سالانه آتش سوزی‌های کوچک و بزرگی در جنگل‌ها روی می‌دهد که گاهی مهار آن با همه عواملی که دست در دست هم می‌دهند، بسیار زمان بر است و خسارت‌های زیست محیطی، مالی و جانی بسیاری بر جا می‌گذارند.

در ایران نیز پهنه‌های جنگلی متعددی وجود دارد اما جنگل‌های هیرکانی که از بقایای جنگل‌های دوران سوم زمین شناسی هستند، به لحاظ پایداری و قدمت از اهمیت بسزایی برخوردارند؛ حدود دو میلیون هکتار از این جنگل‌ها در ایران و با وجود موقعیت خاص آب و هوایی در کرانه جنوبی و جنوب غربی دریای خزر، پوشش جنگلی منحصر بفردی را شکل داده‌اند.

جنگل‌های هیرکانی (Hyrcanian Forests) نوار سبزی به طول ۸۵۰ کیلومتر هستند که از جلگه گرگان تا قسمتی از کشور آذربایجان کشیده شده‌اند. نام این جنگل‌ها از نام قدیم گرگان که در گذشته هیرکان خوانده می‌شد، گرفته شده است. منطقه‌ای جنگلی در کرانه جنوبی دریای خزر و شمال رشته کوه‌های البرز که غنا و تنوع زیستی، گونه‌های بومی، نادر و منحصر بفرد گیاهی و جانوری و زیبایی حیرت انگیز طبیعی اش چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.
از جنگل‌های هیرکانی با نام فسیل زنده یا موزه طبیعی نیز یاد می‌شود زیرا بسیاری از گونه‌های گیاهی موجود در این جنگل‌ها امروزه به صورت فسیل در اروپا یافت می‌شوند. شواهد علمی نشان می‌دهد که سابقه تاریخی این جنگل‌ها به دوران سوم زمین شناسی (ژوراسیک) یا همان عصر دایناسورها بازمی گردد. اهمیت این سابقه طولانی زمانی آشکار می‌شود که بدانیم همزمان با عصر یخبندان به غیر از جنگل‌های هیرکانی که به دلیل قرار گرفتن بین رشته کوه البرز و دریای خزر از اقلیم معتدل‌تری برخوردار بودند، تمامی جنگل‌های پهن برگ به جز تعداد معدودی نابود شدند؛ از همین روست که جنگل‌های هیرکانی را مادر جنگل‌های جوان اروپا و شمال آمریکا می‌دانند.
در جنگل‌های معتدل و آمیخته هیرکانی به دلیل حاصلخیزی خاک، تغییرات دما و بارندگی‌های متعدد گونه‌های گیاهی زیادی وجود دارد. بیش از ۸۰ گونه درختی پهن برگ، چهار گونه سوزنی برگ و ۵۰ گونه درختچه‌ای تاکنون در آن شناسایی شده است؛ از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی در جنگل‌های هیرکانی بین درختان می‌توان به راش، ممرز، بلوط، توسکا، انجیلی، افرا، نمدار، بارانک، نارون، زبان گنجشک، انجیر، لرگ و سرخدار و بین گونه‌های درختچه‌ای به آلوچه وحشی، انار، شمشاد، ولیک، ازگیل، جل، خاس، گالش انگور، سیاه تنگرس طبی و خردمندی، درمیان گونه‌های جانوری می‌توان به پلنگ، گراز، خرس، گرگ، مارال، روباه شغال، سمور، سیاه گوش، خرگوش، موش جنگلی، راسو، قوچ، سنجاب، شوکا، کل، بز و در میان ساکنان آسمانی زیباترین جنگل‌های زمینی بهشت هیرکان یعنی پرندگان می‌توان به توکا، دارکوب، سار، سینه سرخ، سسک، چرخ ریسک، قرقاول، سهره، بلدرچین، قوش، دال (کرکس)، کبک، اردک نوک پهن و اردک اره، کبوتر جنگلی، عقاب و جغد اشاره کرد.

از نظر مکان نگاری (توپوگرافی) جنگل‌های گیلان در دامنه‌های کوهستانی شمال البزر واقع شده و عموماً شیب دار هستند و ۲۰ درصد از مساحت این عرصه‌ها را جنگل‌های حفاظتی و حمایتی تشکیل می‌دهد. در استان گیلان بیش از ۵۶۵ هزار هکتار جنگل وجود دارد که بخشی از جنگل‌های هیرکانی است. از سوی دیگر جنگل‌های هیرکانی در لیست میراث جهانی و ثبت نیز قرار دارند و سه سایت پیشنهادی استان گیلان شامل بخش‌هایی از مناطق حفاظت شده سیاهرود رودبار، گشت رودخان فومن و لیسار تالش مورد بازرسی بازرسان یونسکو نیز قرار گرفته است.

نقش مهم گردشگری مسئولانه در جلوگیری از آتش سوزی جنگل‌ها

براساس آمار؛ سالانه بیش از ۳۰ میلیون گردشگر وارد گیلان می‌شود که به طور معمول از مواهب طبیعی همچون جنگل و دریا بهره می‌برند اما گاهی بی محابا برافروختن آتش در جنگل و نیمه خاموش گذاشتن و رها کردن آن، آتش سوزی‌هایی را به همراه دارد؛ هرچند برخی آتش سوزی‌ها به طمع تصرف به صورت عمدی در تالاب‌ها و نیزارها اتفاق می‌افتد که علاوه بر مسائل زیست محیطی، خطر فراگیرشدن و گسترش یافتن نیز وجود دارد.

با وجود بارش‌های مناسب امسال؛ کارشناسان پیش بینی می‌کنند که همین باران‌هایی که زمینه رویش گیاهان خودروی بسیاری را در استان بوجود آورده، با فرا رسیدن فصل تابستان و افزایش دما و خشک شدن همین گیاهان زمینه مستعدی را برای وقوع آتش سوزی‌ها ی جنگل‌ها رقم بزند.

مدیرکل ستاد بحران استانداری گیلان معتقد است: مناطق پرتراکم گیاهی استان در تراز پایین‌تر از ۸۰۰ متر از سطح دریا هستند که امسال بدلیل ترسالی و بارش‌های مناسب، احتمال آتش سوزی بیشتری در جنگل‌ها و منابع طبیعی وجود دارد چرا که گیاهان خودرو در اواسط فصل گرما که به طور معمول بارش باران نیست، خشک می‌شوند و شرایط مستعدتری برای آتش سوزی فراهم می‌آورند.

رضا اسلامی با اشاره به نقش عوامل انسانی در بیشتر آتش سوزی‌ها افزود: گاهی مسافران ناخواسته با وجود عدم اطمینان از خاموش شدن آتش آن را رها می‌کنند و یا برخی وقت‌ها بطری‌های پلاستیکی آب معدنی همچون لنز عدسی عمل کرده و موجب ایجاد آتش سوزی می‌شوند.

وی تصریح کرد: متأسفانه علاوه بر این مشکلات غیر عمدی گاهی برخی افراد بمنظور تصرف بخشی از طبیعت و منابع طبیعی اقدام به آتش سوزی‌های عمدی می‌کنند ولی به فرمانداران تذکرها و هشدارهای لازم برای آمادگی و تمهید اقدامات پیشگیرانه داده شده است.

اسلامی با یادآوری وجود ۱۴ کارگروه پیرامون محیط زیست و منابع طبیعی در استان گفت: مصوبات این کارگروه‌ها در شورای هماهنگی بحران بررسی و تأیید نهایی و یا رد می‌شوند که در صورت تأیید توسط تمامی دستگاه‌های مربوطه لازم الاجراست.

وی با اشاره به کمک‌های مالی ستاد بحران برای جبران خسارت‌های حوادث طبیعی تصریح کرد: در سال مالی جاری (از تیرماه سال گذشته تا پایان تیرماه امسال) ۵۰ میلیارد تومان برای حوادث طبیعی استان مصوب شده که به طور کامل اختصاص یافت.

مدیرکل ستاد بحران استانداری گیلان از شهروندان و گردشگران خواست تا برای جلوگیری از آتش سوزی جنگل‌ها و منابع طبیعی، هشدارهای مسئولان را جدی بگیرند.

وقوع عمده حریق‌ها در جنگل در زمان حضور گردشگران

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان نیز یکی از مباحث حائز اهمیت جنگل در مقوله پیشگیری از وقوع و گسترش حریق را توجه به پاکسازی عرصه‌ها از مازاد مقطوعات و سرشاخه‌های حاصل از بهره برداری و همچنین پوشش علوفه‌ای خشک دانست که در گذشته در طرح‌های جنگل داری انجام می شده است.

سرهنگ محمد قربانی لرد به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر بحث مقطوعات کمتر مطرح و نکته حائز توجه امروز بیشتر پاکسازی نوارهای حفاظتی تعبیه شده به عنوان " آتش بر " یا حفاظت فنی جنگل است که بدلیل عاری بودن از پوشش درختی دارای تراکم رستنی‌های علوفه‌ای و بعضاً درختچه ایست که باید عملیات پاکسازی در آنها صورت گرفته تا در موقع حریق از گسترش آتش و انتقال آن بین توده‌های جنگلی پیشگیری شود.

وی با اشاره به اینکه این عمل در حال حاضر توسط دستگاه منابع طبیعی انجام می‌شود، بیان کرد: همچنین پاکسازی عرصه‌های حاشیه راه‌های مواصلاتی بویژه در مناطق ییلاقی و گردشگرپذیر از رستنی‌های هرز و پوشش خشک علفی حائز اهمیت است تا در اثر بی احتیاطی، حریق اتفاقی نیفتد.

به گفته سرهنگ قربانی، احداث و پاکسازی نوارهای آتش بر نوعی حفاظت فنی نامیده می‌شود یعنی با اجرای اصول فنی جنگل داری از جنگل محافظت می‌شود.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان تعداد آتش سوزی‌های سه ماه اول سال گذشته در استان را ۶۸ فقره در مساحتی بیش از ۱۵۵ هکتار عنوان و اضافه کرد: این آمار طی همین مدت در سالجاری به چهار فقره در مساحتی حدود چهار هکتار کاهش یافته که این میزان آتش سوزی در سال ۹۸، در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته نشاندهنده کاهش بیش از ۹۴ درصدی در تعداد و ۹۷ درصد در هکتار است.

وی مهمترین علت‌های آتش سوزی را به ترتیب گردشگران، دامداران، شکارچیان و پس چر مزارع ذکر کرد و گفت: عمده این آتش سوزی‌ها سهوی است و کمتر از دو درصد آنها عمدی می‌باشد.

سرهنگ قربانی ادامه داد: حریق‌ها به طور عمده در زمان حضور گردشگران یعنی ایام منتهی به تعطیلات آخر هفته، تعطیلات رسمی و مناسبت‌ها اتفاق می‌افتد.

وی پاکسازی آتش بر ها، ایجاد دو کیلومتر آتش بر بین جنگل‌ها جهت جلوگیری از سرایت آتش، شناسایی مناطق بحرانی، ایجاد پایگاه‌های اطفای حریق، جذب نیرو و انجام گشت‌های حفاظتی، نصب تابلوهای هشدار دهنده، چاپ بروشور و پخش آن در روستاها و اجرای کلاس‌های آموزشی برای سمن‌ها و مدارس و ایجاد باند فرود برای بالگرد جهت آبگیری را از جمله برنامه‌ها و طرح‌های پیشگیری از وقوع آتش سوزی از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان عنوان کرد.

به گفته سرهنگ قربانی؛ حدود ۵۶۵ هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی گیلان جنگل، ۳۴۴ هزار هکتار مرتع، ۱۲ و نیم هزار هکتار اراضی مستحدث و ساحلی، ۹۸ هزار هکتار اراضی موات و یکصد هزار هکتار جلگه و سایر است.

وی با اشاره به این بیان رهبری که باید فرهنگ منابع طبیعی به معارف عمومی تبدیل شود، اظهار داشت: شهروندان و گردشگران بایستی برای حفظ این سرمایه‌های ارزشمند، با رعایت مسائل حفاظتی از بروز حریق پیشگیری کنند و توصیه‌های حفاظتی را جدی بگیرند و در زمان اطفای حریق نیز در کنار مأموران منابع طبیعی و امدادی باشند و به آنان کمک کنند.

به خاطر داشته باشیم که جنگل و طبیعت، آرامش را برای انسان خلق می‌کنند و این ما هستیم که با سهل انگاری، آرامش طبیعت را برهم می زنیم؛ اجازه دهیم درختان سایه بگسترانند؛ با مهربانی و مراقبت از تمنای مانایی جنگل‌ها، بخشی از انرژی که به ما می‌بخشند را جبران کنیم.

۷۲۹۶ / ‏‬ ۲۰۰۷