حدود یک هفته از روزی می‌گذرد که دست‌کم چهار انفجار در نزدیکی آب‌های فجیره، یکی از مهم‌ترین بنادر امارات، باعث شد که حداقل ظاهر روند اتفاقات در منطقه خلیج فارس کمی تغییر کند. اتفاقاتی که از حدود ۱۰ روز قبل از این انفجار‌ها آغاز شده بود. اما شاید بهتر باشد خط سیر زمانی ماجرا‌ها را کمی با هم مرور کنیم و ببینیم ماجرا از کجا شروع شد و چطور به اینجا رسید.

۱. ماجرا از ۱۳ اردیبهشت‌ماه آغاز شد. دقیقاً روزی که عدم تمدید معافیت شش ماهه برخی از خریداران نفتی ایران توسط ایالات متحده اجرایی شد. به این ترتیب، از نظر ایالات متحده آمریکا هیچ کشوری دیگر نباید از ایران نفت می‌خرید و اگر چنین اتفاقی روی می‌داد، توسط آمریکا تحریم می‌شد.

۲. سه روز بعد از آن ماجرا، یعنی در روز شانزدهم اردیبهشت، آمریکا اعلام کرد که یک ناوهواپیمابر به نام آبراهام لینکلن را به منطقه خلیج فارس اعزام خواهد کرد. دلیل مسئله از زبان آمریکایی‌ها، ارسال پیامی واضح به ایران بود که هرگونه حمله به منافع ایالات متحده با برخورد این کشور روبه‌رو خواهد شد.

۳. دو روز بعد، یعنی در ۱۸ اردیبهشت‌ماه یعنی دقیقاً سالروز خروج آمریکا از برجام، فاز جدیدی از تنش بین ایران و آمریکا آغاز شد. در این روز، ایران تصمیم گرفت برخی از تعهدات برجامی خود را مطابق این سند بین‌المللی کاهش دهد. در همین روز، ایران به کشور‌های باقی‌مانده در برجام و به‌طور مشخص به اتحادیه اروپا، شصت روز مهلت داد تا امکان استفاده ایران از مزایای اقتصادی برجام را مهیا کنند.

۴. در همان روز، آمریکا در ادامه افزایش سطح تهدید خود، اعلام کرد که چند بمب‌افکن بی ۵۲ را به منطقه ارسال خواهد کرد. بمب‌افکن‌هایی که در جریان حمله آمریکا به افغانستان برای خود شهرتی (هرچند منفی) دست و پا کرده بودند.

۵. انتشار یک خبر به‌صورت گسترده در شامگاه روز هجدهم اردیبهشت و نیز در اولین دقایق بامداد روز نوزدهم به‌وقت تهران باعث شد منطقه به‌شدت ملتهب شود. در این زمان، شبکه سی. ان. ان. آمریکا به نقل از مقاماتی در پنتاگون مدعی شد که ایران در حال حمل موشک‌های خود در خلیج فارس است.

۶. هم‌زمان در همان روز، وزیر خارجه آمریکا سفر خود به آلمان را لغو کرد و بدون برنامه‌ریزی قبلی به عراق رفت. معلوم نشد که دستور کار او در این سفر چه بوده، اما در روز‌های بعد معلوم شد که پمپئو در این سفر نسبت به حمله به منافع آمریکا از سوی گروه‌هایی مثل حشدالشعبی هشدار داده و خواهان این شده که عراق در مجادله بین ایران و آمریکا دست‌کم بی‌طرف باشد.

۷. در روز نوزدهم البته ایالات متحده، تحریم‌های جدیدی علیه بخش فلزات در ایران وضع کرد، اما در عوض، روسیه در یک بیانیه جدی و محکم، اقدام آمریکا را محکوم کرد و حتی در زمینه کاهش تعهدات برجامی حق را به ایران داده بود. این در حالی بود که محمدجواد ظریف شب قبل، با هیئتی بلندپایه راهی مسکو شده بود.

۸. یکی دو روز بعد به آرامش گذشت تا اینکه حدود ساعت ۱۲ و ۴۰ دقیقه بعدازظهر روز یکشنبه ۲۲ اردیبهشت، شبکه المیادین خبری مبنی بر انفجار‌های قوی در بندر فجیره امارات را منتشر کرد. به‌جز اصل خبر یعنی وقوع انفجار، محل وقوع حادثه و نیز شبکه منتشرکننده خبر نیز دارای اهمیت بودند. چرا؟

۹. المیادین یک شبکه تلویزیونی است که در سال ۲۰۱۲ تأسیس شده و در جهان عرب به‌عنوان یک شبکه حامی محور مقاومت (به‌طور مشخص حزب‌الله لبنان و دولت فعلی سوریه) شناخته می‌شود. حتی برخی می‌گویند که این شبکه توسط ایران تأسیس و پشتیبانی می‌شود. با این حال، این خبر تأیید نشده است. مدیر این شبکه «غسان بن جدو» از روزنامه‌نگاران معروف جهان عرب است که مدتی رئیس دفتر شبکه الجزیره در تهران بوده و بعد از تحولات کشور‌های عرب، به خاطر رویکرد متفاوت با الجزیره از این شبکه استعفا داد.

۱۰. و اما فجیره، بندری که اهمیت آن به دو دلیل است: نخست آن‌که این بندر یکی از مهم‌ترین بنادر بارگیری نفت در منطقه خلیج فارس است و سالیانه یک سوم از کل نفت منطقه خلیج فارس، در این بندر معامله می‌شود و دوم اینکه این بندر با خط لوله‌ای به نام حبشان به فجیره که در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ ساخته شده، یکی از راه‌های دور زدن تنگه هرمز در هنگام ایجاد خطر برای حمل و نقل کشتی‌های باری از آن، به‌خصوص از طریق ایران بود و ظرفیت نقل و انتقال یک و نیم میلیون بشکه نفت در روز را داشت.

۱۱. برخورد امارات با موضوع به‌شدت محتاطانه بود. اماراتی‌ها ابتدا در خصوص این مسئله کاملاً سکوت کردند و بعد از چند ساعت صرفاً از طریق امیرنشین فجیره نسبت به تکذیب خبر اقدام کردند. با این حال، وقتی المیادین اعلام کرد که حتی شماره و نام برخی از این کشتی‌ها را هم در اختیار دارد و آن‌ها را منتشر کرد، فضا کمی برگشت و برخی از کاربران رصد کننده حرکت کشتی‌ها و نیز آسمان منطقه خاورمیانه اعلام کردند که نشانه‌ها قرین واقعیت است و ممکن است چنین اتفاقی افتاده باشد. با این حال، باز هم اماراتی‌ها در فاز تکذیب بودند و حتی عکاس روزنامه نشنال را به ساحل فجیره فرستادند تا با انتشار چند عکس نشان دهد که اوضاع آرام است. اما معلوم نبود که اگر واقعاً این‌چنین است، چرا برخی کاربران از ناموفق بودن جست‌وجوی کلمه فجیره در توییتر یا حتی گوگل گلایه داشتند و آن را به نفوذ دولت امارات در این شرکت‌های بزرگ فناوری نسبت می‌دادند. (این مسئله البته تأیید نشده است و مبتنی بر اظهارات کاربران است). به هر حال، دولت امارات حدود ساعت هشت از فاز تدافعی بیرون آمد و رسماً اعلام کرد که برای چهار کشتی، از جمله دو کشتی سعودی در آب‌های نزدیک به فجیره، یک خرابکاری اتفاق افتاده است.

۱۲. روند خبری در روز‌های بعد به سمت این رفت که کم‌کم ایران در ظن انجام این حملات یا به قول اماراتی‌ها خرابکاری صورت بگیرد. این کار با چهار فاز حمله اتفاق افتاد. امارات یک گروه تحقیق بین‌المللی شامل افرادی از سنتکام، فرماندهی مرکزی نیرو‌های آمریکایی در منطقه ایجاد کرد. عربستان سعودی رسماً اعلام کرد که معتقد است ایران پشت این حملات است. رویترز به نقل از چند مقام آگاه آمریکایی این خبر را اعلام کرد و دست آخر یک شرکت بیمه نروژی، کشتیرانی ایران و به‌طور مشخص سپاه را به انجام این بمب‌گذاری‌ها متهم کرد.

۱۳. این را هم باید گفت که بلافاصله بعد از خبر انفجار در چهار نفت‌کش، برخی از افراد به یاد نفت‌کش ایرانی افتادند که دوازدهم اردیبهشت در نزدیکی بندر جده، دچار حادثه شده بود و طبق اطلاعات رصد کشتی‌ها هنوز هم در این بندر قرار دارد. در شرایطی که معلوم نشد حادثه روی داده برای این نفت‌کش چه بوده، برخی به سمت تحلیل‌های توطئه‌آمیز رفتند.

۱۴. با این حال در این میانه، ناگهان در روز ۲۴ اردیبهشت خبر رسید که هفت پهباد متعلق به انصارالله یمن خط لوله شرقی – غربی در عربستان سعودی را مورد حمله خود قرار دادند و آن‌طور که عربستان اعلام کرده، دست‌کم دو ایستگاه پمپاژ نفت را در این منطقه نشانه رفته و منفجر کرده است. اهمیت این خط لوله از این رو بود که این خط لوله نیز راهی بود برای دور زدن تنگه هرمز و قرار بود بتواند با ظرفیت ۵ میلیون بشکه در روز، نفت تولید شده در مناطق شرقی عربستان را به مناطق غربی آن منتقل کند. اگرچه انصارالله یمن رسماً مسئولیت این کار را به عهده گرفته، ولی سعودی‌ها در دو سه روز اخیر اعلام کردند که از نظر آن‌ها ایران پشت این حمله قرار دارد. این موضوع البته توسط ایران تأیید نشده است.

۱۵. این درست همان روزی بود که روزنامه نیویورک تایمز خبر داده بود که آمریکا در حال بررسی مجدد طرح‌های حمله به ایران از جمله طرح اعزام ۱۲۰ هزار نظامی است؛ موضوعی که البته از سوی خود ترامپ تکذیب شد. این هم در نوع خود نکته قابل توجهی بود که خبر‌های مربوط به حمل و نقل موشک در خلیج فارس یا بررسی طرح‌های حمله به ایران توسط رسانه‌های دموکرات یعنی سی. ان. ان و نیویورک تایمز منتشر شده بود و مثلاً فاکس نیوز آن چنان که باید و شاید بر تنور جنگ با ایران نمی‌دمید.

۱۶. نتیجه همه این خبر‌ها در حدود فضای ۱۷ روز اخیر، کاسته شدن از حجم تهدید‌ها علیه ایران بوده است. در هفته گذشته مقامات آمریکایی بار‌ها و حتی در برخی از اوقات، دو بار در یک روز با رسانه‌ها صحبت کردند و گفتند مایل نیستند جنگی صورت بگیرد و می‌خواهند با ایران مذاکره کنند. در حال حاضر نیز ظاهراً ناو آبراهام لینکلن در دریای عرب در ساحل شرقی عمان متوقف شده و سایر ناوگان دریایی آمریکا نیز خلیج فارس را ترک کرده و وارد دریای عمان شده‌اند.

۱۷. از سوی دیگر، دو روز پیش اعلام شد که یک نفت‌کش ایرانی برای اولین بار بعد از عدم تمدید معافیت تحریمی آمریکا، از ایران بارگیری کرده و به سمت چین در حال حرکت است. معنای این ماجرا این بود که ظاهراً حصر تحریمی و نفتی ایران شکسته شده است.

۱۸. انتشار خبر‌هایی در زمینه اختلاف در تیم ترامپ و به‌طور مشخص، اختلاف بین بولتون و پمپئو یا بولتون با خود ترامپ می‌توانست خبر مثبت دیگری در این فضا باشد که البته توسط خود ترامپ تکذیب شد.

۱۹. در این شرایط است که نشانه‌هایی مثل سفر همزمان رئیس جمهور سوئیس و وزیر خارجه عمان به آمریکا برای برخی به این معنا بود که کفه مذاکره در منطقه سنگین‌تر شده است. آن چه که فعلا می‌توان گفت: این است که ایران نسبت به روز ۱۸ اردیبهشت به شدت از لاک دفاعی بیرون آمده و همین موضوع باعث عقب‌نشینی‌های جدی در منطقه به خصوص از سوی آمریکا شده است.

۲۰. در این شرایط اتفاقاتی مثل آنچه شامگاه گذشته در عراق افتاد (حمله راکتی به نزدیک سفارت آمریکا) و توییت تند ترامپ را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟ به نظر می‌رسد این اتفاقات را نباید به عنوان یک روند کلی مشاهده کرد و باید آن را در قالب خرده ماجرا‌هایی دید که در نهایت روند‌های سینوسی را می‌سازند تا قدرت‌های متنازع (به طور مشخص ایران و آمریکا) بتوانند در هر لحظه کفه معادلات را به سمت خود سنگین کنند. نشانه این ادعا را باید در مصاحبه فرمانده سپاه بدر در عراق دید که درست یک روز قبل از این حمله راکتی گفته بود این سازمان نظامی و نیز حشدالشعبی قصدی برای حمله به مقر‌های نیرو‌های آمریکایی ندارد.



گزارش از مصطفی مسجدی آرانی