موفقیت عملیات بغداد نشان‌دهنده‌ی آن است که در هنگامه‌ی جنگ، مناسبات سیاسی و روابط دیپلماتیک به شدت متأثر از وضعیتی جنگی و موفقیت در عرصه‌ی نظامی است. شهید عباس دوران، با اقدام شهادتطلبانهی خود نشان داد که گاهی کارآمدی یک سرباز در میدان نبرد، از چانه‌زنی‌های سیاسی یک دیپلمات پشت میز مذاکره کارسازتر است.
نویسنده: محمود ذکاوت
۱) جنگ و سیاست رابطه‌ی تنگاتنگی با هم دارند؛ تا جایی که تعاطی این دو انکارناپذیر است. با توجه به این مقوله، جنگ عراق و ایران تأثیر چشمگیری در حیات سیاسی دو کشور، منطقه و اساساً تحولات سیاسی و دیپلماتیک جهانی داشت. این تأثیر به طور خاص، هنگامِ موفقیت هر یک از طرفین متخاصم در برهه‌ای از جنگ، وجه فزاینده‌ای پیدا می‌کرد. به بیان دیگر، موفقیت در میدان جنگ، تفوق سیاسی را نیز به دنبال داشت. موفقیت رژیم بعث عراق در ابتدای جنگ و اشغال مناطق جنوبی و غربی ایران توسط این رژیم، باعث شد ابتکار عمل در مناسبات سیاسی و بین‌المللی در دستان سران این کشور باشد.
در مقابل، عملیات بیت‌المقدس که منتج به آزادسازی خرمشهر شد، موازنه‌ی سیاسی را تا حد زیادی به نفع ایران تغییر داد. در چنین وضعیتی، خبر برگزاریِ هفتمین کنفرانس کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها، در تابستان ۱۳۶۱ در کشور عراق، عملاً چیرگی این کشور را به رخ می‌کشید. در این شرایط بود که یکی از عملیاتهای نظامی ایران رخ داد و توانست به برگ برنده‌‌ی ایران در مناسبات سیاسی در آن برهه تبدیل شود. این عملیات به فرماندهی عباس دوران اجرا شد. وی توانست با ناامن نشان دادن شهر بغداد، مانع از برگزاری کنفرانس مورد نظر در آن شهر شود. مقاله‌ی پیش رو، بعد از توضیحی اجمالی از زندگی شهید عباس دوران، به تبیین و تحلیل «عملیات بغداد» و نقش آن در روند جنگ و مناسبات سیاسی وقت می‌پردازد.
۲) سرلشکر خلبان، شهید عباس دوران، در ۲۰ مهرماه سال ۱۳۲۹، در شهر شیراز در یک خانواده‌ی مذهبی دیده به جهان گشود. وی در سال ۱۳۴۸ موفق به اخذ مدرک دیپلم طبیعی از دبیرستان سلطانی شیراز گردید. در سال ۱۳۴۹ به دانشکده‌ی خلبانی نیروی هوایی راه یافت و پس از گذراندن دوران مقدماتی پرواز در ایران، در سال ۱۳۵۱ برای تکمیل دوره‌ی خلبانی به آمریکا رفت. او در پایگاه «کلمبوس» در ایالت می‌سی‌سی‌پی موفق به آموختن فن خلبانی و پرواز با هواپیماهای پیشرفته‌ی جنگی گردید.
عباس دوران پس از دریافت نشان خلبانی، در سال ۱۳۵۲ به ایران بازگشت. با شروع جنگ تحمیلی به دفاع از کیان جمهوری اسلامی پرداخت و با ۱۰۳ سورتی پرواز جنگی، در طول عمر کوتاه اما پُربارش، یکی از قهرمانان دفاع مقدس شناخته شد. شهید خلبان عباس دوران همواره به دوستان و همکارانش تأکید می‌کرد که هرگز تن به ذلت نخواهد داد و اگر در حین پرواز مورد اصابت موشک دشمن قرار گیرد، هواپیمای سانحه‌دیده را بر سر دشمن زبون خواهد کوبید.
عباس دوران در سحرگاه روز ۳۰ تیرماه سال ۱۳۶۱، که رهبری دسته‌ی پرواز را به عهده داشت، به قصد ضربه زدن به شبکه‌ی دفاعی و امنیتی نفوذناپذیر مورد ادعای صدام، با چند نفر از زبده‌ترین خلبانان نیروی هوایی، به پالایشگاه «الدوره» یورش بردند و چندین تن بمب بر این پالایشگاه ریختند و پس از نمایش قدرت و شکستن دیوار صوتی در آسمان بغداد، هنگام بازگشت، هواپیمای شهید دوران مورد اصابت موشک دشمن واقع شد و شهید دوران اگرچه اجازه‌ی ترک هواپیما را به هم‌رزم خلبانش«ستوان‌یکم منصور کاظمیان» در عقب کابین داد، اما خود و هواپیمایش را بر هتل میزبان کنفرانس غیرمتعهدها کوبید و بدین ترتیب، مانع از برگزاری اجلاس سران غیرمتعهدها به ریاست صدام در بغداد شد.
۳) ششمین کنفرانس سران جنبش غیرمتعهدها از ۳ تا ۹ سپتامبر ۱۹۷۹ در هاوانا، پایتخت کوبا، برگزار شد. در این کنفرانس، تصمیم گرفته شد که اجلاس بعدی در تابستان ۱۹۸۲ در بغداد، پایتخت کشور عراق، برگزار شود. با وجود این امر، حمله‌ی نظامی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران از سپتامبر ۱۹۸۰، وجهه‌ی سیاسی عراق را در وضعیت خاصی قرار داده بود. عراق که متأثر از عملیاتهای موفقیت‌آمیز ایرانیان (فتح‌المبین و بیت‌المقدس) بخش عظیمی از اراضی متصرف‌شده‌ی ایران را از دست داده بود، تمهیدات خاصی برای این اجلاس اندیشیده بود. صدام با درخواست مجدد خود به سران غیرمتعهدها، مبنی بر توانایی برگزاری کنفرانس هفتم در بغداد، از طرفی در پی ترمیم وجهه‌ی سیاسی عراق بود و از طرفی دیگر می‌خواست با برگزاری این کنفرانس بر تصمیمات و مصوبات احتمالی کنفرانس درباره‌ی جنگ عراق و ایران تأثیرگذار باشد. همچنین صدام سعی داشت با این کار، مراتب به اصطلاح صلح و دوستی خود را متوجه سران غیرمتعهدها کند.
بعد از عملیات بغداد بود که دوباره دیپلماسی ایران فعال شد. آنچه در مناسبات سیاسی بعدی رخ داد، تغییر مکان برگزاری هفتمین کنفرانس غیرمتعهدها بود. به این صورت در اواسط ژوئیه ۱۹۸۲ بود که سازمان وحدت آفریقا هم اعلام کرد که بغداد محل مناسبی برای گردهمایی غیرمتعهدها نیست. بعد از آن هم کوبا اعلام کرد کنفرانس سران در بغداد تشکیل نخواهد شد. پیشنهاد عراق برای میزبانی کنفرانس وزیران خارجه هم که قرار بود قبل از اجلاس سران برگزار شود، مورد استقبال قرار نگرفت.
۴) ایران که متأثر از پیروزی‌های خود در بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغالی‌اش، در صدد تسری موفقیت‌هایش در مناسبات سیاسی و بین‌المللی بود، مخالف برگزاری این کنفرانس در عراق شد؛ چرا که این امر نشان‌دهنده‌ی ناتوانی ایران در روابط سیاسی و به معنای عقیم ماندن موفقیت‌های نظامی و پیروزی‌های مرزی بود. همچنین فعالیت‌های احتمالی صدام در کنفرانس علیه ایران پیش‌بینی شده بود و برگزاری کنفرانس هفتم غیرمتعهدها در بغداد عملاً پیروزی‌های ایران در جبهه‌های جنگ را ناکام می‌گذاشت. بنابراین ایران از مسیرهای سیاسی و دیپلماتیک، دغدغه‌ی خود درباره‌ی اجلاس مورد نظر را به سمع سران غیرمتعهدها رساند. با این وجود، عراق با امن نشان دادن بغداد، در صدد جلب رضایت سران بود.
۵) رایزنی‌های سیاسی طرفین (ایران و عراق) به سود عراق منتهی شد و با برگزاری اجلاس هفتم غیرمتعهدها در بغداد موافقت به عمل آمد. در چنین وضعیتی، سران کشوری و لشکری ایران تشکیل جلسه دادند تا برای این مسئله چاره‌ای بجویند. آنچه مورد موافقت قرار گرفت ناامن نشان دادن عراق و آسمان شهر بغداد بود تا از این طریق، سران کنفرانس را متقاعد کنند که بغداد شهر امنی برای برگزاری این کنفرانس نیست و از این طریق از تأثیرگذاری بغداد و صدام حسین بر تصمیمات اجلاس علیه ایران جلوگیری کنند. به بیان دیگر، آنچه قرار است مناسبات سیاسی را رقم بزند باید در جبهه‌ی نظامی و این بار توسط نیروی هوایی ارتش رقم بخورد.
در نتیجه‌ی این تصمیم، در تاریخ ۲۰ تیرماه ۱۳۶۱، سرهنگ عباس دوران برای جلوگیری از تشکیل کنفرانس سران غیرمتعهدها مأموریت یافت تا پایتخت عراق را ناامن نماید. در کمتر از ۱۰ روز نقشه‌ی عملیات و چگونگی آن طرح‌‌ریزی شد. ۳ فروند هواپیمای جنگنده (هواپیماى شماره‌ی ۱: شهید دوران و منصور کاظمیان، هواپیماى شماره‌ی ۲: محمود اسکندرى و ناصر باقرى و هواپیماى شماره‌ی ۳: توانگریان و خسروشاهى) برای اجرای این عملیات پیش‌بینی شد. قرار شد دو فروند از هواپیماهای جنگی (شماره‌ی ۱ و ۲) وارد آسمان عراق شوند و پالایشگاه «الدوره» را هدف قرار دهند و دیوار صوتی بغداد را بشکنند. سرانجام «عملیات بغداد» در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۶۱ اجرا شد. جنگنده‌ها از همدان به پرواز درآمدند تا یکی از مشهورترین عملیاتهای هوایی دوران جنگ را به نمایش بگذارند. عباس دوران که رهبری این عملیات را بر عهده داشت، می‌دانست که ۹۰ درصد احتمال بازگشت نیست. با وجود این، عملیات با موفقیت به پایان رسید؛ هم پالایشگاه «الدوره» مورد اصابت موشک قرار گرفت و هم دیوار صوتی بغداد شکسته شد. آتش سنگین سامانه‌ی پدافندی بغداد جنگنده‌های ایرانی را مورد اصابت قرار داد. عباس دوران پس از Eject کردنِ منصور کاظمیان در کابین عقب، هواپیمای تحت فرمانش را به هتلی که قرار بود میزبانی اجلاس را داشته باشد کوبید. با وجود این، هواپیمای شماره‌ی ۲ توانست به پایگاه شکاری همدان بازگردد.
۶) موفقیت عملیات بغداد در اهداف خود، بازگشت یکی از جنگنده‌ها به آشیانه‌ی خود و مهم‌تر از همه، انهدام هتل میزبان اجلاس، بطلان ادعای صدام مبنی بر امنیت بغداد را نشان داد. بعد از این عملیات بود که دوباره دیپلماسی ایران فعال شد. آنچه در مناسبات سیاسی بعدی رخ داد، تغییر مکان برگزاری هفتمین کنفرانس غیرمتعهدها بود. به این صورت در اواسط ژوئیه ۱۹۸۲ بود که سازمان وحدت آفریقا هم اعلام کرد که بغداد محل مناسبی برای گردهمایی غیرمتعهدها نیست. بعد از آن هم کوبا اعلام کرد کنفرانس سران در بغداد تشکیل نخواهد شد. پیشنهاد عراق برای میزبانی کنفرانس وزیران خارجه هم که قرار بود قبل از اجلاس سران برگزار شود، مورد استقبال قرار نگرفت. سرانجام در سپتامبر ۱۹۸۲، فیدل کاسترو طی نامهای رسماً اعلام کرد که اجلاس بعدی در دهلی نو و در تاریخ هفتم مارس ۱۹۸۳ تشکیل خواهد شد و همه‌ی کشورهای عضو با این تصمیم موافقت کردهاند.
۷) موفقیت عملیات بغداد در ناکام گذاشتن بعثی‌ها در میزبانی اجلاس سران غیرمتعهدها، نشان‌دهنده‌ی آن است که در هنگامه‌ی جنگ، مناسبات سیاسی و روابط دیپلماتیک به شدت متأثر از وضعیتی جنگی و موفقیت در عرصه‌ی نظامی است. شهید عباس دوران با اقدام شهادتطلبانهی خود نشان داد که گاهی کارآمدی و موفقیت یک سرباز در میدان نبرد از چانه‌زنی‌های سیاسی یک دیپلمات پشت میز مذاکره کارسازتر است. بی‌شک اقدام شهید دوران و همکارانش، به همراه اقدامات سیاسی وزارت خارجه‌‌ی وقت، توانست این موفقیت را رقم بزند.
پی‌نوشت‌ها
http://www.aviny.com
http://dolateslami.blog.ir
http://www.yalasarat.com
نظر شما