ایران با وجود اقلیم‌های متعدد، از حیات‌وحش و محیط‌زیست متنوعی برخوردار است اما بخش زیادی از آن‌ها در معرض خطر انقراض و نابودی قرار دارند، حدود هزار و 170 گونه مهره‌دار در ایران وجود دارد كه بر اساس فهرست سرخ IUCN (فهرست سرخ گونه‌های در خطر تهدید اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی) حدود 78 گونه از آن‌ها در معرض تهدید هستند.
بر اساس اعلام اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، حدود 43 گونه ماهی، چهار گونه دوزیست، 14 گونه خزنده، 27 گونه پرنده و 18 گونه پستاندار در فهرست سرخ این اتحادیه قرار دارند.
همچنین بیش از 9 هزار گونه پرنده در دنیا وجود دارد كه حدود 13 درصد آن‌ها در خطر انقراض هستند، 536 گونه پرنده در ایران زیست می‌كند كه تخمین زده می‌شود سالانه حدود 5٫5 تا 6 میلیون پرنده مهاجر وارد ایران می‌شود، تعداد پرندگان موجود در ایران با پرندگان كل قاره اروپا برابری می‌كند و این نشان‌دهنده غنی بودن ایران از لحاظ تنوع زیستی است اما این تنوع غنی در خطر قرار دارد، البته این مسئله فقط مختص ایران نیست و كشورهای زیادی درگیر آن هستند.
بر اساس جدیدترین گزارش سازمان ملل در سال 2019، نابودی بی سابقه تنوع زیستی در سراسر جهان، تهدید جدیدی برای انسان محسوب می‌شود و سرعت انقراض گونه‌های زمین در حال افزایش است.
اكنون بیش از نیم میلیون گونه، برای ادامه حیات در بلندمدت، زیستگاه كافی در اختیار ندارند و چندین هزار گونه در طول چند دهه آینده به كلی نابود خواهند شد.
طبق گزارش سازمان ملل، حدود یك میلیون گونه جانوری و گیاهی با خطر انقراض مواجه هستند. علاوه بر این، 40 درصد از دوزیستان و مرجان‌ها به همراه 30 درصد از پستانداران دریایی به عنوان گونه‌های در معرض تهدید طبقه‌بندی شده‌اند.
به اعتقاد محققان، دلایل اصلی این پدیده نابودی جنگل‌ها، آلودگی، شكار و ماهیگیری بیش از اندازه است و انسان‌ها عامل اصلی انقراض این گونه‌ها محسوب می‌شوند.
با توجه به وضعیت نامناسب تنوع زیستی، مجمع عمومی سازمان ملل روز 22 مه (اول خرداد) را به‌عنوان روز جهانی تنوع زیستی (IDB) انتخاب كرد و هر سال شعاری برای آن در نظر می‌گیرد كه شعار امسال «تنوع زیستی ما، غذای ما، سلامتی ما» تعیین شده است.
البته در ایران با توجه به اهمیت موضوع، برنامه عمل با هدف حفاظت برای گونه‌هایی مانند خرس قهوه‌ای، خرس سیاه، گوزن زرد، تمساح پوزه‌كوتاه (گاندو)، سمندر لرستانی، لاك‌پشت فراتی، میش‌مرغ، غاز پیشانی‌سفید و پلنگ تهیه و به استان‌ها ابلاغ شده است، همچنین تهیه این برنامه برای گونه‌هایی مانند شوكا، گورخر، آهو، قوچ و میش، هوبره، بالابان، ماهی قزل‌آلای خال قرمز، سمندر غار زی، افعی لطیفی و اردك سر سفید نیز در دست اجراست.
*** داشتن پروتكلی برای برآورد گونه‌ها
عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست روز چهارشنبه دراین‌باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: اولین گام حفاظت از تنوع زیستی پایش وضعیت موجود است، داشتن اطلاعات در این زمینه مهم‌ترین گام در این مسیر است.
باقر نظامی افزود: اینكه بدانیم چند گونه داریم بسیار بسیار مهم است كه با توجه به اهمیت آن متأسفانه همچنان در كشور ما مغفول مانده است، به‌عنوان مثال دو دهه است كه از یوزپلنگ حفاظت می‌كنیم اما هنوز آمار درستی از جمعیت آن نداریم، باید پروتكلی باشد تا برآوردی از جمعیت این گونه‌ها داشته باشیم در غیر اینصورت چگونه می‌توانیم مدیریت كرده و حتی پروانه شكار و صید صادر كنیم.
وی تأكید كرد: نیازمند یك برنامه سرشماری نظام‌مند هستیم، البته ایران در خاورمیانه نسبت به دیگر كشورها در برنامه حفاظت بسیار منسجم‌تر است اما با توجه به غنای تنوع زیستی كشورمان این برنامه باید منسجم‌تر پیش رود.
نظامی ادامه داد: در بسیاری مواقع افراد از جمله محیط‌بانان گونه‌هایی را به‌صورت گذرا مشاهده می‌كنند درحالی‌كه این روش مشاهده نه‌تنها برای مدیریت صحیح كاربردی ندارد بلكه مدیران را گمراه می‌كند و باعث می‌شود تا تصمیمات غلط مدیریتی گرفته شود، باید یك برنامه نظام‌مند داشته باشیم، نمی‌توانیم به آمار پراكنده تكیه كنیم زیرا تحلیل آن‌ها موجب سردرگمی می‌شود.
وی گفت: به‌عنوان مثال ثابت شده بود كه یك قلاده یوزپلنگ در سه استان جابجا می‌شود بنابراین باید در سرشماری دقت كنیم كه این یك قلاده، سه قلاده شمرده نشود.
*** نقش مهم مدیریت و حفاظت
عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست افزود: بعد از این مرحله به بخش مدیریت و حفاظت می‌رسیم كه اولین پایه آن حفاظت از زیستگاه است، در این میان نقش محیط‌بانان بسیار مهم است كه باید تعداد آن‌ها با وسعت و درجه زیستگاه هماهنگ باشد، به‌عنوان مثال كل زیستگاه یوزپلنگ در كشور یك‌سوم مناطق تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست است كه این وسعت زیستگاه باید 960 محیط‌بان داشته باشد درحالی‌كه 96 محیط‌بان دارد.
*** مدیریت تعارض
نظامی گفت: مدیریت تعارض گام بعدی حفاظت است، در واقع یك‌چهارم تا یك‌پنجم رژیم غذایی بیشتر گوشت‌خواران كه در كشور حفاظت می‌شوند حیوانات اهلی است و كاری هم نمی‌شود كرد، در بسیاری از موارد افزایش حفاظت موجب افزایش تعارض می‌شود چون وقتی حفاظت بیشتر می‌شود در نتیجه تعداد گونه‌ها نیز افزایش می‌یابد و تمام آن‌ها به قلمرو نیاز دارند، به‌عنوان‌مثال خرس، گرگ و یا پلنگ برای زندگی به قلمرو زیادی نیاز دارند ازاین‌رو تعارض نیز غیر قابل اجتناب است.
وی تأكید كرد: باید بدانیم بدون در نظر گرفتن مردم كه همان ذینفعان هستند نمی‌توانیم حفاظت را مستمر انجام دهیم زیرا مردم نقش مهمی در این زمینه دارند و در این میان مسئله مهم خسارتی است كه به مردم محلی وارد می‌شود كه باید در قالب بیمه جبران شود درحالی‌كه بیمه و حفاظت به پول نیاز دارد.
*** تسهیل جابجایی گونه‌ها
وی افزود: گام بعدی تسهیل جابجایی جمعیت گونه‌ها است؛ گوشت‌خواران بیشترین گستره جابجایی را دارند، به‌عنوان مثال یوزپلنگ تا 200 كیلومتر جابجا می‌شود یا خرس در چند استان تردد می‌كند، یعنی خروج حیات‌وحش از مناطق حفاظت‌شده اجتناب‌ناپذیر است بنابراین راهكار، افزایش مناطق حفاظت‌شده نیست بلكه باید از داشته‌هایمان درست حفاظت كنیم، كریدورها را شناسایی و منسجم كنیم كه امروزه با راه‌اندازی قرق‌های اختصاصی می‌توانیم نقاط بین مناطق حفاظت‌شده را پر كنیم.
*** حفاظت از طعمه‌ها برای حفظ گونه‌ها/ اولویت‌بندی مناطق
نظامی گفت: گام بعدی حفاظت از گونه‌ها است، به‌عنوان مثال شیر ایرانی در سال 1321 منقرض شد چون طعمه آن كه گوزن زرد ایرانی بود كاهش یافت بنابراین اگر طعمه گوشت‌خواران كاهش یابد آن‌ها نیز منقرض می‌شوند.
وی افزود: در مرحله بعدی باید مناطق حفاظت‌شده را اولویت‌بندی كنیم، همه مناطق به یك اندازه اولویت ندارند، در واقع دو منطقه زادآور و پذیرنده داریم كه در ابتدا باید مناطق زادآور را شناسایی كنیم، مثلاً میاندشت كوچك‌ترین زیستگاه یوزپلنگ است اما زادآوری بالایی دارد بنابراین باید این زیستگاه‌های زادآور را تقویت كنیم.
وی تأكید كرد: مسئله این است كه مناطق زادآور ما درست حفاظت نمی‌شوند البته به این معنا نیست كه مناطق دیگر كمتر حفاظت شوند بلكه باید اولویت‌بندی كنیم.
*** ژنتیك حفاظت
وی گفت: گام بعدی ژنتیك حفاظت است، اساس دانش زیست‌شناسی حفاظت را مطالعات ژنتیك مشخص می‌كند، شانس بقای گونه‌های جانوری كه جمعیت آن‌ها به كمتر از 100 قلاده برسد بسیار كم می‌شود چون تمام زادوولد فامیلی می‌شود و درون‌آمیزی رخ می دهد، این یكی از مهم‌ترین تهدیدهای حیات‌وحش است.
نظامی تأكید كرد: بنابراین در چنین وضعیتی اگر یك قلاده مثلاً یوزپلنگ حذف شود به این معنا نیست كه فقط یك عدد یوز را از دست داده‌ایم بلكه یك بانك ژن از طبیعت حذف شده است.
وی گفت: بنابراین چاره كار دخالت انسان است در غیر این صورت گونه را به‌طور كامل از دست می‌دهیم، به هر شكل ممكن باید ذخیره ژنتیكی خود را حفظ كنیم كه تكثیر در اسارت یكی از راهكارهای آن است.
نظامی افزود: مثلاً نجات یوزپلنگ یك معجزه است چون آماری حدود 30 تا 40 قلاده از آن را در كشور اعلام می‌كنند، البته تكثیر در اسارت نیز به‌زودی جواب نمی‌دهد و حداقل باید نسل اول 5 تا 6 سال در اسارت باشد.
*** رهاسازی تعدادی از گونه‌ها به‌عنوان پیشاهنگ
وی به رهاسازی گونه‌ها در طبیعت اشاره كرد و گفت: برای رهاسازی بهتر است از روش رهاسازی نرم استفاده شود به این معنا كه وقتی گونه‌ای در طبیعت رها می‌شود تا مدتی مراقب آن‌ها باشیم حتی غذای آن‌ها را نیز تهیه كنیم تا با محیط جدید كنار بیایند.
وی افزود: حتی پیشنهاد می‌شود ابتدا تعدادی از گونه موردنظر را به‌عنوان پیشاهنگ در طبیعت رهاسازی كنند تا رفتار آن‌ها را مورد بررسی قرار دهند و حتی اگر تلف شدند علت را مشخص كنند؛ برای پیشاهنگی معمولاً 12 تا 20 قلاده پیشنهاد می‌شود، حتی لازم است رهاسازی مرحله‌به‌مرحله انجام شود.
*** مدیریت علمی، سریع و شجاعانه
نظامی گفت: گام بعدی مدیریت علمی، سریع و شجاعانه است، در سال 1332 آخرین ببر در كشور شكار شد، سازمان حفاظت محیط‌زیست از این موضوع خبر نداشت و 7 سال بعد پروانه شكار نامحدود ببر را صادر كرد تا اینكه سال 1352 به این نتیجه رسید كه دیگر ببری در كشور وجود ندارد در واقع حدود 21 سال زمان برد تا متوجه شد كه ببر در كشور منقرض شده و در سال 52 پروژه ببر یابی را آغاز كرد كه به‌طور قطعی مشخص شد دیگر ببری وجود ندارد.
وی تأكید كرد: باید در راستای حفاظت از محیط‌زیست شجاعانه برخورد كنیم، همواره افراد خوش‌بینی هستند كه قبول نمی‌كنند وضعیت بد است درحالی‌كه باید با این‌گونه مسائل واقع‌بینانه برخورد شود، علم زیست‌شناسی این اجازه را به مدیران مرتبط می‌دهد كه گاهی و با هدف حفاظت از محیط‌زیست در طبیعت دخالت كنند اما افرادی در جامعه ظرفیت پذیرش این واقعیت را ندارند.
*** كنترل عوامل تهدید
وی گفت: عوامل تهدید از جمله مواردی است كه برای گونه‌های در خطر انقراض بسیار مهم است، همواره حضور بیش‌ازحد دام در مراتع، تخریب زیستگاه، معدن كاری و جاده كشی برخی از عوامل تهدید به شمار می‌روند در حالیكه باید بدانیم مدیر بدون علم، دادن پروانه‌های شكار بدون بررسی و مسائل ژنتیك نیز جز عوامل تهدید به شمار می‌روند كه بسیار هم مهم هستند.
*** مشاركت مردمی
نظامی افزود: گام بعدی در راستای حفاظت، مشاركت مردمی است، هر چند در چند سال اخیر اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته اما آن‌طور كه باید موفق نبوده است، متأسفانه هنوز می‌بینیم افرادی با گرز به حیوانات حمله می‌كنند و آن‌ها را می‌كشند.
وی تأكید كرد: در این زمینه تبلیغات وسیعی صورت گرفته اما مشكل اینجاست كه در برنامه‌ریزی‌ها ذینفعان كه همان مردم بومی و محلی هستند را ندیدیم زیرا بیشتر تلفات توسط مردم محلی انجام می‌شود، در واقع همان افرادی كه به‌طور مستقیم با حیات‌وحش در ارتباط هستند، ما هنوز محیط‌زیست را به شكل سنتی مدیریت می‌كنیم.
نظامی تأكید كرد: البته محقق شدن تمام این‌ها به تأمین منابع مالی مربوط است، محقق شدن آن‌ها ممكن نیست مگر اینكه بودجه موردنیاز تأمین شود.
*** اولویت‌بندی گونه‌ها برای اختصاص منابع مالی
وی گفت: بعد از تأمین منابع مالی این سؤال پیش می‌آید كه حالا گونه‌ها را چگونه حفاظت كنیم؟ در واقع نمی‌توان برای تمام گونه‌ها یك بودجه مشترك در نظر گرفت این یك خطای مدیریتی است باید یك سری گونه‌ها كه اهمیت بیشتری دارند در اولویت حفاظت قرار گیرند، مثلاً برخی گونه‌ها مانند یوزپلنگ كه سمبل و پرچم هستند به حفاظت بیشتری نیاز دارند، یا برخی گونه‌ها مانند خرس‌ها كه چتر هستند یعنی حفاظت از آن‌ها به معنای حفاظت از گونه‌های زیادی است، بنابراین این‌ها باید اولویت‌بندی شوند.
عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار داشت: بنابراین اگر بخواهیم برای تمام گونه‌ها به یك اندازه سرمایه‌گذاری كنیم، سر در گم می‌شویم پس باید با اولویت‌بندی پیش رویم.
*** سیاست‌های حفاظتی را تغییر دهیم
وی تأكید كرد: تنوع زیستی ایران در دنیا منحصربه‌فرد است اما این شرایط خیلی طول نمی‌كشد اگر سیاست‌های خود را در قبال محیط‌زیست تغییر ندهیم، باید ذینفعان محلی را در برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات حفاظتی به‌خوبی ببینیم، هنوز سنتی عمل می‌كنیم، معمولاً در برنامه‌های توسعه‌ای به مقوله محیط‌زیست توجه نمی‌شود و محیط‌زیست را محیط ایست می‌دانیم.
علمی 9014** 1055
∎
بر اساس اعلام اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، حدود 43 گونه ماهی، چهار گونه دوزیست، 14 گونه خزنده، 27 گونه پرنده و 18 گونه پستاندار در فهرست سرخ این اتحادیه قرار دارند.
همچنین بیش از 9 هزار گونه پرنده در دنیا وجود دارد كه حدود 13 درصد آن‌ها در خطر انقراض هستند، 536 گونه پرنده در ایران زیست می‌كند كه تخمین زده می‌شود سالانه حدود 5٫5 تا 6 میلیون پرنده مهاجر وارد ایران می‌شود، تعداد پرندگان موجود در ایران با پرندگان كل قاره اروپا برابری می‌كند و این نشان‌دهنده غنی بودن ایران از لحاظ تنوع زیستی است اما این تنوع غنی در خطر قرار دارد، البته این مسئله فقط مختص ایران نیست و كشورهای زیادی درگیر آن هستند.
بر اساس جدیدترین گزارش سازمان ملل در سال 2019، نابودی بی سابقه تنوع زیستی در سراسر جهان، تهدید جدیدی برای انسان محسوب می‌شود و سرعت انقراض گونه‌های زمین در حال افزایش است.
اكنون بیش از نیم میلیون گونه، برای ادامه حیات در بلندمدت، زیستگاه كافی در اختیار ندارند و چندین هزار گونه در طول چند دهه آینده به كلی نابود خواهند شد.
طبق گزارش سازمان ملل، حدود یك میلیون گونه جانوری و گیاهی با خطر انقراض مواجه هستند. علاوه بر این، 40 درصد از دوزیستان و مرجان‌ها به همراه 30 درصد از پستانداران دریایی به عنوان گونه‌های در معرض تهدید طبقه‌بندی شده‌اند.
به اعتقاد محققان، دلایل اصلی این پدیده نابودی جنگل‌ها، آلودگی، شكار و ماهیگیری بیش از اندازه است و انسان‌ها عامل اصلی انقراض این گونه‌ها محسوب می‌شوند.
با توجه به وضعیت نامناسب تنوع زیستی، مجمع عمومی سازمان ملل روز 22 مه (اول خرداد) را به‌عنوان روز جهانی تنوع زیستی (IDB) انتخاب كرد و هر سال شعاری برای آن در نظر می‌گیرد كه شعار امسال «تنوع زیستی ما، غذای ما، سلامتی ما» تعیین شده است.
البته در ایران با توجه به اهمیت موضوع، برنامه عمل با هدف حفاظت برای گونه‌هایی مانند خرس قهوه‌ای، خرس سیاه، گوزن زرد، تمساح پوزه‌كوتاه (گاندو)، سمندر لرستانی، لاك‌پشت فراتی، میش‌مرغ، غاز پیشانی‌سفید و پلنگ تهیه و به استان‌ها ابلاغ شده است، همچنین تهیه این برنامه برای گونه‌هایی مانند شوكا، گورخر، آهو، قوچ و میش، هوبره، بالابان، ماهی قزل‌آلای خال قرمز، سمندر غار زی، افعی لطیفی و اردك سر سفید نیز در دست اجراست.
*** داشتن پروتكلی برای برآورد گونه‌ها
عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست روز چهارشنبه دراین‌باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: اولین گام حفاظت از تنوع زیستی پایش وضعیت موجود است، داشتن اطلاعات در این زمینه مهم‌ترین گام در این مسیر است.
باقر نظامی افزود: اینكه بدانیم چند گونه داریم بسیار بسیار مهم است كه با توجه به اهمیت آن متأسفانه همچنان در كشور ما مغفول مانده است، به‌عنوان مثال دو دهه است كه از یوزپلنگ حفاظت می‌كنیم اما هنوز آمار درستی از جمعیت آن نداریم، باید پروتكلی باشد تا برآوردی از جمعیت این گونه‌ها داشته باشیم در غیر اینصورت چگونه می‌توانیم مدیریت كرده و حتی پروانه شكار و صید صادر كنیم.
وی تأكید كرد: نیازمند یك برنامه سرشماری نظام‌مند هستیم، البته ایران در خاورمیانه نسبت به دیگر كشورها در برنامه حفاظت بسیار منسجم‌تر است اما با توجه به غنای تنوع زیستی كشورمان این برنامه باید منسجم‌تر پیش رود.
نظامی ادامه داد: در بسیاری مواقع افراد از جمله محیط‌بانان گونه‌هایی را به‌صورت گذرا مشاهده می‌كنند درحالی‌كه این روش مشاهده نه‌تنها برای مدیریت صحیح كاربردی ندارد بلكه مدیران را گمراه می‌كند و باعث می‌شود تا تصمیمات غلط مدیریتی گرفته شود، باید یك برنامه نظام‌مند داشته باشیم، نمی‌توانیم به آمار پراكنده تكیه كنیم زیرا تحلیل آن‌ها موجب سردرگمی می‌شود.
وی گفت: به‌عنوان مثال ثابت شده بود كه یك قلاده یوزپلنگ در سه استان جابجا می‌شود بنابراین باید در سرشماری دقت كنیم كه این یك قلاده، سه قلاده شمرده نشود.
*** نقش مهم مدیریت و حفاظت
عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست افزود: بعد از این مرحله به بخش مدیریت و حفاظت می‌رسیم كه اولین پایه آن حفاظت از زیستگاه است، در این میان نقش محیط‌بانان بسیار مهم است كه باید تعداد آن‌ها با وسعت و درجه زیستگاه هماهنگ باشد، به‌عنوان مثال كل زیستگاه یوزپلنگ در كشور یك‌سوم مناطق تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست است كه این وسعت زیستگاه باید 960 محیط‌بان داشته باشد درحالی‌كه 96 محیط‌بان دارد.
*** مدیریت تعارض
نظامی گفت: مدیریت تعارض گام بعدی حفاظت است، در واقع یك‌چهارم تا یك‌پنجم رژیم غذایی بیشتر گوشت‌خواران كه در كشور حفاظت می‌شوند حیوانات اهلی است و كاری هم نمی‌شود كرد، در بسیاری از موارد افزایش حفاظت موجب افزایش تعارض می‌شود چون وقتی حفاظت بیشتر می‌شود در نتیجه تعداد گونه‌ها نیز افزایش می‌یابد و تمام آن‌ها به قلمرو نیاز دارند، به‌عنوان‌مثال خرس، گرگ و یا پلنگ برای زندگی به قلمرو زیادی نیاز دارند ازاین‌رو تعارض نیز غیر قابل اجتناب است.
وی تأكید كرد: باید بدانیم بدون در نظر گرفتن مردم كه همان ذینفعان هستند نمی‌توانیم حفاظت را مستمر انجام دهیم زیرا مردم نقش مهمی در این زمینه دارند و در این میان مسئله مهم خسارتی است كه به مردم محلی وارد می‌شود كه باید در قالب بیمه جبران شود درحالی‌كه بیمه و حفاظت به پول نیاز دارد.
*** تسهیل جابجایی گونه‌ها
وی افزود: گام بعدی تسهیل جابجایی جمعیت گونه‌ها است؛ گوشت‌خواران بیشترین گستره جابجایی را دارند، به‌عنوان مثال یوزپلنگ تا 200 كیلومتر جابجا می‌شود یا خرس در چند استان تردد می‌كند، یعنی خروج حیات‌وحش از مناطق حفاظت‌شده اجتناب‌ناپذیر است بنابراین راهكار، افزایش مناطق حفاظت‌شده نیست بلكه باید از داشته‌هایمان درست حفاظت كنیم، كریدورها را شناسایی و منسجم كنیم كه امروزه با راه‌اندازی قرق‌های اختصاصی می‌توانیم نقاط بین مناطق حفاظت‌شده را پر كنیم.
*** حفاظت از طعمه‌ها برای حفظ گونه‌ها/ اولویت‌بندی مناطق
نظامی گفت: گام بعدی حفاظت از گونه‌ها است، به‌عنوان مثال شیر ایرانی در سال 1321 منقرض شد چون طعمه آن كه گوزن زرد ایرانی بود كاهش یافت بنابراین اگر طعمه گوشت‌خواران كاهش یابد آن‌ها نیز منقرض می‌شوند.
وی افزود: در مرحله بعدی باید مناطق حفاظت‌شده را اولویت‌بندی كنیم، همه مناطق به یك اندازه اولویت ندارند، در واقع دو منطقه زادآور و پذیرنده داریم كه در ابتدا باید مناطق زادآور را شناسایی كنیم، مثلاً میاندشت كوچك‌ترین زیستگاه یوزپلنگ است اما زادآوری بالایی دارد بنابراین باید این زیستگاه‌های زادآور را تقویت كنیم.
وی تأكید كرد: مسئله این است كه مناطق زادآور ما درست حفاظت نمی‌شوند البته به این معنا نیست كه مناطق دیگر كمتر حفاظت شوند بلكه باید اولویت‌بندی كنیم.
*** ژنتیك حفاظت
وی گفت: گام بعدی ژنتیك حفاظت است، اساس دانش زیست‌شناسی حفاظت را مطالعات ژنتیك مشخص می‌كند، شانس بقای گونه‌های جانوری كه جمعیت آن‌ها به كمتر از 100 قلاده برسد بسیار كم می‌شود چون تمام زادوولد فامیلی می‌شود و درون‌آمیزی رخ می دهد، این یكی از مهم‌ترین تهدیدهای حیات‌وحش است.
نظامی تأكید كرد: بنابراین در چنین وضعیتی اگر یك قلاده مثلاً یوزپلنگ حذف شود به این معنا نیست كه فقط یك عدد یوز را از دست داده‌ایم بلكه یك بانك ژن از طبیعت حذف شده است.
وی گفت: بنابراین چاره كار دخالت انسان است در غیر این صورت گونه را به‌طور كامل از دست می‌دهیم، به هر شكل ممكن باید ذخیره ژنتیكی خود را حفظ كنیم كه تكثیر در اسارت یكی از راهكارهای آن است.
نظامی افزود: مثلاً نجات یوزپلنگ یك معجزه است چون آماری حدود 30 تا 40 قلاده از آن را در كشور اعلام می‌كنند، البته تكثیر در اسارت نیز به‌زودی جواب نمی‌دهد و حداقل باید نسل اول 5 تا 6 سال در اسارت باشد.
*** رهاسازی تعدادی از گونه‌ها به‌عنوان پیشاهنگ
وی به رهاسازی گونه‌ها در طبیعت اشاره كرد و گفت: برای رهاسازی بهتر است از روش رهاسازی نرم استفاده شود به این معنا كه وقتی گونه‌ای در طبیعت رها می‌شود تا مدتی مراقب آن‌ها باشیم حتی غذای آن‌ها را نیز تهیه كنیم تا با محیط جدید كنار بیایند.
وی افزود: حتی پیشنهاد می‌شود ابتدا تعدادی از گونه موردنظر را به‌عنوان پیشاهنگ در طبیعت رهاسازی كنند تا رفتار آن‌ها را مورد بررسی قرار دهند و حتی اگر تلف شدند علت را مشخص كنند؛ برای پیشاهنگی معمولاً 12 تا 20 قلاده پیشنهاد می‌شود، حتی لازم است رهاسازی مرحله‌به‌مرحله انجام شود.
*** مدیریت علمی، سریع و شجاعانه
نظامی گفت: گام بعدی مدیریت علمی، سریع و شجاعانه است، در سال 1332 آخرین ببر در كشور شكار شد، سازمان حفاظت محیط‌زیست از این موضوع خبر نداشت و 7 سال بعد پروانه شكار نامحدود ببر را صادر كرد تا اینكه سال 1352 به این نتیجه رسید كه دیگر ببری در كشور وجود ندارد در واقع حدود 21 سال زمان برد تا متوجه شد كه ببر در كشور منقرض شده و در سال 52 پروژه ببر یابی را آغاز كرد كه به‌طور قطعی مشخص شد دیگر ببری وجود ندارد.
وی تأكید كرد: باید در راستای حفاظت از محیط‌زیست شجاعانه برخورد كنیم، همواره افراد خوش‌بینی هستند كه قبول نمی‌كنند وضعیت بد است درحالی‌كه باید با این‌گونه مسائل واقع‌بینانه برخورد شود، علم زیست‌شناسی این اجازه را به مدیران مرتبط می‌دهد كه گاهی و با هدف حفاظت از محیط‌زیست در طبیعت دخالت كنند اما افرادی در جامعه ظرفیت پذیرش این واقعیت را ندارند.
*** كنترل عوامل تهدید
وی گفت: عوامل تهدید از جمله مواردی است كه برای گونه‌های در خطر انقراض بسیار مهم است، همواره حضور بیش‌ازحد دام در مراتع، تخریب زیستگاه، معدن كاری و جاده كشی برخی از عوامل تهدید به شمار می‌روند در حالیكه باید بدانیم مدیر بدون علم، دادن پروانه‌های شكار بدون بررسی و مسائل ژنتیك نیز جز عوامل تهدید به شمار می‌روند كه بسیار هم مهم هستند.
*** مشاركت مردمی
نظامی افزود: گام بعدی در راستای حفاظت، مشاركت مردمی است، هر چند در چند سال اخیر اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته اما آن‌طور كه باید موفق نبوده است، متأسفانه هنوز می‌بینیم افرادی با گرز به حیوانات حمله می‌كنند و آن‌ها را می‌كشند.
وی تأكید كرد: در این زمینه تبلیغات وسیعی صورت گرفته اما مشكل اینجاست كه در برنامه‌ریزی‌ها ذینفعان كه همان مردم بومی و محلی هستند را ندیدیم زیرا بیشتر تلفات توسط مردم محلی انجام می‌شود، در واقع همان افرادی كه به‌طور مستقیم با حیات‌وحش در ارتباط هستند، ما هنوز محیط‌زیست را به شكل سنتی مدیریت می‌كنیم.
نظامی تأكید كرد: البته محقق شدن تمام این‌ها به تأمین منابع مالی مربوط است، محقق شدن آن‌ها ممكن نیست مگر اینكه بودجه موردنیاز تأمین شود.
*** اولویت‌بندی گونه‌ها برای اختصاص منابع مالی
وی گفت: بعد از تأمین منابع مالی این سؤال پیش می‌آید كه حالا گونه‌ها را چگونه حفاظت كنیم؟ در واقع نمی‌توان برای تمام گونه‌ها یك بودجه مشترك در نظر گرفت این یك خطای مدیریتی است باید یك سری گونه‌ها كه اهمیت بیشتری دارند در اولویت حفاظت قرار گیرند، مثلاً برخی گونه‌ها مانند یوزپلنگ كه سمبل و پرچم هستند به حفاظت بیشتری نیاز دارند، یا برخی گونه‌ها مانند خرس‌ها كه چتر هستند یعنی حفاظت از آن‌ها به معنای حفاظت از گونه‌های زیادی است، بنابراین این‌ها باید اولویت‌بندی شوند.
عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار داشت: بنابراین اگر بخواهیم برای تمام گونه‌ها به یك اندازه سرمایه‌گذاری كنیم، سر در گم می‌شویم پس باید با اولویت‌بندی پیش رویم.
*** سیاست‌های حفاظتی را تغییر دهیم
وی تأكید كرد: تنوع زیستی ایران در دنیا منحصربه‌فرد است اما این شرایط خیلی طول نمی‌كشد اگر سیاست‌های خود را در قبال محیط‌زیست تغییر ندهیم، باید ذینفعان محلی را در برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات حفاظتی به‌خوبی ببینیم، هنوز سنتی عمل می‌كنیم، معمولاً در برنامه‌های توسعه‌ای به مقوله محیط‌زیست توجه نمی‌شود و محیط‌زیست را محیط ایست می‌دانیم.
علمی 9014** 1055
نظر شما