سرویس سینمایی هنرآنلاین: سوم خرداد سال 1361 روز عجیبی بود که در تاریخ ایران ثبت می‌ماند. آزادی خرمشهر روزی به یادماندنی و دلچسب را برای مردم ایران رقم زد. روزی که مردم خرمشهر با مقاومت و سرسختی شهر را از نیروهای بعثی عراق بازپس گرفتند روز شادی ملت ایران بود. حالا در آستانه چهل سالگی این تاریخ با شکوه هستیم، اما سینمای ایران در این سال‌ها آن‌طور که باید مقاومت مردم خرمشهر را به تصویر نکشیده است. هرچند آثار متفاوتی در حوزه جنگ و دفاع مقدس به تصویر کشیده شده است، اما شاید حماسه خرمشهر هنوز به خوبی ادا نشده باشد. حالا در سوم خرداد نگاهی به برترین آثار سینمایی در این سال‌ها در مورد خرمشهر داریم.

"بلمی به سوی ساحل" رسول ملاقلی‌پور

زنده یاد رسول ملاقلی‌پور که خود در روزهای محاصره خرمشهر به عنوان عکاس حضور داشت، در دومین فیلم بلند سینمایی خود شخصیت‌های اصلی فیلمش را تکاورانی انتخاب کرد که به سختی خود را به این شهر رسانده و به نبردی جانانه برابر نظامیان عراقی دست زدند. در این فیلم شخصیت‌های یاد شده با توجه به فرم قصه و تمرکز آن روی حادثه‌پردازی، بیشتر تیپ‌هایی هستند که مخاطب با آن‌ها همزادپنداری کرده و سر آخر هم بابت شهادتشان منقلب می‌شود، دقیقا همان کارکردی که فیلم‌های جنگی در زمان وقوع یک جنگ داشته و به تهییج افکار عمومی می‌پردازند. این فیلم در سال 1364 و در شرایطی ساخته شد که جنگ تحمیلی هنوز ادامه داشت. به همین دلیل با اینکه دومین تجربه کارگردانی سازنده‌اش بود، اما فضا و موقعیت‌های فیلم بسیار طبیعی از آب درآمد. خسرو ضیایی، عطاءاله سلمانیان، بهزاد بهزادپور، جعفر دهقان، فرید کشن فلاح بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

"کیمیا" احمدرضا درویش

احمدرضا درویش در اولین فیلم از سه گانه خود با محوریت خرمشهر در روزهای آغاز جنگ، قهرمانی به نام رضا را از میان مردم شهر انتخاب کرده و او را در بحبوحه حمله نظامی عراق قرار داده است، آن هم در حالی که همسر پا به ماهش را باید برای زایمان به بیمارستان برساند. در ادامه رضای زخمی از جنگ و اسارت برای یافتن ردی از خانوده‌اش به مشهد رفته و خانم دکتری را پیدا می‌کند که کیمیا را از دل آتش و خون بیرون کشیده و وابستگی عاطفی فراوانی به او دارد. در این بین باز هم رضاست که از حقش گذشته و دخترش را به کسی می‌سپارد که حق مادری به گردنش دارد و مخاطبان خود را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خسرو شکیبایی، بیتا فرهی، رضا کیانیان بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

"حریم مهرورزی" ناصر غلامرضایی

ناصر غلامرضایی در نیمه دهه ۶۰ سراغ خانواده‌های خرمشهری رفت که پس از اشغال شهرشان به تهران مهاجرت کرده و در یک ساختمان بزرگ در کنار هم زندگی می‌کردند. قهرمان داستان زنی جوان به نام صبری است که در جنگ شوهرش را از دست داده و حال همراه پسر خردسال و پدر و مادر پا به سن گذاشته‌اش به اجبار در تهران زندگی می‌کند. ناخدا که پدر صبری است هم تیپی کامل و آشنا از مردان خطه جنوب است که برای بازگشت به شهر خود و کار روی اروند رود لحظه شماری می‌کند. پسر جوان راننده تاکسی هم که به صبری علاقه‌مند است، دیگر شخصیت مهم فیلم است که سرانجام با صبری ازدواج کرده و روز ازدواجشان با روز آزادسازی خرمشهر (سوم خرداد) همزمان می‌شود. غلامرضایی در فصل پایانی فیلم روز فتح خرمشهر و شادی بی‌حد و حصر مردم تهران را بخوبی به تصویر کشیده است. حبیب اسماعیلی، افسانه بایگان، جمشید مشایخی، مهری مهرنیا، امید آهنگر و سامی تحصنی بازیگران این فیلم را شکل دادند.

"سرزمین خورشید" احمدرضا درویش

یکی از پرشخصیت‌‌ترین فیلم‌های دفاع مقدس که شباهت زیادی هم با فیلم "کیمیا" به لحاظ زمان و مکان وقوع داستان دارد که بار دیگر درویش در سال 76 به سراغ آن رفت. در اینجا هم خرمشهر در حال اشغال شخصیت محوری فیلم است که به سفر طولانی و سرشار از تنش گروهی از مردم شهر پیوند می‌خورد. در اینجا قهرمان فیلم زنی به نام هانیه است که پرستاری از مجروحان جنگ را در تنها بیمارستان سرپای شهر به عهده دارد. او نمادی از مقاومت و صبر و بردباری زنان ایران است که در هولناک‌ترین شرایط هم به فکر بقیه بوده و به همین خاطر برخی نوزادان تازه به دنیا آمده را با خود به همراه می‌برد تا جانشان را نجات دهد. در کنار او دکتری قرار گرفته که از جنگ بیزار بوده و اعتقاد چندانی هم به دفاع مردم شهر از خاک خود ندارد. بخش مهمی از چالش فیلم میان او و هانیه شکل می‌گیرد که قصه را به جلو هل داده و از کند شدن بیش از اندازه ریتم در نیمه دوم آن می‌کاهد. همین طور دزد خرده پای میانسالی که در آن بحبوحه جنگ به شکل حقارت باری دنبال پول جمع کردن است که تقریبا در فیلم‌های سینمای دفاع مقدس کشورمان نمونه مشابهی ندارد. خسرو شکیبایی، گلچهره سجادیه، سعید پورصمیمی، محمود پاک نیت، محمدرضا مشاک زاده بازیگران این فیلم هستند.

"دوئل" احمدرضا درویش

درویش بار دیگر در سال 82 به سراغ ساخت فیلمی درباره خرمشهر رفت که در زمان خود یکی از پرهزینه‌ترین فیلم‌های سینمای ایران بود و سروصدای بسیاری به همراه داشت. این فیلم بیش از هر چیز به سینمای وسترن نزدیک است که قهرمان در آن نقشی کلیدی بر عهده دارد. زینال نمونه‌ای از جوان‌های نترس خرمشهری است که در کنار دیگران به فرماندهی محمد جهان آرا دست به مقاومت زده و شهر را نگه داشته‌اند. در طرف دیگر قطب مثبت داستان، سرباز جوانی قرار دارد که برخلاف زینال پایبند به مقررات نظامی بوده و به همین خاطر هم تسلیم نامه اسکندر و گروهش با مهر دولتی برای تحویل گاوصندوقی پر از شمش طلا می‌شود. شخصیت‌های ریز و درشت دیگری هم در این قطب دیده می‌شوند که هر یک نماینده‌ای از طبقات مختلف جامعه هستند که نمونه درخشانش را می‌توان در راننده تانک فعلی و مکانیک سابق جستجو کرد. اسکندر نیز به عنوان ضدقهرمان خوب از کار درآمده و به باور مخاطبان خود می‌نشیند که بخش مهمی از آن به هویت داشتنش بازمی‌گردد. همین طور حضور سعید راد با فیزیک خاص خود در این نقش به این شخصیت ابهت بیشتری بخشیده است. سلیمه هم دیگر شخصیت محوری فیلم است که در نیمه دوم آن پررنگ شده و به دنبال انتقامگیری شخصی از زینال است؛ شخصیتی کنشمند با واکنش‌های بیرونی که البته می‌توانست بهتر از اینها از کار دربیاید. سعید راد، پژمان بازغی، پریوش نظریه، کامبیز دیرباز، انوشیروان ارجمند، پرویز پرستویی، هدیه تهرانی بازیگران این فیلم هستند که در جشنواره فیلم فجر موفق به دریافت 9 جایزه اصلی شد.

"روز سوم" محمدحسین لطیفیگ

محمدحسین لطیفی که تا پیش از این در حوزه دفاع مقدس کاری انجام نداده بود در "روز سوم به سراغ داستانی متفاوت از مردم خرمشهر رفت. رضا و سمیره قهرمان‌های روز سوم هستند که در شهر تحت محاصره خود مانده و دل کندن از آن برایشان تلخ و دشوار به نظر می‌رسد. رضا به اجبار سمیره پا شکسته را در خانه خودشان تنها گذاشته و خود به نیروهای دیگر در بخش دیگر شهر می‌پیوندد. دل‌نگرانی‌های رضا برای سمیره در روز سوم خوب و متقاعدکننده از کار درآمده و مخاطب را در بیم و امید نسبت به سرنوشت آنها قرار می‌دهد. در قطب منفی با یک ضدقهرمان کار شده و درخشان به نام فواد روبه‌روییم که شخصیتی چند لایه دارد. معلم عرب زبان سابق و نظامی این روزها که دل در گرو سمیره داشته و پیش از آغاز جنگ هم به خواستگاری او ـ که همکارش هم هست ـ آمده است. همین علاقه است که به فواد عمق بخشیده و او را از دیگر نمونه‌های مشابه متمایز کرده که کشته شدنش به ضرب گلوله سمیره آن را کامل تر کرده است. مرگی هم که محمد حسین لطیفی در مقام کارگردان برای او تدارک‌ دیده نیز بر ماندگار شدن این شخصیت منفی گوشه ذهن سینما دوستان نقش مهمی داشته است. حامد بهداد، باران کوثری، پوریا پورسرخ، برزو ارجمند بازیگران این فیلم هستند.

"کودک و فرشته" مسعود نقاش‌زاده

دهه هفتاد به دلیل نزدیکی‌اش به سال‌های پایانی جنگ تحمیلی کارگردان‌های زیادی سراغ ساخت فیلم‌هایی در ژانر دفاع مقدس و خاصه اشغال و فتح خرمشهر رفتند اما در سال‌های بعد و در دهه هشتاد نیز معدود فیلم‌هایی با این موضوعات ساخته شدند و مسعود نقاش‌زاده سال ۸۷ یکی از این فیلم‌ها را به نام "کودک و فرشته" کارگردانی کرد. این فیلم درباره مقاومت مردم خرمشهر در روزهای اول جنگ ایران و عراق که برای اولین بار در بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر نمایش داده شد. داستان "کودک و فرشته" در آخرین روز تابستان سال ۱۳۵۹ می‌گذرد و از آنجاییکه تمام اتفاقات قصه در همان مقطع اشغال و فتح خرمشهر می‌گذرد حضور نوجوانان در روزهای اشغال و فتح خرمشهر را به خوبی به تصویر می‌کشد. افشین هاشمی، مونا احمدی، سیماخضرآبادی، سودابه بیضایی، قاسم زارع و شبنم مقدمی در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند.

"بزرگمرد کوچک" صادق صادق دقیقی

صادق صادق دقیقی در اولین تجربه کارگردانی‌اش سراغ ساخت فیلمی با موضوع خرمشهر رفت و رشادت های نوجوانان را در این برهه در خرمشهر به تصویر کشید. داستان فیلم به اوایل جنگ و حمله عراق به خرمشهر مربوط می‌شود و نوجوانی را نشان می‌دهد که به انگیزه دفاع از آب و خاک و ناموس، رشادت‌های بسیاری را بروز داده است. او در ابتدا به دست نیروهای عراقی می‌افتد و مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد اما اعتماد عراقی‌ها را جلب کرده و مواد غذایی، مهمات و گرای دشمن را به نیروهای ایرانی می‌رساند. صادق دقیقی این فیلم را در سال ۹۰ کارگردانی کرد و شبنم قلی‌خانی، پویا امینی و سوگل طهماسبی در این فیلم مقابل دوربین او رفتند.

"23 نفر" مهدی جعفری

"23 نفر" روایت گروهی از رزمندگان نوجوان ایرانی است که در جریان جنگ ایران و عراق در سال 1361 به اسارت نیروهای عراقی درآمدند. این فیلم که سال گذشته در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و مورد توجه واقع شد، نگاهی به زندگی 23 نوجوان دارد که در زمان جنگ اسیر نیروهای بعثی می‌شوند و در ادامه به آزادی خرمشهر می‌پردازد. 23 نوجوان در فیلم برای نخستین بار در مقابل دوربین رفته و به ایفای نقش می‌پردازند.

گذشته از این در سال‌های گذشته آثار بسیاری در حوزه جنگ و دفاع مقدس ساخته شد که نگاهی کوتاه به خرمشهر نیز داشتند، اما نباید فراموش کرد که رشادت‌ها و بزرگی مردم این سرزمین همچنان جای نمایش و جای کار دارد. تنها باید نگاهی جدید به آن داشت.