به گزارش خبرنگار خبرگزاری صداوسیمای مرکز مازندران، از بابل مسیر جنوب این شهر را به سمت بندپی شرقی پشت سر می گذارم. جاده ای که دو طرفش، پوشش مرتعی و جنگل همراه با مزارع برنج، زیبایی دوچندان طبیعت را به چشمان مهمانان  هدیه می دهد.  پس از 60 کیلومتر به کوهپایه های بخش بندپی شرقی می رسم. با گروه 5 نفره حافظان محیط زیست بابل قرار دیدار دارم تا برای دیدار با عروس سر به زیر با آنان همگام شوم. هوای صبحگاهی خنک و مه آلود است و ابرهای خاکستری در آسمان از احتمال بارندگی در ساعات آینده حکایت دارد.

مسیری دشوار برای دیدن عروس سر به زیر

اعضای گروه که وضع هوا را پیش بینی کرده بودند با امکانات کامل آماده صعود به ارتفاعات منطقه هستند. صعودی متفاوت برای دیداری متفاوت. هر چه از کوه بالاتر می رویم هوا سردتر، مه شدیدتر و تنفس کمی سخت تر می شود. پیچ خطرناک با دره ای زیر پا و پس از آن صخره هایی با شیب تند از مهمترین موانع صعود هستند. پوشش گیاهی هم رو به کاهش است تا جاییکه در ارتفاع حدود 2 هزار متری، فقط درخت دیده می شود.

محمد فیروزی مسئول گروه می گوید: نزدیک به 700 متر دیگر تا محل دیدار باقیمانده است. کمی استراحت می کنیم و ادامه می دهیم. فرصتی شد تا از هدف صعود بیشتر بدانم. فیروزی می گوید: این دیدار پس از 4 سال انتظار و بررسی مسیر است و با بررسی صحبتهای چوپانان و دامداران منطقه به این نتیجه رسیدیم که این روزها مناسب ترین زمان برای دیدن عروس سر به زیر است. دقایقی بعد مسیر را ادامه می دهیم و به محل مورد نظر می رسیم. منطقه ای صخره ای با اقلیم سخت کوهستانی و آسمانی که کم کم بارندگی را آغاز می کند. هر کدام از اعضای گروه، اطراف را به خوبی بررسی می کند تا اینکه آقای عباسی کارشناس گیاه شناسی، اعضای گروه را فراخواند. همگی جمع شدیم. نگاهمان به نقطه مورد اشاره اش در نزدیکی لبه صخره بود و صدای آقای محمودی دیگر عضور گروه که گفت: خودشه! عروس سر به زیر همینه! این همون سوسن چلچراغ هست . گلی زیبا و کمیاب . 

دلیل نامگذاری

برگشتگی گلبرگ ها و بیرون زدگی پرچم این گل و همچنین متمایل بودن آن به سمت زمین تصویری همانند چلچراغ را در ذهن تداعی می کند و احتمالا دلیل استفاده از نا م سوسن چلچراغ نیز همین باشد. از سویی دیگربا توجه به رنگ سفید و شباهت به تاجی که عروسها برسرمی گذارند در حالیکه به زمین خیره شده اند به عروس سر به زیر هم شهرت دارد.

مردم محلی نیز از نورافشانی این گل در شب سخن می گویند و معتقدند که نام گل را به سبب وجود همین نورها سوسن چلچراغ گذاشته اند. علت ساطع شدن نور از این گل پرچم آن می باشد که دارای موادی موسوم به فلئورسانس است و به همین سبب قابلیت بازتابش نور را دارد.

ویژگیهای سوسن چلچراغ یا عروس سر به زیر

عباسی کارشناس گیاه شناسی گروه می گوید: سوسن چلچراغ نخستین گل ایرانی است که درفهرست آثارملی طبیعی ایران قراردارد وبیش از چهل سال ازثبت آن می گذرد. سوسن چلچراغ، گلی زیباونادرازتیره سوسن وبه نام علمی lilium ledebourii شناخته می شود. ارتفاع این گل سوسن از50 تا 150سانتیمتراست.

به گفته عباسی: قدمت حیات گل سوسن چلچراغ به دوران چهارم زمین شناسی  می رسد و از لحاظ ژنیتیکی یکی ازنوادرطبیعی جهان به شمارمی رود زیرا این گل  تکثیر گریز است وعلاقه ای به ازدیاد وتولید مثل ندارد. همین موضوع سبب شده تا درمعرض انقراض قرار گیرد.

درباره رویشگاه های اصلی این گل پرسیدم که می گوید: سوسن چلچراغ در دو نقطه ازجهان که در رشته کوه البرز ازفلات ایران قرار دارند به صورت طبیعی می روید. کوههای جنوب شرق جمهوری اذربایجان  و ارتفاعات داماش بخش عمارلوی استان گیلان ، تنها رویشگاههای این گل زیبا هستند. گلبرگهایی نرم و پیچ دار، لکه های سیاه و بنفش پراکنده روی گلبرگهای سفید مایل به آبی در میان کاسبرگ های سبز تیره که با گره ای غلاف مانند به ساقه متصل شده است، چشمان هر بیننده ای را خیره و متعجب می کند. خیره از زیبایی ها و متعجب از وجود چنین گل و ظرافتی در این طبیعت خشن کوهستانی. عباسی ادامه می دهد:  در هر بوته سوسن، بیشتر از 15گل دیده شده اما سوسن چلچراغ دارای 4 تا 7 گل است که قطعات گل پوش ان نزدیک به 7 سانتیمتر طول دارد.

سوسن چلچراغ فقط در 2ماه خرداد و تیر گل دارد که بالأخره با بررسی گفته های دامداران و چوپانان منطقه و مشاهده گلبرگهای افتاده در رودخانه پایین دست همین منطقه، مطمئن شدیم در همین مسیر می توان این گل را پیدا کرد.

سوسن چلچراغ نخستین بار درسال 54 درکتاب فلورشرق معرفی و به افتخارگیاه شناس المانی کارل فردریش فون لدبوربه نام لیلیوم لدربوری نام گذاری وپس از معرفی این گل به دولت ایران درهمان زمان ازسوی شورای عالی محیط زیست درگروه آثار زیست محیطی ملی کشور ثبت شد. سوسن چلچراغ تنها گلی است که درفهرست اثارملی به ثبت رسیده است.

با راهنمایی فیروزی مسئول گروه، همان مسیر را ادامه می دهیم تا اینکه به منطقه ای به وسعت حدود 5 تا 6 هکتار رسیدیم. عروس سر به زیر به تعداد فراوان، نشسته بر این پهنه سبز، انگار نجابت طبیعت را در سختی های کوهستان منطقه صفراموزی بخش بندپی شرقی بابل جلوه گر است. 

محمد فیروزی می گوید: تیم حافظان محیط زیست بابل، 20 سال طبیعت گردی می کند و کارمان تلاش برای شناسایی گلها وگونه های نایاب است  و از 4 سال پیش با یافتن آثاری از سوسن چلچراغ معروف به عروس سربه زیر در بندپی شرقی جستجو را آغاز کردیم تا اینکه موفق شدیم این گل را در ارتفاع 2700 متری منطقه پیدا کنیم.

درباره راههای حفظ این گل و پیشگیری از انقراض آن و سوءاستفاده برخی سودجویان، آقای عباسی می گوید: مسئولان نهادهایی مانند، حفاظت محیط زیست، گردشگری و منابع طبیعی می توانند با ساخت مرکز طبیعت گردی در همین منطقه بکر به راحتی از دست درازی سودجویان به عروس سر به زیر طبیعت ایران پیشگیری کنند. همچنین مسئولان جهادکشاورزی با نظارت متخصصان این حوزه می توانند درباره تکثیر آن در این منطقه اقدام کنند هرچند کار سختی است اما با دقت و برنامه ریزی مناسب می توان این طرح را اجرا کرد.

با ثبت عکسها و تصاویری از زیبایی ها و لطافتهای سوسن نادر طبیعت ایران، راه بازگشت را در پیش می گیریم و با خود می گویم: آیا چراغ زندگی سوسن چلچراغ، روشن می ماند؟