صاحب‌خبر - شهریه دروس جبرانی بیش از 3 سال است که به یکی از دلایل اصلی اعتراض دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف کشور تبدیل شده و در طول دو سال گذشته بارها اخبار مربوط به تجمع دانشجویان برای نشان دادن اعتراض‌شان به این مساله از سوی رسانه‌های مختلف منتشر شده است. شهریه‌ای که دانشجویان نسبت به پرداخت آن اعتراض داشته و دریافت آن از سوی دانشگاه‌هایشان را کاری غیرقانونی می‌دانند و درمقابل هم روسای دانشگاه‌ها اصرار به قانونی بودنش، آن هم براساس آیین‌نامه کارشناسی‌ارشد وزارت علوم دارند. در ماده 5 همین آیین‌نامه که مصوبه سال 1394 این وزارتخانه است، این‌طور آمده: «چنانچه رشته دوره کارشناسی با رشته دوره تجانس نداشته باشد، دانشجو باید به تشخیص گروه آموزشی، تعدادی از دروس را تحت‌عنوان جبرانی بگذراند.» و همین یک خط از این آیین‌نامه باعث شده دانشجویان موظف به پرداخت شهریه شوند. هرچند دروس جبرانی شامل همه دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد نمی‌شود و تنها آن دسته از دانشجویانی که رشته تحصیلی‌شان در مقطع کارشناسی با آنچه در کارشناسی‌ارشد می‌خوانند، متفاوت است؛ ملزم به گذراندن چند واحد که حداکثر آن نیز 12 واحد اعلام شده، هستند؛ اما از آنجا که ارائه این دروس به تشخیص گروه آموزشی دانشگاه‌هاست، به گفته دانشجویان در اکثر مواقع نیز باید این دروس را بگذرانند و قطعا تعداد این دانشجویان در دانشگاه‌های کشور به‌حدی است که اخذ شهریه از آنها درآمد خوبی را نصیب دانشگاه‌ها می‌کند، البته این آیین‌نامه در ماده 9 خود تبصره‌ای دارد که براساس آن «کسب نمره قبولی 12 در دروس جبرانی الزامی است ولی نمره مذکور در میانگین نیمسال و کل دانشجو محاسبه نمی‌شود و هزینه این دروس طبق تعرفه مصوب هیات‌امنای موسسه از دانشجویان دریافت می‌شود.» اظهارات عجیب و غریب مسئولان دانشگاهی و سکوت وزارت علومی‌ها! از سوی دیگر مسئولان دانشگاه‌های مختلف نیز ادله‌ خاص به خود را برای دریافت شهریه بابت ارائه دروس جبرانی دارند، به‌طور مثال سیدحسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران سال گذشته در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره علت دریافت شهریه از دانشجویان برای دروس جبرانی گفته بود: «براساس آیین‌نامه دانشجویان روزانه نباید شهریه‌ای را پرداخت کنند ولی اگر در رشته‌ای پذیرش شوند که نیاز باشد برای آنها درس‌هایی تحت‌عنوان دروس جبرانی ارائه شود، براساس مقررات که هم مصوب هیات‌امنای دانشگاه است و هم تبصره ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی‌ارشد که عنوان می‌کند امکان ارائه 12 واحد درس جبرانی به این دانشجویان وجود دارد، هزینه این دروس طبق تعرفه مصوبه هیات‌امنای دانشگاه دریافت می‌شود.» هرچند دانشگاه‌ها بابت ارائه این دروس از دانشجویان خود شهریه دریافت می‌کنند، اما نکته جالب اینکه برخی روسای دانشگاه‌ها مانند سیدحسن صدوق، رئیس دانشگاه شهید بهشتی در آخرین ماه سال 97 حضور این دانشجویان را باعث افت کیفی آموزش و حتی ریزش اعتبارات دانشگاه‌ها دانسته! و عنوان کرد: «دانشجویان سنواتی، به‌ویژه در دوره کارشناسی‌ارشد ازجمله عوامل تاثیرگذار در افت کیفی آموزش و ریزش و سایش اعتبارات دانشگاه به حساب می‌آیند، مشکل باز بودن انتخاب رشته‌های ارشد برای رشته‌های نامرتبط و نیاز به گذراندن واحدهای درسی اضافی و جبرانی و درنتیجه بار مالی و هزینه‌های گزاف تحمیل‌شده بر دانشگاه به دلیل ارائه دروس پیش‌نیاز و پرداخت حق‌التدریس ازجمله آن مشکلات است.» مسئولان دانشگاه‌های کشور کم و بیش اظهاراتی درباره دریافت شهریه دروس جبرانی داشتند، اما نکته قابل‌تامل این است که هیچ‌کدام از مسئولان وزارت علوم تا امروز واکنشی نسبت به این مساله نداشته و حتی به‌زعم برخی رسانه‌ها در سال گذشته، پیگیری آنها از مسئولان این وزارتخانه به نتیجه‌ای نرسیده و گویی بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در آموزش عالی کشور نیز برنامه مشخصی برای دریافت یا عدم‌دریافت شهریه بابت این دروس ندارد و در این مدت ترجیح داده دعوا بین دانشجویان و مسئولان در همان زمین دانشگاه‌ها باقی بماند. تجمع و بیانیه راهکار دانشجویان برای اعتراض به شهریه دروس جبرانی در طول یکی دو سال اخیر اما دانشجویانی که پرداخت شهریه دروس جبرانی باعث نارضایتی‌شان شده بود، دست به برگزاری تجمعات مختلفی زدند که شاید مهم‌ترین آنها تجمع دانشجویان دانشگاه تهران در کوی دانشگاه و تربیت‌مدرس باشد که نزدیک به یک هفته نیز به طول انجامید. تجمعاتی که دانشجویان شرکت‌کننده در آن پرداخت این شهریه را باعث بروز مشکلاتی برای خود می‌دانستند و به گفته یکی از دانشجویان شرکت‌کننده در تجمع دانشگاه تهران که در شهریور سال گذشته برگزار شده بود، دروس جبرانی- که معادل 6 تا 8 واحد است- یک ترم را به خود اختصاص می‌دهد و باعث بالا رفتن سنوات دانشجویان می‌شود. آن‌طور که این دانشجو گفته بود: «سوال اساسی این است که دانشجویی که رتبه یک کنکور سراسری است و تمام تست‌های خود را بالای 70 درصد زده، چطور دانشگاه به این تشخیص می‌رسد که برای این طیف هم دروس جبرانی برگزار کند؟ واقعیت این است که این سیاست به بچه‌ها تحمیل می‌شود و بدون رضایت همه دانشجوهاست، درحالی که در دفترچه انتخاب‌رشته هیچ نشانه‌ای از این سیاست عجیب دانشگاه به چشم نمی‌خورد و ما هم در جلسه با خضری، مشاور رئیس و مدیرکل حوزه ریاست دانشگاه، رایگان بودن تحصیل برای دانشجویان روزانه را یادآور شدیم.» در همان مقطع زمانی لاشکی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز گفته بود: «براساس قوانین مصوب هیچ دانشگاه دولتی حق ندارد از دانشجویان دوره‌ روزانه چه برای دروس جبرانی یا دروس اصلی شهریه‌ای دریافت کند.» البته اعتراض دانشجویان نسبت به این مساله تنها به برگزاری تجمع خلاصه نمی‌شود و دانشجویان برخی دانشگاه‌ها مانند شهید بهشتی در قبال این مساله دست به انتشار بیانیه زده بودند که در بخش درخواست دانشجویان از رئیس این دانشگاه در یکی از بیانیه‌ها این‌طور آمده بود: «ما دانشجویان درخواست‌های خود را در راستای قوانین و مقررات کشور از مسئولان دانشگاه شهید بهشتی اعلام می‌داریم که حذف کامل تمامی بدهی‌های دانشجویان روزانه درخصوص شهریه دروس جبرانی و حذف محدودیت‌های ناشی از اعمال شهریه از‌جمله عدم‌امکان دریافت اجازه دفاع و دریافت گواهی به اشتغال به تحصیل و... در راستای تکالیف قانونی دانشگاه طبق ماده چهارم قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380 و تبصره ماده 71 مکرر قانون محاسبات عمومی کشور و نظارت بر دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی به‌منظور جلوگیری از تحمیل بلاوجه دروس جبرانی که بابت تحمیل هزینه به وزارت علوم می‌شود ازجمله این مطالبات است.» دیوان عدالت اداری آب پاکی را روی دست دانشگاه‌ها ریخت با وجود اینکه در طول این سال‌ها نه‌تنها روسای دانشگاه‌ها حاضر نبودند از دریافت شهریه دروس جبرانی کنار بکشند و در این میان هم مسئولان وزارت علوم که قطعا اصلی‌ترین دستگاه اجرایی برای ورود به چنین مباحثی است، تنها به تماشای کش‌وقوس‌های دانشجویان با روسای دانشگاه‌ها بسنده کردند، اما خبری در رسانه‌ها منتشر شد که نشان می‌دهد در تمام این مدت حق با دانشجویان بوده است و نباید ریالی بابت ارائه دروس جبرانی از دانشجویان گرفته می‌شد؛ چراکه دیوان عدالت اداری دریافت این مبلغ از دانشجویان را مغایر قانون دانست و همین مساله برای اثبات عمل غیرقانونی دانشگاه‌ها کافی است. در دادنامه منتشر شده از سوی این دیوان آمده است: «با عنایت به اینکه مطابق بندهای (ح)، (ط) و (ی) ماده ۲۰ قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مقرر شده تحصیل دانشجویان روزانه در دانشگاه‌های دولتی رایگان باشد و این حکم مطلق بیان شده و دلیلی به انصراف آن از دروس جبرانی ملاحظه نمی‌شود، از طرفی طبق ماده ۴ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۸۴ و نیز ماده ۶۰ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت موسوم به الحاق ۲ دریافت هرگونه وجهی توسط دستگاه‌های اجرایی نیاز به حکم یا اذن قانونگذار دارد، بنابراین تبصره یک ماده ۹ آیین‌نامه مورد شکایت که متضمن جواز اخذ شهریه از دروس جبرانی در مرحله کارشناسی‌ارشد ناپیوسته است، مغایر قانون و خارج از حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.» معاون آموزشی دانشگاه تهران: رای دیوان به دست‌مان نرسیده است درست است که دیوان عدالت اداری دریافت این شهریه را غیرقانونی دانسته، اما مساله اصلی این است که حالا دانشگاه‌ها بر اجرای این دادنامه گردن می‌نهند یا نه؛ موضوعی که گویی قرار نیست به این زودی‌ها اجرایی شود؛ چراکه حسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره‌اش این‌طور می‌گوید: «ما برای دریافت شهریه از دروس جبرانی مصوبه خودمان را داریم و آیین‌نامه‌های آموزشی و مقررات وزارت علوم در این برنامه دانشگاه‌ها که دانشجویان باید برای دروس جبرانی شهریه بپردازند، وجود دارد. البته ما در دانشگاه تهران برای دانشجویانی که دروس جبرانی‌شان مربوط به مقطع قبل باشد، شهریه‌ای دریافت نمی‌کنیم ولی در مقررات آمده که اگر دانشجویی رشته غیرمرتبط داشته باشد، باید برای دروس جبرانی از آن شهریه دریافت کرد.» او ادامه می‌دهد: «هنوز رای دیوان عدالت اداری به دانشگاه‌ها ابلاغ نشده است.» با توجه به اظهارات این مقام مسئول، باید منتظر ماند و دید حال که وضعیت غیرقانونی بودن شهریه دروس جبرانی مشخص شده، دانشجویان چه زمانی می‌توانند از پرداخت این شهریه راحت شوند.∎​