صاحب‌خبر - ماه رحمت است و جشن و میهمانی خدا. شادی از ابتدا تا انتهایش، به جز روزهای شهادت، جاری است. این شادی در روزگاران قدیم برجسته‌تر و عمیق‌تر بوده است. طبق اسناد تاریخی که موجود است ایرانیان مسلمان که اهل ذوق و موسیقی بودند در ماه مبارک رمضان، یک ساعت به اذان صبح مانده به بام خانه خود می‌رفتند و اذان می‌گفتند و مردم را به صلوات فرستادن، دعوت می‌کردند. این‌گونه آوازها، اغلب در چهارگاه اجرا می‌شده و گونه‌ای چاووش‌خوانی بوده است. می‌گویند که بعدها سحرخوان‌ها، علاوه‌بر آواز، نقاره هم می‌نواختند تا حنجره‌شان، دمی بیاساید. مناجات‌خوانی، اذان گفتن و دعا خواندن بخش‌های دیگری بود که به وقت سحر، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد و اینها همه تمهیداتی بود که ایرانیان در گذشته برای به‌موقع بیدار‌کردن مومنان از خواب، اندیشیده بودند. حالا اما زمانه تغییر کرده است و برخی حتی سعی داشتند و دارند که ماه رمضان را به‌طور کلی محزون نشان دهند. در این ماه در سال‌های خیلی دور آیین‌هایی مانند: نقاره زنی جهت رویت هلال ماه رمضان و شوال، چاووش‌خوانی فرارسیدن ماه رمضان، چاووش‌خوانی انتهایی یا الوداع‌خوانی، بسم‌الله‌خوانی، دم‌دم سحری(در بوشهر)، آیین آبی‌بنوش، سنت گره‌گشو یا گره‌گشای، صلوات‌خوانی، مولودی‌خوانی امام حسن(ع)، منقبت‌خوانی امام علی(ع) و امام حسن(ع)، نوحه‌خوانی امام علی(ع)، شب‌خوانی رمضان، مناجات‌خوانی، مناجات سحری، سحرخوانی یا سحر آوازی، دعای سفره، ربنّا، اذان و تلاوت قرآن وجود داشته است که هر کدام فلسفه‌ای پشت‌شان است. شور و هیجان این ماه، مردم را به تکاپو می‌انداخت و موسیقی همراه این تکاپو بوده است. بدعت پهلوی اهالی فن موسیقی می‌گویند که موسیقی رمضان پر از شادی بوده و سعی داشته که انسان‌ را به معنویت نزدیک کند. تنها اشعار حزن‌انگیزی که در این ماه خوانده می‌شد به ایام شهادت حضرت علی(ع) بر می‌گشت. «منقبت‌خوانی»، ویژه شب‌های قدر بود و در رثای حضرت علی(ع) خوانده می‌شد. نیمه رمضان هم مولودی‌خوانی و مناجات حسنی بوده است. «صلوات‌خوانی» تنها به ماه مبارک رمضان اختصاص نداشت اما در این ماه زیباتر اجرا می‌شد و در برخی شهرها چون دزفول و شوشتر حتی صلوات‌خوانی شاد هم وجود داشته است. این همه لحظه‌ها و پدیده‌های خوب را پهلوی برهم می‌زند. همزمان با روزگار پهلوی اول، نقاره‌زنی ممنوع و روضه‌خوانی تعطیل شد. این‌گونه بود که خانه‌ها یک اتاق خود را به روضه‌خوانی اختصاص دادند و منبری ساختند که نشان‌دهنده پایداری‌شان در دین و هنر دینی بود. گفتنی است هنوز هم در آستان قدس رضوی، شهداد کرمان(امام‌زاده زید)، کاشان، نوش‌آباد، نائین و طبس مراسم نقاره‌زنی در ماه رمضان انجام می‌شود یا در میبد، طبل افطار و سحری می‌نوازند. فراموشی یک رسم قدیمی هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی، بر این باور است که ما تا 50 سال پیش در گوشه و کنار کشور، موسیقی ویژه ماه رمضان داشته‌ایم. صلوات‌خوانی، ذکرخوانی، بسم‌الله‌‌خوانی و منقبت‌خوانی، نمونه‌هایی از این موسیقی بوده‌اند که در قرن اخیر، گم و فراموش شده‌اند. امروزه، ضرورت احیای این‌گونه از موسیقی‌ احساس می‌شود، اما مسئولان به دلیل ناآگاهی، زمینه‌های لازم برای این کار را فراهم نمی‌آورند. بیش از 90 نوع صلوات‌خوانی گروهی در نقاط مختلف ایران وجود داشته که متاسفانه در حال حاضر تنها دو نوع آن را می‌شناسیم. شناسایی این هنرها، وظیفه پژوهشگران و حمایت برای همگانی‌ شدن آن، وظیفه متولیان فرهنگی است. مورد خاص سامی یوسف و معتمدی در میان خوانندگان مسلمانی که درباره ماه رمضان فعالیت داشتند سامی یوسف و محمد معتمدی در اقلیت هستند. سامی یوسف که پدری ایرانی دارد در ایران از محبوبیت فراوانی برخوردار است و هر سال در آستانه ماه مبارک رمضان قطعه‌ای با حال و هوای این ماه می‌خواند و منتشر می‌کند و مورد استقبال شدید قرار می‌گیرد. قرار بود در سال 93 این خواننده در ایران هم کنسرت برگزار کند که بعد از چند روز این خبر از اساس تکذیب شد. ترانه‌های او در میان مسلمانان جهان طرفدار دارد و استفاده از مفاهیم دینی و عرفانی از ویژگی‌های ترانه‌های اوست. همزمان با حلول ماه مبارک رمضان در یکی از کشور‌های عربی تعداد فروش متوسط آلبوم وی در هر فروشگاه به750 نسخه رسید. سامی توانست در مدت یک سال تحول عظیمی در عالم موسیقی و سرود دینی ایجاد کند. در جمع خوانندگان ایرانی، معتمدی با تولید آلبوم «مناجات» در این گروه قرار گرفت. این آلبوم شامل 10 قطعه در دستگاه‌های موسیقی ایرانی است. اشعار قطعات از شعرای بزرگی چون سعدی، هلالی جغتایی، جامی، مولوی، علامه فیض کاشانی، وحشی بافقی و حافظ انتخاب شده‌اند و حال و هوایی مناجات‌گونه دارند. در این اثر از ساز استفاده نشده و اشعار فقط به صورت آواز اجرا شده‌اند که این امر بر فضای خاص عرفانی و معنوی اثر می‌افزاید. خوانندگان جوان کمی در حوزه ماه مبارک رمضان فعالیت داشته‌اند. تغییر نگاه مسئولان و هنرمندان می‌تواند این فضا را در موسیقی معاصر ایران اصلاح کند. کشورهای مسلمان دیگر در کشورهای مسلمان در ماه مبارک رمضان، جشن‌ها و آیین‌های مختلفی برگزار می‌شود اما تنوع موسیقی ایران را ندارند. مالزی و ترکیه در این حوزه پیشقدم هستند. در ترکیه و در این ماه، هنگام سحر از طبل‌ها و دهل‌ها برای بیدارکردن روزه‌داران استفاده می‌شود. به همین منظور چند نفر داوطلبانه برای بیدارکردن مردم، محل‌به‌محل و کوچه‌به‌کوچه به گشت‌زدن مشغول می‌شوند. یکی از مراسمی که شور و هیجان خاصی را به روزه‌داران به‌ویژه در زمان سحر می‌دهد، چاووش‌خوانی به شیوه سنتی آن است. در هند نیز سحرخوان‌ها جایگاه مهمی دارند. آنها پیش از نماز صبح مردم را از خواب بیدار می‌کنند تا عبادت سحرگاهی را به جا بیاورند و سحری بخورند و در پایان ماه رمضان هدیه‌ای از مسلمانان هر محله دریافت می‌کنند. چاووش‌خوانی در رمضان متین رضوانی‌پور سال‌ها قبل در زمینه موسیقی رمضان مقاله‌ای تحقیقی منتشر کرد. در این مقاله به انواع موسیقی رمضانی پرداخت و آنها را مورد تحلیل قرار داد. «چاووش‌خوانی» یکی از آیین‌هایی است که در این مقاله درباره آن صحبت شده است. چاووش‌خوانی ابتدایی و انتهایی وجود داشته است. چاووش‌خوانی ابتدایی یک روز پیش از فرارسیدن ماه مبارک رمضان برگزار می‌شد، به این ترتیب که مردم برخی شهر‌ها، شب قبل از نخستین سحرگاه ماه مبارک رمضان را تا صبح بیدار مانده و با برگزاری آیین‌های معنوی و پوشیدن لباس‌های نو، به استقبال این ماه رفته و چاووش‌خوان‌ها به خوانش‌ چاووشی‌هایی مرتبط با آن روز می‌پرداختند. در همین رابطه در روز نخست ماه رمضان نیز افراد کسب‌وکارشان را تعطیل کرده و چاووش‌خوان‌ها نیز در آن روز چاووشی‌های مرتبط خود را در دستگاه‌ چهارگاه اجرا می‌کردند. چاووش‌خوانی انتهایی یا «الوداع خوانی» نیز آیینی بوده است که در سه ‌روز آخر ماه مبارک رمضان توسط همین چاووش‌خوان‌ها برگزار می‌شده و به استقبال ماه شوال می‌رفتند و به آن «الوداع‌خوانی» نیز گفته می‌شود. این آوازها نیز همانند چاووش‌خوانی‌ها در دستگاه چهارگاه اجرا می‌شده است. مناجات‌خوانی‌ها و سحرخوانی در این مقاله در تعریف مناجات‌خوانی آمده است مناجات‌خوانی به آن دسته از موسیقی دینی اطلاق می‌شود که با استفاده از اشعاری با درونمایه راز و نیاز با خدا در سحر‌های ماه رمضان برای به موقع بیدار کردن مومنین از خواب و بهره‌مندی بیشتر از لحظات باقی‌مانده تا سحر اجرا می‌شود. مناجات‌خوانی که تنها از موسیقی آوازی بهره‌مند است از تنوع نغماتی آزاد بهره می‌برد و یک مناجات‌خوان در انتخاب هر گوشه، مقام، دستگاه یا آوازی برای خوانش خود کاملا مختار است. در قدیم مناجات‌خوان‌ها از یک تا دو ساعت مانده به اذان صبح بر بام خانه‌شان می‌رفتند و با اجرای زیباترین نواها مردم را برای سحر بیدار می‌کردند. در صورت وسیع‌تر بودن محله‌ها خوش‌خوان‌ها چند نفره و در گلدسته‌های مساجد به نوبت، به صورت تک‌صدایی یا چندصدایی مناجات سحری می‌‌خواندند که به آن گلدسته‌خوانی و به آن اشخاص گلدسته‌خوان نیز می‌گفتند. در نزدیکی اذان ابیاتی خوانده می‌شد که در پایان هر بیت آن مردم را دعوت به فرستادن صلوات می‌کرد و همین رمزی برای آگاه‌سازی افراد از کم بودن زمان برای سحری خوردن می‌بود که به آن صلوات‌خوانی نیز می‌گفتند. در بسیاری از مناطق، مناجات‌خوانی به همراه ساز‌هایی چون دوتار یا تنبور نیز اجرا می‌شد.∎​