ریحانه جولایی

چند روزی می‌شود که بحث فشارخون یکی از موضوعات داغ خبرگزاری‌های ایران شده است. فشارخون یا پرفشاری خون که نوعی بیماری قلبی عروقی محسوب می‌شود، زمانی شکل می‌گیرد که گردش خون در سراسر بدن با دشواری انجام می‌شود. این شرایط می‌تواند به‌واسطه تنگ شدن شریان‌ها یا نوعی از انسداد به وجود آید. اگر به پرفشاری خون رسیدگی نشود، قلب باید دو برابر سخت‌تر کار کند تا وظیفه پمپاژ خون را انجام دهد. قلب، خون را در رگ‌هایی باریک‌تر به جریان درمی‌آورد که افزایش فشارخون را به همراه دارد.

برخی فشارخون بالا را به‌عنوان «قاتل خاموش» می‌شناسند. این به دلیل آن است که این بیماری در مراحل اولیه، هیچ نشانه‌ای ندارد و بیشتر مردم نشانه‌های اندک موجود را نیز نادیده می‌گیرند. این مسئله به‌طورمعمول تا زمانی که آن‌ها از شرایطی وخیم‌تر رنج ببرند، ادامه می‌یابد. در ابتدا فشارخون بالا آسیب بزرگی را موجب نمی‌شود. اما باگذشت زمان، سیستم‌های بدن را تغییر می‌دهد. فشارخون بالا حتی می‌تواند موجب بیماری‌هایی شود که زندگی فرد را در معرض تهدید قرار می‌دهند. 

راه‌اندازی بسیج ملی کنترل فشارخون در کشور 

در ایران هم فشارخون بیداد می‌کند تا جایی که وزارت بهداشت برنامه‌هایی در این رابطه ترتیب داده است؛ ازجمله پویش ملی کنترل فشارخون بالا، با این هدف که با عملیاتی کردن این برنامه‌ها، جمعیت بیشتری از مبتلایان به این بیماری را هدف قرار داده و مردم از خدمات سلامت بهره بیشتری برند.

در سالی که گذشت در ایران 97 هزار نفر براثر داشتن فشارخون بالا به کام مرگ کشیده شدند و همین موضوع به‌تنهایی نشان می‌دهد تا چه میزان لازم است در این رابطه اطلاع‌رسانی شود، با توجه به اینکه می‌توان به‌راحتی این بیماری را درمان کرد؛ اما مشکل اینجاست که مراجع بهداشتی می‌گویند بیش از نیمی از افرادی که فشارخون بالا دارند از بیماری خود بی‌اطلاع هستند و همین بی‌اطلاعی می‌تواند خطرآفرین باشد و جان آن‌ها را تهدید کند. 

بیماری فشارخون در عرض ۲۵ سال گذشته ۶۲ درصد افزایش‌یافته که دلیل اصلی آن نیز تغییر سبک زندگی مردم است. از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به بالا بودن مصرف نمک، بی‌تحرکی، چربی خون بالا، رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل و سبک زندگی غلط اشاره کرد

با توجه به اهمیت موضوع و براساس گفته‌های محمد اسماعیل اکبری، مشاور عالی وزیر بهداشت، بسیج ملی کنترل فشارخون در سراسر کشور راه‌اندازی شده تا کمکی باشد برای آگاهی‌بخشی به مردم و از سوی دیگر راهی باشد که با اطلاع‌رسانی بتوان آمار مرگ‌ومیر را کاهش داد. با توجه به آموزش‌های بسیج ملی، شرط اول برای کاهش مرگ‌ومیرهای ناشی از فشارخون بالا، این است که مردم فشارخون خود را کنترل کرده و افراد دارای فشارخون بالا شناسایی شوند. کمپین ملی کنترل فشارخون نیز به‌منظور آگاهی‌رسانی به مردم طراحی و اجرا شده است.

بااین‌حال تنها شناسایی، آگاهی از فشارخون و دریافت دارو کافی نیست، بلکه درمان و کنترل مستمر فشارخون نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است وگرنه راه‌اندازی این‌گونه کمپین‌ها، سودی در برنخواهد داشت؛ چراکه بیمار شناسایی و به پزشک ارجاع داده می‌شود و دارو هم دریافت می‌کند، اما فشارخون خود را کنترل نمی‌کند. این حلقه مفقوده، همان خودمراقبتی است که در حوزه سلامت به‌خوبی تعریف‌ نشده است و وزارت بهداشت درصدد است که این حلقه مفقوده را احیا کند. 

میزان فشارخون طبیعی چقدر است؟

برای اینکه بدانیم ما هم شامل افراد فشارخون بالا می‌شویم یا نه باید بدانیم میزان فشارخون طبیعی چقدر است. فرزانه فربخش، رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: به علت ضربان‌دار بودن پمپ خون توسط قلب، فشارخون بین دو سطح حداقلی و حداکثری با عنوان سیستول و دیاستول در نوسان است. فشارخون طبیعی باید کمتر از ۱۲۰ و روی ۸۰ میلی‌متر جیوه باشد که این رقم در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، کلیوی، سکته‌های مغزی و دیابت باید کمتر از ۱۳۰ روی ۸۰ باقی بماند؛ درحالی‌که در افراد عادی فشارخون بالا ۱۴۰ روی ۹۰ در نظر گرفته می‌شود.

آمار بالای مرگ‌ومیر ناشی از فشار خون در ایران

فاجعه اما زمانی آغاز می‌شود که نگاهی به آمار مرگ‌ومیر بر اثر این بیماری خاموش بی‌اندازیم. هرسال حدوداً 33 هزار ایرانی زیر 55 سال به دلیل فشارخون بالا فوت می‌کنند. یکی از مشکلاتی که کارشناسان بهداشتی با آن مواجه هستند بی‌توجهی پزشکان نسبت به اطلاع‌رسانی این بیماری و دیگری نیز جدی نگرفتن فشارخون توسط خود شخص است. درصورتی‌که این موضوع جدی گرفته شود و اطلاع‌رسانی‌ها به‌درستی انجام شود 25 درصد سکته‌های قلبی و مغزی قابل‌پیشگیری است. 

بیماری فشارخون در عرض ۲۵ سال گذشته ۶۲ درصد افزایش ‌یافته که دلیل اصلی آن نیز تغییر سبک زندگی مردم است. از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به بالا بودن مصرف نمک، بی‌تحرکی، چربی خون بالا، رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل و سبک زندگی غلط اشاره کرد. در کشور ما نان ۵ درصد، روغن ۲۰ درصد و قند و شکر ۳۸ درصد بیش از استاندارد مصرف می‌شود. این در حالی است که حبوبات، میوه، سبزی‌ها و لبنیات کمتر از استاندارد، مورداستفاده ایرانیان قرار می‌گیرد.

یکی از مشکلاتی که کارشناسان بهداشتی با آن مواجه هستند بی‌توجهی پزشکان نسبت به اطلاع‌رسانی این بیماری و دیگری نیز جدی نگرفتن فشارخون توسط خود شخص است. درصورتی‌که این موضوع جدی گرفته شود و اطلاع‌رسانی‌ها به‌درستی انجام شود 25 درصد سکته‌های قلبی و مغزی قابل‌پیشگیری است

پزشکان می‌گویند تنها ۱۲ درصد ایرانیان نمک مطلوب استفاده می‌کنند و ۸۰ درصد نمک‌ها غیراستاندارد است که اغلب با عنوان نام نمک دریا مصرف می‌شود. همچنین چیزی حدود ۲۹ میلیون ایرانی یعنی یک‌سوم جامعه ما اضافه‌وزن و چاقی دارند. ۸۰ درصد ایرانی‌ها تحرک بدنی ندارند و نکته دیگر اینکه ایرانی‌ها سالانه ۴۲ لیتر به ازای هر نفر نوشابه مصرف می‌کنند که این امر هم به‌نوبه خود باعث اضافه‌وزن می‌شود و مطالعات نشان می‌دهد ۷۵ درصد فشارخون بالا از اضافه‌وزن و چاقی به‌ویژه چاقی شکمی ناشی می‌شود.

فشارخون، اصلی‌ترین عامل مرگ‌ومیر 

مطالعه روند بار بیماری‌ها در کشور در بازه زمانی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که فشارخون بالا ازجمله مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت مردم و اصلی‌ترین عامل مرگ‌ومیر در جهان و ایران محسوب می‌شود. همچنین مرگ زودرس ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی، به دلیل بیماری پرفشاری خون بوده و بالغ‌بر نیمی از کل موارد مرگ در کشور را به خود اختصاص داده است. فشارخون باعث تسریع فرآیند تصلب شرایین در عروق می‌شود. با بروز این عارضه در عروق تغذیه‌کننده قلب، سکته قلبی ایجادشده و در برخی مواقع حتی می‌تواند باعث پارگی رگ‌ها، خونریزی مغزی و درنهایت مرگ ناگهانی یا اختلال درحرکت، بینایی و تکلم شود.

درمان فشارخون اما تأثیر مفیدی بر بهبود این عوارض دارد، کاهش هر ۱۰ میلی‌متر جیوه فشارخون، تا ۱۵ درصد مرگ‌های بیماران دیابتی، ۱۲ درصد عوارض دیابت و ۱۱ درصد سکته قلبی را کاهش می‌دهد.

سکته‌های مغزی می‌توانند به‌واسطه محدود شدن جریان خون در یکی از رگ‌های خونی انتقال‌دهنده خون به مغز رخ دهند. فشارخون تأثیر مستقیم بر جریان خون به این اندام حیاتی دارد و به همین دلیل، افراد مبتلابه فشارخون بالا احتمال بیشتری دارد که به سکته مغزی نیز دچار شوند.

نارسایی قلبی که به نام نارسایی احتقانی قلب نیز شناخته می‌شود، به‌واسطه استرس بیش‌ازاندازه در قلب شکل می‌گیرد. این شرایط زمانی رخ می‌دهد که قلب خون را در شریان‌های سخت و باریک پمپاژ می‌کند. نارسایی قلبی یکی از دلایل اصلی مرگ در میان افراد مبتلابه فشارخون بالا محسوب می‌شود زیرا به‌طور مستقیم بر عضله قلب تأثیرگذار است. مشکلات تنفسی، التهاب در اندام‌ها، اتساع شکمی، مشکلات خواب، بی‌اختیاری ادرار و خستگی یا احساس ضعف از نشانه‌های نارسایی قلبی است که بهتر است به آن توجه شود.

دیابت هم از عوارض فشارخون بالاست؛ اما با دیگر بیماری‌هایی که درنتیجه فشارخون بالا شکل می‌گیرند، متفاوت است. این بیماری می‌تواند دلیل یا نتیجه پرفشاری خون کنترل نشده باشد. از دست دادن کنترل روی قند خون می‌تواند بر جریان خون تأثیرگذار باشد. همچنین، این شرایط می‌تواند بر سلامت شریانی تأثیرگذار باشد و در جریان خون مناسب به قلب اختلال ایجاد کند.

بااین‌وجود، فشارخون بالا که درنتیجه عوامل دیگر شکل‌گرفته است می‌تواند به روشی مشابه بر خون تأثیرگذار باشد. این شرایط توانایی فرد را برای استفاده از قند به‌عنوان یک منبع انرژی کاهش می‌دهد. 

بیماری‌های کلیوی هم از دیگر آسیب‌هایی است که فشارخون بالا باعث آن می‌شود. کلیه‌های انسان برای پالایش مواد زائد از خون طراحی ‌شده‌اند. همچنین، آن‌ها الکترولیت‌ها را تنظیم و از طریق ادرار مایعات اضافی را از بدن خارج می‌کنند. فشارخون بالا به‌صورت مستقیم بر عملکرد کلیه‌ها تأثیرگذار است. این بیماری جریان خون به کلیه‌ها را محدود می‌کند و آن‌ها را وادار می‌سازد سخت‌تر کار کنند. با گذشت زمان، این شرایط افت شدید در عملکرد کلیه‌ها را به همراه دارد زیرا جریان اکسیژن و مواد مغذی به این اندام‌ها کاهش می‌یابد. همچنین، شریان‌هایی که اطراف کلیه‌ها قرار گرفته‌اند ممکن است باریک شوند. این شرایط توانایی کلیه‌ها را در حذف مواد زائد کاهش می‌دهد و می‌تواند موجب یک آسیب غیرقابل‌جبران شود.

سلامت چشم‌ها با فشارخون به خطر می‌افتد

بیشتر مردم حتی نمی‌توانند تصور کنند فشارخون بالا تا چه اندازه می‌تواند به‌سلامت چشم‌های آن‌ها آسیب وارد کند. شاید در ابتدا دو موضوع نامربوط به نظر برسند. بااین‌وجود، جریان خون محدود شده به هر بخش از بدن انسان می‌تواند موجب آسیب رگ‌های خونی در شبکیه چشم شود. بیماران مبتلا به فشارخون بالا معمولاً به‌آرامی به بیماری‌های چشم مبتلا می‌شوند. این بیماری‌ها با نشانه‌هایی شایع آغاز می‌شوند که از آن جمله می‌توان به التهاب، تاری دید و از دست دادن وضوح بینایی اشاره کرد.

مسئله مهم و قابل‌توجه این است که بیمار مبتلا به فشارخون در تمام طول عمر نیاز به درمان دارد و باید فرد مبتلا و خانواده وی در خصوص بیماری، عوارض، درمان، نحوه مراقبت و پیگیری آموزش ببینند.