و فعالیت‌های مرتبط با کانون خبر می‌دهد و می‌گوید: این بانک در قالب کتابی در آینده نزدیک منتشر می‌شود تا گامی برای آگاهی از اطلاعات مولفان و پدیدآورندگان کتاب در حوزه کودک باشد. «زعفر احدزاده» تاکید می‌کند: برای معرفی شخصیت‌ها و الگوسازی برای کودکان و نوجوانان، حضور شخصیت‌های برجسته در مراکز فرهنگی هنری و اداره کل کانون پرورش فکری و شرکت در جلسات مختلف انجمن‌ها و کارگاه‌ها می‌تواند در ترغیب کودکان و نوجوانان به شکوفاسازی استعدادهایشان موثر باشد.

• خروج مفاخر ادبیات کودک از اردبیل

تنها کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اردبیل در مرکز شماره یک آن سال ۱۳۴۵ افتتاح شد که عامل شکوفایی افراد صاحبنامی همچون «جعفر ابراهیمی شاهد»، «محمدرضا بایرامی» و «داوود غفارزادگان» بود. این اشخاص که عضو کانون بودند، با مطالعه فراوان و حضور در فضای آن در مسیر نویسندگی قرار گرفتند و رشد کردند. اما گاهی نویسندگان مطرح اردبیل به دلیل بی‌توجهی و مناسب نبودن بستر ادبی مجبور به ترک این استان می‌شوند و این امر خالی شدن حوزه فرهنگ استان را از نویسندگان خوب رقم زده است. در این میان، باید مدیران فرهنگی استان به حفظ و پرورش استعدادها در حوزه نویسندگی در استان توجه داشته باشند و زمینه‌های ماندگاری این نخبگان را در اردبیل فراهم کنند.