دخانیات سالیانه حدود شش میلیون قربانی دارد، حدود پنج میلیون از این تعداد مصرف کنندگان مستقیم دخانیات هستند و مابقی افراد ی هستند که در معرض دود سیگار و تنباکو قرار دارند. حدود یک میلیارد نفر در سراسر جهان سیگاری هستند؛ ۸۰ درصد از این افراد در کشورهای فقیر یا متوسط زندگی می‌کنند.

مصرف سالانه ۷۰ میلیارد نخ سیگار
مصرف سالانه سیگار در کشور بین ۶۵ تا ۷۰ میلیارد نخ است که نسبت به ۱۰ سال گذشته افزایش نشان می‌دهد. میزان مصرف سیگار در سال ۱۳۸۷ در کشور ۵۲ میلیارد نخ بود که امروز ۱۸ میلیارد نخ افزایش یافته است. این میزان افزایش مصرف سیگار در کشور بیانگر این است که نهادهای متولی کاهش مصرف دخانیات دراین بخش موفق نبوده‌اند. براساس آمارها در ۱۰ سال گذشته میزان مصرف تنباکوی میوه‌ای در کشور ۲ هزار تن بود این درحالی است که امروز این آمار به ۱۵ هزار تن رسیده است. با وجود اینکه ضرر و زیان ناشی از تنباکوی میوه‌ای به مراتب از تنباکوی سنتی بیشتر است ولی میزان استقبال از مصرف این نوع تنباکو به مراتب افزایش یافته است. در سال‌های گذشته قبح مصرف دخانیات به ویژه در میان بانوان کم شده است و به نحوی است که امروز در خانواده‌ها، محافل عمومی و پارک‌ها به صورت جمعی اقدام به استفاده از قلیان می‌کنند. براساس آمارها سن مصرف دخانیات در کشور به ۱۲ تا ۱۳ سال پایین آمده و این زنگ خطری برای خانواده‌ها به شمار می‌رود. ۲۰ درصد مصرف سیگار کشور به صورت قاچاق وارد می‌شود که در سال‌های مختلف این آمار تغییر می‌کند. با بالارفتن قیمت ارز میزان قاچاق سیگار در کشور کاهش یافت ولی با کاهش نرخ ارز قاچاق این بخش بار دیگر افزایش یافته است.

هزینه روزانه ایرانی‌ها برای سیگار
ایرانی‌ها روزانه معادل ۳۰ میلیارد تومان سیگار می‌کشند. سالانه نزدیک به ۶۰ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود که بین ۱۵ تا ۲۵ میلیارد آن قاچاق است. آمار دیگری حکایت از این دارد که ایرانیان روزانه ۸ تا ۱۰ میلیارد تومان برای سیگار هزینه می‌کنند و بیشتر کسانی که سرطان ریه دارند مصرف‌کننده سیگار هستند. بر اساس این آمار گفته‌شده مصرف سالانه مردم ایران ۷۰ میلیارد نخ سیگار برآورد شده و آمریکا برای تولید سیگار در ایران ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده است، چراکه سومین صنعت سودآور دنیا سیگار و دخانیات است. بر اساس آخرین آمار در سال ۸۹، هر خانوار ایران در این سال بالغ بر ۵۲ هزار تومان معادل ۰.۴ درصد از کل سبد هزینه خود را صرف خرید سیگار کرده است، متوسط ۱۱۴۷ نخ سیگار مصرف کرده است که از این تعداد ۵۱۸ نخ سیگار تولید داخلی و ۶۲۹ نخ معادل ۵۷ بسته سیگار خارجی بوده است. البته این میزان مصرف در مقایسه با سال ۸۸ معادل ۸ درصد کاهش نشان می‌داده، چراکه در سال ۸۸ هر خانوار ایرانی معادل ۱۲۴۹ نخ سیگار مصرف کرده است. اما مقایسه‌ای در بین استان‌های کشور نشان می‌دهد، هر خانوار بوشهری در این سال با هزینه‌کرد رقمی معادل ۱۱۵ هزار تومان بیشترین میزان مصرف سیگار را داشته است. یکی از دلایل اصلی بالابودن میزان مصرف دخانیات در این استان شاید بحث حجم بالای سیگارهای قاچاقی است که از طرق مرزهای آبی این استان به کشور وارد می‌شود، البته این مسأله در حد حدس و گمان بوده و توسط هیچ مرجع رسمی تائید یا تکذیب نشده است.

ولی جالب اینجاست که سهم دخانیات در سبد مصرف خانوارهای این استان معادل ۰.۸۶ درصد است که بالاترین سهم در کشور محسوب می‌شود و با دومین استان رکورددار مصرف دخانیات در کشور یعنی آذربایجان‌غربی ۳۲ هزار تومان فاصله دارد. بعد از استان بوشهر استان‌های آذربایجان غربی، گیلان، کرمان و قزوین رتبه‌های بعدی را در میزان مصرف دخانیات به خود اختصاص داده‌اند، البته این به معنی بالاتربودن سهم از کل بازار مصرف دخانیات نیست بلکه نشان‌دهنده میزان هزینه اختصاص پیدا کرده توسط هر خانوار در این استان به سیگار در مقایسه با خانوارهای ساکن دیگر استان‌های کشور بوده است. از سوی دیگر در سال‌های اخیر، زنگ خطر کاهش سن مصرف دخانیات از مدت‌ها قبل به صدا درآمده است اما کم‌توجهی‌ها کار به آنجا رسانده که شواهد خبر از مصرف سیگار در بین برخی دانش‌آموزان ابتدایی نیز می‌دهد. موضوعی که هر چند از سوی آموزش و پرورشی‌ها تکذیب شده نگرانی‌ها را نسبت به آینده سلامت جامعه ایرانی بیشتر می‌کند.

استعمال دخانیات در بین نوجوانان مساله‌ای است که کم‌کم چهره پررنگی در بین مشکلات کشورمان به عنوان یک کشور در حال توسعه به خود می‌گیرد. مسئولان، جامعه‌شناسان، پزشکان و گروه‌های بسیاری در این بین در کنترل مصرف دخانیات دخیل هستند، اما مطالعات نشان می‌دهد که نبود عوامل اجرایی در امر نظارت، از میزان اثرگذاری این ارگان‌ها در اجرای برنامه‌ها و قوانین مربوط می‌کاهد. طبق آمارها در ۲۰ سال گذشته سن شروع اعتیاد به سیگار در حدود اوایل دهه دوم زندگی افراد بوده است اما در مدت زمان دوسال اخیر هم، این شاخص به سن ۱۳ سالگی کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که برنامه‌ای برای بالابردن سطح فرهنگ ضد دخانیات در بین افراد کم‌سن‌وسال در کشور وجود ندارد و حتی برخی خانوارها با ترویج قلیان کودکان را به سوی دخانیات سوق می‌دهند.

عادت اجتماعی اشتباه
مصرف دخانیات در کشور حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان را در سال هدر می‌دهد که بار آن روی بخش سلامت تا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است، این در حالی است که هزینه اقتصادی مصرف دخانیات شامل مرگ زودهنگام، از دست رفتن سال‌های باارزش عمر، ناتوانی، غیبت از کار و… در دیگر بخش‌های توسعه‌ای تا ۷۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. مدیر گروه بیماری‌های غیرواگیردار مرکز بهداشت استان یزد از مصرف سالانه ۶۵ میلیارد نخ سیگارت در کشور خبر داد. دکتر «محمدرضا صادقیان» گفت: متاسفانه در نتیجه این عادت اجتماعی اشتباه از سوی افراد سیگاری، آنها ۳۰ هزار میلیارد ریال زیان به اقتصاد خانوارها وارد می‌کند و بر پایه سند ملی غیرواگیر تا سال ۲۰۲۵ میزان مصرف مواد دخانی در کشور باید تا ۳۰ درصد کاهش یابد. وی افزود: به همین منظور سند کنترل دخانیات استان تدوین و در شورای سلامت و امنیت غذایی مصوب و شرح وظایف هر یک از دستگاه‌ها مشخص شده و برنامه‌های عملیاتی آن نیز در حال تدوین و اجراست.

مدیر گروه بیماری‌های غیرواگیردار مرکز بهداشت استان یزد در ادامه با اشاره به اینکه ۱۳.۶ درصد از جمعیت ایران دخانیات مصرف می‌کنند، گفت: طبق تحقیقات انجام شده این آمار در استان یزد ۱۴ درصد است که این مهم از لحاظ سلامت اجتماعی نگرانی‌هایی را در میان مسئولان منطقه ایجاد کرده است. صادقیان گرایش زنان یزدی به مصرف دخانیات را نگران کننده دانست و تاکید کرد: افزون بر سه درصد جمعیت بالای ۱۸ سال بانوان دخانیات مصرف می‌کنند که استان از این نظر در کشور در رتبه هشتم قرار دارد، این در حالی است که میزان مصرف دخانیات در بین مردان یزدی ۲۶ درصد است و در جایگاه دوازدهم قرار دارد. این مسئول ادامه داد: کاهش شانس باروری، سقط مکرر، اثرات نامطلوب بر پوست و مو، یائسگی زودرس، زایمان زودرس، تولد نوزاد کم‌وزن، ابتلا به سرطان پستان، ابتلا به سرطان ریه و سایر سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی عروقی، پیری زودرس، پوکی استخوان، شیوع تومور مغزی در جنین خانم‌های سیگاری و قلیانی بخشی از عوارض مصرف دخانیات در زنان است.

صادقیان بحث مبارزه با مواد دخانی را از جمله ضرورت‌های جدی توسعه فرهنگی در جوامع عنوان کرد و گفت: دروازه ورود به بحث اعتیاد مصرف سیگار است که فقط ۳.۶ درصد یزدی‌ها برای ترک سیگار اقدام می‌کنند و یزد در این زمینه در رتبه ششم کشور قرار دارد. وی خاطرنشان کرد: از ۳۰۰۰ مورد مرگ ثبت‌شده سالانه در استان یزد، ۱۲ درصد آن مربوط به مصرف مواد دخانی است. به گفته مدیر گروه بیماری‌های غیرواگیردار مرکز بهداشت استان یزد به افرادی که دود حاصل از مصرف سیگار دیگران «دود دست دوم» را تنفس می‌کنند سیگاری تحمیلی می‌گویند که ۳۰ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال یزد با دود سیگار و قلیان مواجهه دارند. صادقیان تصریح کرد: ثابت شده سیگاری‌های تحمیلی، به همان اندازه افراد سیگاری، در معرض زیان‌های دود دخانیات هستند ممکن است به آبریزش بینی، سوزش چشم، گلودرد و سردرد مبتلا شوند و اگر تنفس آنها در هوای آلوده با دود دخانیات دیگران ادامه یابد، حتی ممکن است ابتلا به سرطان ریه، حمله‌های قلبی و عفونت ریه در آنها افزایش یابد. وی خاطرنشان کرد: عملکرد ریه‌ها در افراد سیگاری تحمیلی به تدریج کاهش می‌یابد و از آنجا که فیلتر سیگار، برخی مواد مضر در دود را به خود جذب می‌کند، دودی که وارد بدن افراد سیگاری تحمیلی می‌شود در مقایسه با دود استنشاق شده فرد سیگاری، حاوی مواد سمی و سرطان زای بیشتری است.