کلانشهر تهران با جمعیتی بیش از ۱۰ میلیون تَن همواره با مشکلاتی دست و پنجه نرم می کند که برای رفع آن نیاز به استفاده از راهکارهایی موثر و تجارب افراد کارآمد و مجرب دارد. نظام مدیریت شهری در یک تحول کلی از ساختار متمرکز به طرف نظام مشارکتی حرکت کرده و به دنبال آن نقش لایه های خُرد اجتماعی و نهادهای محلی در این سطح بیش از پیش آشکار شده است و تشکیلاتی به نام شورایاری محله شکل گرفت تا مردم از این طریق در رفع مشکلات سهیم شوند و در این انتخابات مشارکت کنند. رسالت و هدف از تشکیل چنین نهادی بنا به ضرورت پیدایش آن به نوعی حلقه واسط میان ساکنان، اجتماعات محلی و نهادهای مردمی با نهادها و سازمان های دولتی است. در حالی که بسیاری از مشکلات محلات می تواند به دست شورایاری های محل حل و فصل شود اما آشنا نبودن مردم با آنها و برخی بی مهری های دستگاه ها موجب می شود تا فعالیت اعضای شورایاری حرکت کندی داشته باشد. بنابراین بازشناسی مفهوم و ضرورت شورایاری، یافتن علل اصلی نقصان کارکردی آن و ارائه راهکارهای کلی جهت رفع چالش های موجود بر سر راه آنها امری ضروری است.

اینک قرار است پنجمین دوره انتخابات شورایاری در چهارم مرداد ۱۳۹۸ خورشیدی در ۳۵۲ محله با یک هزار و ۷۰۴ صندوق برگزار شود، انتخاباتی که در آن افرادی انتخاب می شوند تا به عنوان بازوی مشورتی شورای اسلامی شهر وظیفه شناخت، ارائه راه حل و مشورت دادن به شورای شهر را برعهده بگیرند.

آنچه در ادامه می خوانیم گفت وگوی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با مجتبی شاکری فعال سیاسی، عضو چهارمین دوره شورای شهر تهران و دبیرکل جمعیت جانبازان انقلاب اسلامی به شمار می رود که چگونگی برگزاری انتخابات پنجم شورایاری شهر تهران را از زوایای مختلف بررسی کرده است.

ایرنا: در کلان شهری همچون تهران با وجود شورای شهری مستقل، وجود شورایاری در محلات و مناطق شهر چه لزومی دارد؟

شاکری: شورایاران به عنوان دیده بانان شهری شناخته می شوند که تمامی فعالیت های شهر را لحظه به لحظه رصد می کنند. در واقع از منظری می شود گفت که جایگاه آنها در خدمت رسانی از نمایندگی در مجلس بالاتر و برای مردم قابل لمس تر است زیرا نمایندگان مجلس با رأی کسب شده به مجلس می روند و تنها به امر قانون گذاری در سطح کلان می پردازند و ارتباط آنها تقریباً با زندگی روزمره مردم و خط مقدم خدمت قطع است اما شورایاری ها نزدیکترین نقطه به خدمت و ارایه خدمات هستند. آنها وظایف نظارتی و کشف مطالبات را بر عهده دارند که در سطح محلات به آنان واگذار شده که نبود این نهاد نقصی در نظارت بر مدیریت محلات و مناطق از طرف شورای شهر تهران است. از این رو تعامل با اعضای شورایاری، افراد معتمد و خیران محلات بر لزوم رفع مشکلات عمرانی محلات، برطرف کردن نیازهای محلی و ارائه طرح های توسعه خلاقانه محلی در عرصه های فرهنگی و اجتماعی ضروری به نظر می رسد.

ایرنا: برخی معتقدند که انتخابات شورایاری ها مبنایی قانونی ندارد و این انجمن ها محلی برای سوء استفاده های سیاسی و حزبی شده اند، تأمل بر این موضوع تا چه اندازه اهمیت دارد؟

شاکری: بحث جایگاه حقوقی این نهاد در قوانین و مقررات است که هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته و اشکال حقوقی ماده ۱۰۰ قانون اساسی مطرح شده از طرف رئیس سازمان بازرسی کشور وارد است زیرا اگر این اشکال برطرف می شد اکنون باید در تمام مراکز استان‌ها و شهرها، شورایاری تشکیل می‌شد. اینکه انتخابات شورایاری ها مبنای قانونی دارد یا خیر، مربوط به زمان حال نیست بلکه چند دوره ای می شود که مورد بحث میان شهرداری، مجلس و وزارت کشور است و نامه رئیس سازمان بازرسی به روسای سه قوه و اعلام غیر قانونی بودن برگزاری انتخابات شورایاران بر مبنای قانون اساسی این نقص را یادآور می شود. شرح وظایف شورایاران باید به طور دقیق و کامل مشخص شود، در قانون نهادی به عنوان شورایاری معرفی نشده است اما انجمن محله شهر و روستا تعریف شده که به عنوان سازمان مردم نهاد شناخته می شود. شورایاران با انتخابات وارد این نهاد می‌شوند و از طرفی امکانات، منابع مالی و مکانی که به آنها اختصاص می‌یابد، از طرف شهرداری تهران تامین می‌شود. بنابراین شکل فعلی شورایاری با انجمن‌های شهر و روستا تفاوت جدی دارد و به نهادهای عمومی مانند شهرداری وابسته است. باید از سیاسی کردن این نهاد و حزب سازی در جریان انتخابات شورایاری‌ها پرهیز کرد زیرا نهادهای شهری تناسبی با کارهای سیاسی ندارند و تنها محل خدمت به مردم هستند.

ایرنا: بزرگترین و عمده ترین چالش ها و مشکلاتی که بر سر راه شورایاری ها وجود دارند، چه مواردی هستند؟

شاکری: همه مردم شهر خواستار این موضوع هستند تا بتوانند از طریق مکانیزمی عادلانه مطالبات خود را از مسوولان شهری بخواهند. حیات شورایاری به ارتباط با مردم محله بستگی دارد تا این خواسته ها تبدیل به مطالبه در منطقه شود و در ردیف‌های بودجه‌ای مصوبه شورای شهر بنشیند. شورایاران در دوره چهارم مدیریت شهری، گزارش های مناطق مربوطه را آماده می کردند و طبق جدول زمان بندی آن را در جلسه علنی به شورای شهر ارائه می دادند و در بسیاری از موارد این گزارش‌ها سبب رخ دادن اتفاقات مهمی در شهر می شد و همچنین اعضای شورای شهر نیز به شکل دوره ای با شورایان در محله ها جلسات مشترکی برگزار می کردند و بدون هیچ واسطه ای در جریان مسائل شهر قرار می گرفتند.

ایرنا: قرار است امسال انتخابات شورایاری ها به صورت الکترونیکی برقرار شود و محل برگزاری آن از مساجد محل به مدارس انتقال یابد، تأمل بر این ۲ موضوع تا چه اندازه اهمیت دارد و چه شائبه هایی را ممکن است در اذهان متبلور سازد؟

شاکری: به‌کارگیری سامانه الکترونیک که هیچ مرجع رسمی و امنیتی ضمانت آن را تأیید نکرده است، قابل اعتماد نیست. در جامعه کنونی فرهنگ سازی های لازم برای برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی صورت نپذیرفته است زیرا اگر این امر برای شورای نگهبان مستدل می شد انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز به همین صورت برگزار می شد. اینکه قرار است شعبه های اخذ رای از مساجد به مدارس انتقال یابد یکی از شائبه های سیاسی بودن را دامن می زند زیرا مساجد به حزب یا جناحی وابسته نیستند. از اشکالات دیگر اینکه هیچ ساز و کاری وجود ندارد که شرکت در انتخابات را در هر محله به طوری کنترل کنند که اهالی همان محله تنها حق رأی برای انتخاب شورایاران محله خود را داشته باشند. در اینجا مسأله ای به نام جغرافیای سکونت رای دهندگان نیز جای تامل دارد زیرا ممکن است افراد از دیگر محله ها یا کوچ از شهرستان به تهران برای رای دادن به فردی مشخص روانه یک محله شوند. بنابراین اینکه جابه جا شدن رای دهندگان در محله‌ها هیچ ضابطه‌ای ندارد، انتخابات شورایاری ها را قدری دچار تزلزل کرده است. اتخاذ تمهیدات و ساز و کار واحد، وجود تیم نظارتی مستقل و امکان کنترل بازشماری آراء، انتخاباتی سالم را پیش روی شهروندان قرار می دهد و این نکته ای مهم است که مدیران شهری باید به آن توجه کنند تا مردم با خاطری آسوده به افراد معتمد خود رأی دهند.

ایرنا: راهکارهای لازم برای برگزاری هر چه بهتر انتخابات شورایاری ها چیست؟

شاکری: دعوت از اعضای انجمن های محلی در جلسات کارشناسی شورای شهر می تواند آنها را در رسیدن به جایگاه خود یاری رساند. باید ارقام بودجه با تکیه بر پشتیبانی مدیریت شهری و بر مبنای واقعیات که بخشی از آن نزد شورایاری‌هاست، بسته شود. همچنین ساز و کار شورایاری ها به لحاظ قانون اساسی مشخص شود زیرا انجمن های محلی از نزدیکترین نقطه خدمت به مردم اطلاعات را به تصمیم گیران منتقل می کنند و هنگامی که حساسیت لازم به این نهاد ایجاد نشود، مشارکت مردم در انتخابات نیز کاهش می‌یابد. همه باید به این موضوع واقف باشند که مسایل شهری سیاسی نیست بلکه به زندگی روزمره مردم گره خورده است و در واقع این مطالبات فراحزبی هستند.