در ميان 10 شرکت بزرگ نفتکش جهان تنها سه شرکت متعلق به کشورهاي ايران، روسيه و عربستان است و ساير شرکت‌ها متعلق به کشورهاي مصرف کننده نفت هستند که علاوه بر تأمين نيازهايشان با نفتکش‌هاي خود، به ساير کشورها نيز خدماتي را ارائه مي‌کنند. شرکت ملي نفتکش ايران به عنوان سومين شرکت بزرگ نفتکش جهان 37 تانکر بزرگ شامل 9 نفتکش سوئزمکس، 5 نفتکش افرامکس و 3 تانکر انتقال محصولات پتروشيمي در اختيار دارد.

در ميان کشورهاي نفتي جهان، از آمريکا گرفته تا کشورهاي حوزه خليج فارس تنها کشوري که چنين ناوگان عظيمي را مديريت مي‌کند ايران است.

محمد افراشته از کارشناسان حوزه انرژي گفت: تأسيس شرکت ملي نفتکش ايران به پيش از دوران پيروزي جمهوري اسلامي ايران باز مي‌گردد ولي پس از پيروزي انقلاب، مسئولان وقت شرکت ملي نفت با توجه به آغاز جنگ تحميلي و سياست تحريم‌ها تصميم گرفتند اين ناوگان را توسعه دهند.

وي با اشاره به اينکه اصولاً کشورهاي نفتي در آن دوره به سمت خريد سهام پالايشگاه‌هاي خارجي روي آوردند، ادامه داد: در دهه 80 ميلادي و پس از آن به دليل افزايش عرضه نفت و اشباع شدن بازار، کشورهاي نفتي براي تضمين بازار خود به خريد سهام پالايشگاه‌هاي خارجي روي آوردند تا مشکلي براي فروش نفت خود نداشته باشند ولي ايران بجاي خريد سهام پالايشي، به سرعت به تعداد نفتکش‌هاي خود افزود.

افراشته دليل اين اقدام را تحريم پذيري دانست و تصريح کرد: با توجه به اينکه شرکت‌هاي کشتيراني بسيار محتاط بوده و حاضر نيستند در مقابل هيچ تحريمي به ميدان بيايند، اين تفکر دنبال شد که براي تضمين انتقال نفت ايران بايد حمل و نقل توسط خود شرکت ملي نفت انجام شود تا خريداران نفت کشور با معضل کشتي مواجه نشوند زيرا بيشتر قراردادهاي فروش نفت ايران، قراردادهاي فوب يا تحويل در مبدا است و خريدار زماني مي‌تواند به سراغ نفت ايران بيايد که براحتي بتواند براي انتقال نفت، کشتي اجاره کند.

او در مقايسه وضعيت ايران و عربستان اضافه کرد: سعودي‌ها به جاي توسعه ناوگان نفتکش خود، سهام پالايشگاه خريدند، آنها روي بازار مقصد کار کرده و در تأسيسات سرمايه گذاري کردند. ضمن اينکه شرايط ما و عربستان با هم فرق دارد، ما تحريم مي‌شويم و براي مقابله با تحريم‌ها بايد زيرساخت‌هاي خود را قوي کنيم. اگر کشتي خريديم به دليل اين بود که ناچار بوديم. تحريم‌ها سدي بزرگ در مقابل قراردادهاي صادرات نفت هستند و وقتي شما در اين شرايط هستيد در مرحله نخست بايد سيستم حمل و نقل خود را تکميل کنيد. اين مشکل را عربستان ندارد و به همين دليل در مقاصد سرمايه گذاري مي‌کند.

امنيت 17 هزار نفتکش زير سايه

بررسي ها نشان مي دهد 17 هزار نفتکش در سال از تنگه هرمز عبور مي کنند که کمترين خلل در اين رفت و آمد مي تواند بازار نفت و اقتصادهاي بزرگ دنيا را با مخاطرات جدي رو به رو کند.

چندي پيش انگلستان، نفتکش روسي گريس 1 را که شامل محموله نفت ايران بود با دلايل واهي و به عبارتي به طور غيرقانوني توقيف کرد. هر چند که اين نفتکش در حال عبور از آب‌هاي تحت حاکميت انگلستان بود، اما اين اقدام که بعدها مشخص شد به دستور آمريکايي‌ها است، خارج از عرف بين الملل بود. تنگه‌ها به عنوان بخش کليدي آبراه‌ها نقش مهمي در انتقال نفت ايفا مي‌کنند که تنگه هرمز نيز در زمره اين آبراه‌هاي مهم قرار دارد به طوري که سالانه 17 هزار نفتکش از آن عبور مي کنند. عبور نفتکش‌ها از هر تنگه‌اي مي‌تواند مؤلفه‌هاي زيادي را تحت تأثير خود قرار دهد چرا که بسته به ميزان ريسک عبور، فاصله مبدا تا مقصد، هزينه بيمه مي‌تواند متفاوت باشد. از سويي ديگر بازار نفت به عنوان بازاري حساس که کمترين تغييرات به طور مستقيم و سريع بر آن تأثير مي‌گذارد مي‌تواند نوسان غيرقابل تصوري را در نتيجه هر گونه اختلال در تنگه هرمز تجربه کند.

اين در حالي است که جمهوري اسلامي ايران همواره امنيت پايداري را در آب‌هاي حاکميتي خود بر قرار کرده و به اين اصل معتقد است که در سايه امنيت پايدار تنگه هرمز، امنيت بازار انرژي جهان نيز تأمين مي‌شود.

تنگه هرمز 21 مايل عرض دارد، اما تنها در 2 مايل آن امکان کشتيراني وجود دارد. البته براي دور زدن تنگه هرمز، گزينه‌هاي اندکي وجود دارد. از سويي ديگر اين تنگه در حوزه تأمين تقاضاي جهاني LNG نيز از اهميت بسزايي برخوردار است. قطر حداقل يک چهارم بازار LNG جهان را با صادرات بيش از 60 ميليون تن ال. ان. جي در دست دارد.

سالانه 50 هزار فروند کشتي از تنگه استراتژيک هرمز عبور مي‌کنند که از اين تعداد 17 هزار فروند شناورهاي نفت‌کش است. نکته مهم در باره تنگه هرمز اين است که کشورهاي آسيايي که طي دو دهه گذشته ميزان واردات شأن از خليج فارس دو برابر شده است، به تنگه هرمز وابستگي بيشتري دارند؛ بويژه چين که بيش از 40 درصد از نفت وارداتي خود را از تنگه هرمز عبور مي‌دهد. با اين وجود برخي معتقدند بسته شدن اين تنگه تأثيري بر اقتصاد آمريکا و اروپا نمي‌گذارد که با نظر به وابستگي اقتصاد کشورهاي توسعه يافته به يکديگر، هر گونه اختلال در تردد کشتي‌ها نه تنها به افزايش شديد قيمت نفت مي‌انجامد بلکه بحراني بزرگ در جهان ايجاد مي‌کند.