اکرم امینی‌: می‌گویند سنگ بزرگ، نشانه نزدن است. تامین نشدن حتی یک واحد مسکن اجتماعی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم را نیز شاید بتوان مصداقی از این ضرب‌المثل پیشینیان دانست.

درحالی که وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم با وعده اجرای طرح مسکن اجتماعی، کار خود را آغاز کرد، این طرح در عمل هنوز حرفی برای گفتن ندارد و با گذشت دو سال از عمر دولت دوازدهم، همچنان کم‌درآمدها چشم به راه اجرای این طرح هستند.
ساخت سالانه ۱۵۰ هزار واحد مسکونی ازسوی دولت با همکاری بنیاد مسکن، تصویری کلی است که عباس آخوندی از ابتدای حضور در وزارت راه و شهرسازی دولت روحانی از مسکن اجتماعی ارائه داد؛ حالا نه آخوندی وزیر است و نه چیزی به نام مسکن اجتماعی به‌دست مصرف‌کنندگان رسیده تا بتوان میزان انطباق این تصویر با واقعیت را بررسی کرد.
به گزارش صمت تهیه مسکن برای گروه‌های کم‌درآمد و قشر ضعیف ازسوی دولت، اقدامی متداول در دنیاست که در قالب مسکن اجتماعی اجرا می‌شود. در برخی کشورها، در قالب طرح مسکن اجتماعی، دولت برخی واحدهای مسکونی را خریداری می‌کند و با اجاره‌بهای اندک یا به‌طور رایگان در اختیار افراد کم‌درآمد و ضعیف قرار می‌دهد. ساختار اصلی مسکن اجتماعی برمبنای اجاره است و فرض دولت در این طرح این است که فرد کم‌درآمد، در طول زمان توانمند می‌شود و امکان تامین مسکن برای خود را پیدا می‌کند.
در ایران ایده اجرای طرح مسکن اجتماعی ازسوی دولت یازدهم مطرح شد و با پیگیری وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی در اسفند ۹۵ به تصویب هیات دولت رسید.
یکی از بخش‌های طرح مسکن اجتماعی، ساخت مسکن اجاره‌ای ویژه قشرهای کم‌درآمد است. بخش مسکن اجاره‌ای در مسکن اجتماعی قرار است به دو شکل اجرا شود؛ یکی آنکه سازندگان و نهادهای مسئولی که متولی معیشت قشرهای کم‌درآمد هستند، با دریافت منابع مالی و تسهیلات بانکی و با استفاده از زمین‌هایی که دارند، برای ساخت واحدهای مسکونی اجاره‌ای اقدام کنند. همچنین قرار است زمین‌های دولتی در اختیار سازندگان قرار گیرد و آنها نیز به‌تناسب ارزش زمین‌های دولتی، تعدادی واحد مسکونی در آنها بسازند، سپس سهم خود را به‌عنوان مالک به فروش برسانند و سهم دولت را در اختیار بنیاد مسکن قرار دهند تا برای قشرهای آسیب‌پذیر به شکل اجاره‌ای مورد استفاده قرار گیرد. این زمین‌ها در ایران قرار است ازسوی سازمان ملی زمین و مسکن تامین شود.
اجاره ارزان نیز از جمله بخش‌های طرح مسکن اجتماعی است که در آن قرار است به ساخت مسکن استیجاری، پرداخت کمک هزینه اجاره و وام قرض‌الحسنه ودیعه مسکن کمک شود.

زمین و بودجه؛ دو مانع اصلی پیشرفت مسکن اجتماعی
براساس مصوبه دولت در اسفند ۹۵ بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به‌عنوان متولی اصلی مسکن اجتماعی معرفی شده است. رئیس این نهاد در آخرین اظهارنظر درباره مسکن اجتماعی اعلام کرد در این زمینه هنوز هیچ منابعی به این نهاد اختصاص داده نشده است. ازسوی دیگر معاون مسکن شهری بنیاد مسکن می‌گوید شیوه‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های مسکن اجتماعی تهیه و کار شناسایی شهرها و تعداد واحدهایی که باید در شهرها در زمینه مسکن حمایتی و اجتماعی ساخته شوند، تکمیل شده، با این حال هنوز زمین برای ساخت واحدهای مسکن اجتماعی به طور کامل داده نشده است.
به گزارش وزارت راه و شهرسازی، جواد حق‌شناس گفت: نام مناطقی از شهرها که برای اجرای طرح مسکن اجتماعی و حمایتی ازسوی بنیاد مسکن مطالعه و شناسایی شده‌اند، به سازمان ملی زمین و مسکن برای تحویل زمین ارائه شده است. همچنین با سازمان‌هایی مانند کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور هماهنگی‌های لازم انجام شده تا اگر تسهیلات بانکی و یارانه را تخصیص دهند، کار آغاز شود.
به‌گفته حق‌شناس بنیاد مسکن برآوردهای لازم در زمینه میزان زمین مورد نیاز برای ساخت ۲۰ هزار واحد مسکونی را انجام داده است. در این برآورد، نام شهرها و متراژ زمین مورد نیاز براساس نرخ اجاره آن شهر هم احصا و درنهایت جدولی تهیه و به سازمان ملی زمین و مسکن ارسال شده است.
این مقام مسئول در بنیاد مسکن یادآور شد: سازمان ملی زمین و مسکن به ما اعلام کرد بخشنامه‌ای درباره تامین زمین مورد نیاز برای مسکن اجتماعی تهیه و ابلاغ کرده است. اما در سال‌های ۹۶ و ۹۷ موفق به دریافت زمین برای ساخت مسکن اجاره‌ای به‌عنوان زیرمجموعه طرح مسکن اجتماعی نشده‌ایم.
به‌گفته وی، تسهیلات سال ۹۷ به‌منظور اجرای طرح مسکن اجتماعی برای ۱۰۰هزار واحد، ۲۴۰۰ میلیارد تومان بوده که هنوز به حساب بنیاد مسکن واریز نشده است. همچنین آنطور که حق‌شناس گفته در بودجه ۹۶ یارانه تسهیلات بانکی و یارانه ساخت مسکن اجتماعی دیده نشده بود.

اختصاص زمین به مسکن اجتماعی کلید خورد
گرچه گلایه‌هایی مبنی بر اختصاص داده نشدن بودجه و زمین به طرح مسکن اجتماعی از سوی مسئولان بنیاد مسکن مطرح شده اما آخرین پیگیری‌ها نشان می‌دهد به‌تازگی کار اختصاص زمین به این طرح ازسوی سازمان ملی زمین و مسکن کلید خورده است.
معاون مسکن شهری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در پاسخ به پیگیری صمت درباره آخرین وضعیت اختصاص زمین و اعتبار به این نهاد برای ساخت مسکن اجتماعی گفت: در این طرح ما فقط مقداری زمین از سازمان ملی زمین و مسکن گرفته‌ایم و کار برگزاری مزایده را شروع کرده‌ایم تا از علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری و ساخت این خانه‌ها دعوت به مشارکت کنیم.
او تاکید کرد: یکی از بخش‌های طرح مسکن اجتماعی این است که دولت زمین در اختیار سازنده قرار و سازنده با نظارت بنیاد مسکن کار خود را انجام دهد و واحد مسکونی را بسازد.
حق‌شناس با بیان اینکه برای طرح مسکن اجتماعی هنوز هیچ اعتبار ریالی دریافت نکرده‌ایم، درباره میزان زمینی که برای مسکن اجتماعی در اختیار این نهاد قرار داده شده، گفت: بخشی از زمین‌ها به ما داده شده اما هنوز قطعی نیست. آنچه به‌طور قطعی به‌دست ما رسیده و تحویل ما داده شده بین ۳ تا ۴ هکتار است.

زیربرنامه‌های طرح مسکن اجتماعی
معاون مسکن شهری بنیاد مسکن می‌گوید مسکن اجتماعی ۷ زیربرنامه دارد که یکی از آنها، اعطای تسهیلات ساخت مسکن به قشرهای آسیب‌پذیری است که می‌خواهند مسکن ملکی برای خود بسازند. شناسایی این افراد ازسوی سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) انجام و تسهیلات ساخت مسکن ملکی به آنها داده می‌شود. حق‌شناس ادامه داد: یکی دیگر از زیربرنامه‌های مسکن اجتماعی، اعطای تسهیلات خرید مسکن برای قشرهای زیر پوشش نهادهای حمایتی است که ازسوی بانک‌های عامل، تسهیلات مورد نظر را دریافت می‌کنند. وی با بیان اینکه یکی دیگر از زیربرنامه‌های مسکن اجتماعی، تخصیص تعدادی از واحدهای مسکن مهر بدون متقاضی به قشرهای آسیب‌پذیر است، ادامه داد: برخی افراد کم‌درآمد، علاقه‌مند به استفاده از این واحدها هستند اما نقدینگی لازم را ندارند که قرار است به قشرهای مشمول طرح مسکن اجتماعی تا ۷ میلیون تومان برای استفاده از واحدهای مسکن مهر بدون متقاضی کمک شود. به‌گفته او، دو برنامه دیگر هم دو نوع مسکن اجاره‌ای است. معاون مسکن شهری بنیاد مسکن تاکید کرد: نهادهای حمایتی، شناسایی قشرهای مشمول طرح و اولویت‌بندی‌ها را انجام داده‌اند و بنیاد مسکن نیز سهمیه هر استان را تعیین کرده است. امیدواریم با تخصیص اعتبارات لازم، این طرح اجرایی شود. سازمان ملی زمین و مسکن نیز قول همکاری به بنیاد مسکن برای اعطای زمین داده است.

نظر جانشین آخوندی درباره مسکن اجتماعی
گرچه معاون مسکن بنیاد مسکن، باوجود تاخیرها در اختصاص زمین و بودجه به طرح مسکن اجتماعی، همچنان نسبت به اجرای این طرح ابراز امیدواری می‌کند اما آنچه احتمال توقف و به بن‌بست رسیدن این طرح را قوت می‌بخشد، نگاه وزیر راه و شهرسازی فعلی به آن است.
محمد اسلامی در پاسخ به پرسشی درباره سرنوشت مسکن اجتماعی بیان کرد: بنده مسکن با پسوند را قبول ندارم. در این دوره مسکنی که در هدف داریم و برای قشرهای کم‌درآمد و متوسط جامعه در حال ساخت است، شامل تکمیل و تحویل ۵۰۰ هزار واحد مسکونی مهر و ۴۰۰ هزار واحد جدید در سراسر کشور است که اگر مردم در ساخت و تکمیل آنها مشارکت کنند چرخ تولید مسکن در کشور به حرکت درخواهد آمد.