با وجود اینکه استان اصفهان در چند سال گذشته حادثه‌ای جدی را شاهد نبوده اما خطر بروز آتش سوزی در نقاط مرتعی و جنگل‌های دست کاشت، از جمله شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل را تهدید می‌کند.
بروز آتش سوزی در طبیعت یکی از فاجعه‌های جدی زیست محیطی به حساب می‌آید که می‌تواند در کنار زیان‌های اقتصادی، پوشش‌های مرتعی و جنگلی را به طور کامل از بین برده و حتی ادامه زندگی گونه‌های جانوری را با خطر رو به رو کند.
قرار گرفتن ایران در محدوده کمربند خشک کره شرایط جوی لازم را برای آتش گرفتن زمین‌ها و محصولات کشاورزی، جنگل‌ها و مرتع‌ها فراهم کرده، چنانکه در بین سال‌های ۷۱ تا ۸۰ افزون بر ۲۱۷ هزار هکتار درگیر ۶ هزار و ۲۳۵ مورد حادثه آتش سوزی شده‌اند که با توجه به روند گرمایشی دمای زمین در چند سال گذشته، شرایط را بیش از هر زمان دیگری برای حادثه فراهم کرده است.
به گفته کارشناسان، عوامل گوناگونی از بی احتیاطی انسان گرفته تا افزایش دما می‌تواند به آتش سوزی بیانجامد اما با توجه به اهمیت موضوع در کنار برخی اقدام‌ها، پژوهش‌های علمی بسیاری نیز در این زمینه صورت گرفته که تا حد امکان از بروز آتش سوزی یا گسترش آن در زمان حادثه جلوگیری شود.
۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار جنگل دست کاشت در کشور داریم و ۳۰۰ هزار هکتار آن در استان اصفهان جای گرفته؛ از جمله می‌توان به ۱۲۰ هزار هکتار جنگل دست کاشت تاغ و قره داغ آران و بیدگل اشاره کرد که نزدیک به ۳۵ درصد از تاغزارهای این استان را در خود جای داده است.
همچنین ۳۷۵ هزار هکتار مساحت عرصه‌های منابع طبیعی کاشان (از جمله ۱۸۲ هزار هکتار مرتع‌های ییلاقی و ۱۷۸ هزار مرتع‌های قشلاقی) است که ۷۵ درصد وسعت این شهرستان را شامل می‌شود و یک بی توجهی کوچک می‌تواند مشکلات بسیاری را برای دستگاه‌های مسؤول، بهره برداران و جمعیت ساکن در نقاط شهری مجاور به وجود آورد.
خطر در یک قدمی مرتع‌ها و جنگل‌های دست کاشت
گرچه بر اساس آخرین بررسی‌ها، استان اصفهان به طور مستقیم جزو نقاط در برابر خطر آتش سوزی قرار ندارد اما نقشه‌های ترسیمی نشان می‌دهد که چندان هم از کانون‌های بحرانی مانند قم دور نیست و در صورت بروز حادثه و غفلت، می‌تواند آسیب‌های بسیاری به دنبال داشته باشد.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان در گفت و گو با ایرنا تشریح کرد: آتش سوزی مرتع‌ها و جنگل‌ها به طور معمول ۲ عامل مهم طبیعی و انسانی دارد که البته افزون بر ۹۰ درصد آنها تا کنون عامل انسانی داشته است.
محمدمهدی شریفی افزود: مرتع‌ها و جنگل‌های دست کاشت این شهرستان مستعد آتش سوزی است اما حضور گسترده مردم در این نقاط و توجه نکردن به هشدارها می‌تواند بروز حادثه یا شدت گرفتن آن را موجب شود.
وی به طور ویژه بر احتمال خطر آتش سوزی در مرتع‌های بخش نیاسر، برزک و مرکزی کاشان تاکید کرد و یادآور شد: سال‌های گذشته حادثه‌هایی در مرتع‌های روستاهای قزاآن، مرق، ون، رحق، اسحاق آباد و نشلج از توابع این شهرستان رخ داده بود.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان بیان کرد: مسیر سخت با شیب و مسافت زیاد مرتع‌ها، پوشش‌های گیاهی و بوته‌ای خشک شده در پایان فصل رویش و مهمتر از همه بادهای موسمی مهمترین عامل گسترش آتش سوزی در مرتع‌های این شهرستان بوده است.
وی با اشاره به اهمیت نقش عامل انسانی در بروز آتش سوزی‌ها گفت: افزون بر ۹۰ درصد، آموزش‌ها و اطلاع رسانی در کاهش آسیب‌های این بخش نقش ایفا می‌کند که در این راستا دوره‌هایی از از جمله برای آموزش روستاییان ون، نشلج، ازناوه، ارمک، علوی در دستور کار این اداره قرار گرفت.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان اضافه کرد: اطلاع رسانی به شوراها و بخشداری‌ها، اجرای رزمایش در محل اداره با همکاری مأموران انتظامی و بخشداری مرکزی در روستاها و مرتع‌های سن سن و آب شیرین نیز از دیگر اقدام‌های صورت گرفته در این راستا است.
وی، بروز سه مورد آتش سوزی در مرتع‌های ییلاقی روستاهای مرق و ازناوه اشاره کرد که با همکاری یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان مهار شدند.
لزوم توجه به ممنوع بودن آتش زدن کاه و خاشاک در زمین‌های کشاورزی
رئیس اداره بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی کاشان در گفت و گو با ایرنا یادآور شد: ۶ هزار و ۳۰۰ هکتار زمین زراعی و ۹ هزار هکتار باغ و گلخانه در شهرستان کاشان داریم که به ترتیب ۴۳۰ و ۳۵۰ هکتار آن زیر کشت گندم و جو قرار دارد.
عباس معینی فر اظهار داشت: زمین‌های کشاورزی حاشیه جاده کاشان به قم و مزرعه‌های یزدل و نصرآباد به عنوان مناطق پرتراکم و مستعد شهرستان است که کارشناسان ناظر و مکانیزاسیون همواره با حضور در این مناطق، وضعیت را رصد می‌کنند.
وی افزود: امسال هیچ گونه آتش سوزی در زمین‌های کشاورزی این شهرستان رخ نداده اما با توجه به افزایش دما و آغاز فصل برداشت غلات، به کشاورزان توصیه شده تا در سریع‌ترین زمان ممکن جهت برداشت محصولات خود به روش مکانیزه و یک مرحله‌ای اقدام کنند.
رئیس اداره بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی کاشان با اشاره به آموزش‌های گروهی، مدرسه محور و برگزاری کارگاه‌های کشاورزی بیان کرد: برای بهره گیری هر چه بیشتر از ظرفیت‌های مردمی، همکاری با تشکل نظام صنفی کشاورزان و اطلاع رسانی پیام‌های آموزشی، ترویجی و هشداری نیز در دستور کار است.
وی تصریح کرد: با توجه به اینکه برای کاشت بذر، رطوبت خاک باید همواره حفظ شود و همچنین برای حفظ محیط زیست و حاصلخیزی دوباره زمین‌های کشاورزی به گندمکاران و جوکاران آموزش داده شده تا از آتش زدن بقایای غلات، کاه و خاشاک آن به جد خودداری کنند.
معینی فر در مورد پیش بینی اعتبار برای مقابله با آتش سوزی‌های احتمالی نیز گفت: برداشت غلات مشمول بیمه می‌شود اما پس از برداشت محصول، دیگر زیر پوشش بیمه‌ای قرار نمی‌گیرد.
وی با هشدار به علاقه مندان طبیعت گردی تاکید کرد: خاموش نکردن آتش برابر شرع و قانون پذیرفتنی نیست و در صورت بروز حادثه، برابر عمد در نظر گرفته شده و متخلفان با برخورد شدید قضائی رو به رو می‌شوند.
آسیب‌های آتش سوزی در جنگل‌ها و مرتع‌ها
یکی از علت‌های اصلی بروز آتش سوزی عوامل محیطی مانند گرمای هوا، رطوبت خاک و هوا، نوع پوشش گیاهی (زنده یا مرده) و سرعت وزش باد است اما مسائلی مانند آتش زدن عمدی، بی توجهی به خاموش کردن آتش اجاق‌های دست ساز، رها کردن زباله‌هایی مانند بطری‌های شیشه‌ای و پلاستیکی در طبیعت می‌تواند بر شدت فاجعه بیافزاید.
به گفته فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، در سال ۹۷ با همراهی مردم و سایر دستگاه‌ها اطفای حریق به ۵۰ درصد کاهش یافته، سطح سوخته شده از یکهزار و ۷۸۰ فقره در جنگل‌ها و ۹ هزار ۵۰۰ هکتار سطح سوخته به یکهزار و ۳۰۰ فقره حادثه و چهار هزار هکتار زمین سوخته کاهش یافته اما خاک، آب و موجودات زنده هر یک بخشی از چرخه زیستی در یک بوم سازگان به حساب می آیند که در حفظ تعال آن نیز نقش اساسی ایفا می‌کنند و اختلال در فعالیت هر یک به ویژه بروز آتش سوزی می‌تواند به مشکلات بزرگ و جبران ناپذیری بیانجامد.
کارشناسان امر بر این باور هستند که آتشسوزی اثرهای بسیار پیچیده‌ای بر روی خصوصیات خاک گذاشته و موجب تغییرهایی در ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی می‌شود که از جمله می‌توان به تخریب ساختار و کاهش نفوذ پذیری، شکل گیری ترکیبات عالی آب گریز، افزایش رواناب و فرسایش، کاهش مواد آلی، تبخیر کاتیون‌ها، تغییر در ذخیره عناصر غذایی و تغییر جمعیت گونه‌های میکروبی اشاره کرد.
این همه ماجرا نیست و بر پایه بسیاری از پژوهش‌ها و آزمایش‌های صورت گرفته در مورد آسیب‌های ناشی از آتش سوزی در جنگل‌ها و مرتع‌ها، شدت آسیب‌ها با توجه به اقلیم منطقه حادثه دیده می‌تواند متفاوت باشد.
پایین آمدن میزان کربن آلی، ازت، فسفر، کلسیم و پتاسیم قابل جذب خاک در کنار کاهش ضریب پایداری خاکدانه‌ها و کم شدن ظرفیت نگهداری آب بخشی از پیامدهای آتش سوزی در نقاط جنگلی و مرتعی است که می‌تواند برای سال‌ها سیمای زیست سازگان یک منطقه را تغییر دهد.
یک مهندس کشاورزی که نخواست نامش فاش شود، در پاسخ به پرسشی مبنی بر کافی بودن امکانات و آموزش‌ها برای پیشگیری و رویارویی حادثه‌های احتمالی تصریح کرد: آموزش‌هایی ارائه شده اما همچنان آگاهی کافی وجود ندارد، تجهیزات و نیروی انسانی (محیط بان و جنگل بان) موجود جوابگو نیست و در صورت بروز حادثه‌ای بزرگ، با مشکلات جدی از جمله در تاغزارهای دست کاشت آران و بیدگل رو به رو خواهیم شد.
وی خاطرنشان ساخت: همچنان که در هنگام زمین لرزه و سیل خود مردم بدون هیچ چشم داشتی آستین همت بالا زده و وارد عمل می‌شوند، در این بحث باید به جای زمان حادثه بر پیشگیری تمرکز داشته و کشاورزان و گردشگران با توجه به توصیه‌ها و هشدارها ابتکار عمل را در صیانت از منابع ملی به دست بگیرند زیرا آسیب‌های بروز حادثه‌ای مانند آتش سوزی تنها محدود به سوختن چند اصله درخت نخواهد بود.
لزوم هوشیاری کشاورزان و طبیعت گردان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان نیز در گفت و گو با ایرنا تصریح کرد: احتمال آتش گرفتن نزدیک به یک میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار از مرتع‌های این استان وجود دارد که در این راستا باید مردم و گردشگران هوشیار باشند.
محمدحسین شاملی افزود: این مرتع‌های با پوشش علوفه بیشتر در شهرستان‌های غربی استان از جمله فریدن، فریدونشهر، بویین میاندشت و چادگان قرار دارند و با گرم شدن هوا و ورود به فصل تابستان، رو به خشکی می‌روند و مستعد آتش سوزی می‌شوند.
وی اظهار داشت: کشاورزان، گردشگران و علاقه مندان طبیعت گردی باید تا جای ممکن از روشن کردن آتش در مرتع‌ها خودداری کنند و در صورت وجود آتش، پیش از ترک محل، از خاموش شدن آن اطمینان پیدا کنند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، با اشاره به بروز تنها یک مورد آتش سوزی مرتعی در میمه از ابتدای سال جاری تا کنون تاکید کرد: بهره برداران و مردم بیشترین نقش را در حفظ و مراقبت از مراتع و منابع طبیعی استان برعهده دارند.
وی همچنین از آمادگی ۷۴ تیم کنترل حریق در استان اصفهان خبر داد و اضافه کرد: تیم‌های گشت و مراقبت نیز با ادوات مورد نیاز فعال هستند.
شاملی بیان کرد: اگر شدت آتش سوزی احتمالی زیاد باشد، در هماهنگی با سازمان جنگل‌ها می‌توانیم از بالگرد برای انتقال نیرو استفاده کنیم اما با توجه به سخت گذر بودن بیشتر نقاط در برابر خطر، امکان استفاده از بالگرد برای خاموش کردن آتش بسیار کم است.
وی در مورد احتمال آتش سوزی در جنگل‌ها نیز تشریح کرد: جنگل‌های استان اصفهان گستره چندانی ندارند اما با این وجود آمادگی‌ها و پیش بینی‌های لازم برای جلوگیری از آتش سوزی در آنها انجام شده است.
بیش از ۹۰ درصد استان اصفهان با گسترده‌ای برابر ۱۰.۷ میلیون هکتار را عرصه‌های منابع طبیعی و ملی و از این میزان نزدیک به ۴۰۳ هزار هکتار را جنگل (چهار درصد)، ۶ میلیون هکتار مرتع (۶۴ درصد) و سه میلیون هکتار را بیابان (۳۲ درصد) تشکیل می‌دهد.
روند افزایشی دمای هوا، برخی عرصه‌های منابع طبیعی را با خطرهای جدی رو به رو می‌کند که با ورود به فصل تابستان، احتمال رسیدن این شرایط به مرز بحران و آتش سوزی‌های گسترده در نقاط مستعد کشور دوچندان می‌شود.
۶۱۳۶/۸۱۲۳
نظر شما