خبرگزاري آريا - اصفهان- ايرنا- تهيه نقشه راه براي حوزه آبريز زاينده رود اين شاهرگ حياتي مرکزي ايران، زاينده حيات و تمدن به تاکيد کارشناسان با هدف مديريت منابع آبي ضرورتي است اجتناب ناپذير که اکنون به دليل نداشتن اين مهم چالشهايي را ايجاد کرده است.

به گزارش ايرنا، اين در حالي است که بسياري از حوزه هاي آبريز کشور به دليل نداشتن نقش راه با چالشهايي مواجه هستند که مسوولان و کارشناسان امر بايد نسبت به تهيه اين نياز اساسي کشور تدابيري بينديشند.
زاينده‌ رود يا زنده ‌رود به معني رود زندگي‌ بخش، به طول بيش از 360 کيلومتر بزرگترين رودخانه منطقه مرکزي ايران است که از کوه‌ هاي زاگرس مرکزي بويژه زردکوه بختياري سرچشمه گرفته و در کوير مرکزي ايران به سمت شرق حدود 200 کيلومتر پيش مي ‌رود و در نهايت به تالاب گاوخوني در شرق اصفهان مي‌ ريزد که اکنون بيش از 280 کيلومتر آن خشک است.
اين رودخانه که علاوه بر جاذبه تفريحي و فرهنگي، همواره نقشي موثر در کشاورزي و اقتصاد منطقه مرکزي کشورمان و هستي تالاب گاوخوني داشته است، در دهه هاي اخير به علت کمبود بارش ها، خشکسالي هاي متوالي، تراکم جمعيت و افزايش برداشت به يک رودخانه فصلي تبديل شده و در محل پايين دست با خشکي مواجه شده است.
حوضه زاينده رود از دو استان اصفهان و چهارمحال و بختياري تشکيل شده که 93 درصد از مساحت و 98 درصد از جمعيت زير پوشش اين حوضه در استان اصفهان و هفت درصد از مساحت و 2 درصد از جمعيت زيرپوشش آن در استان چهارمحال و بختياري قرار دارد.
سه ميليون و 890 هزار و 188 نفر، جمعيت ساکن در استان اصفهان ( 87 درصد شهري و 13 روستاي) را تشکيل مي دهند و جمعيت اين حوضه در استان چهارمحال و بختياري 88 هزار و 172 نفر است که 47 درصد از آن را شهري و 53 درصد را روستاييان تشکيل مي دهند.
اکنون حدود 45 درصد از حجم سد زاينده رود آب دارد، که مديريت آن بسيار مهم و ضروري است.
صاحبنظران بر اين باورند توزيع پايدار و عادلانه آب در حوضه آبريز زاينده رود با توجه به توسعه اقتصادي و اجتماعي همواره چالشي اساسي بوده، به همين دليل قواعد تخصيص براي منابع با ارزش آب حوضه زاينده رود حدود 500 سال پيش توسعه يافته که به احتمال زياد اولين قواعد از اين نوع در ايران است.
به باور کارشناسان بي آبي بخش اعظم حوزه آبريز زاينده رود در يک دهه اخير خسارتهاي زيست محيطي، اقتصادي و اجتماعي زيادي برجاي گذاشته است.
آنان تنها راه حل آن را مديريت يکپارچه، جامع نگر و علمي مي دانند که بايد در سطح ملي و بين المللي مورد توجه قرار گيرد.
حوضه آبريز زاينده رود در ساليان اخير با بحران جدي آب دست به گريبان بوده که آثار آن را مي توان در خشک شدن رودخانه زاينده رود و تالاب گاوخوني، کاهش منابع آب زيرزميني، فرونشست زمين، کاهش کيفيت آب، خسارت به بخش کشاورزي و تخريب اکوسيستم مشاهده کرد.
رودخانه زاينده رود بعنوان محور اساسي توسعه انساني در مرکز کشور، به دليل فشار گسترده بخش هاي کشاورزي، صنايع و توسعه شهري، به رودخانه اي فصلي تبديل شده و سرنوشت تالاب گاوخوني هم در ندادن حقابه هاي زيست محيطي دچار مشکل شده است.
در دهه هاي گذشته جمعيت حوضه زاينده رود افزايش قابل توجهي داشته، بطوري که در نيم قرن اخير جمعيت اين حوضه بيش از سه برابر شده و اين افزايش جمعيت پيامدهاي مختلف اجتماعي و اقتصادي را بدنبال داشته است.
روند رو به رشد جمعيت حوضه از يک سو و محدوديت منابع آب از سوي ديگر، موجب شده تا سرانه آب تجديد پذير حوضه به کمتر از يک هزار متر مکعب(تنها کمي بالاتر از آستانه کمبود آب) کاهش يابد.
اين در حالي است که سرانه آب تجديد پذير کشور نيز به کمتر از يک هزار و 700 متر مکعب به ازاي هر نفر کاهش يافته است.
بارندگي هاي اخير و افزايش حجم آب زاينده رود در سال زراعي فعلي رقم خورده است اما به تاکيد صاحبنظران امر بايد برنامه ريزي جدي براي مديريت اين منابع آب انجام شود چرا که وضعيت ماه هاي آينده سال زراعي فعلي و همچنين سال هاي آينده مشخص نيست و نبايد منابع آب به راحتي از دست داده شود به همين خاطر اجراي برنامه هدفمند در مديريت آب در همه دوره ها مهم است و بايد اين موضوع در سال هاي آبسالي و خشکسالي همواره رعايت شود.
نقشه راه و استراتژي مديريت منابع آب کشور طبق پيش بيني هايي که توسط افراد متخصص در سال هاي اخير صورت پذيرفته، بيشتر آن ها بر اين عقيده هستند که در قرن حاضر جنگ ها بيشتر در ارتباط با بحران آب در داخل کشورها و بعضا بين کشورهاي همسايه رخ خواهد داد.
اين مشکل در کشورهاي خشک و نيمه خشک از اهميت بيشتري برخوردار است و حادتر است، کشور ايران يکي از کشورهاي به طور تقريبي خشک است و در صورتي که برنامه يا نقشه، راهي براي براي بحران آب بر اساس مطالب علمي و‌کاربردي تدوين نکنيم، در آينده اي نه چندان دور شاهد مشکلات و بحران هايي خواهيم بود.
اين کارشناسان معتقدند که براي تحقق هدف فوق ابتدا بايد نقشه راه و مديريت منابع آب کل کشور تدوين شود، به دنبال آن نقشه راه براي حوضه هاي آبريز ديگر و براساس مشکلات موجود تهيه نمود، نتيجه حاصل از تهيه و تدوين چنين نقشه هايي در يک مدت زمان مناسب، به کاهش مشکلات کمک کرده و تصميم گيري هاي کلان با توجه به برنامه تهيه شده پيش خواهد رفت و همه ساله شاهد مديريت بهينه در ارتباط با منابع آب کشور و حوضه هاي آبريز و در آينده شاهد کاهش مشکلات خواهيم بود.
براساس تجارب موجود در جهان و بررسي منابع جامع در ارتباط با مديريت منابع آب و در نظر گرفتن اينکه مطالب علمي در اين ارتباط، کشورهايي که مشکلات بحران آب مشابه ما را دارند سعي نمودند ضمن به کاربردن تکنيک هاي علمي مرتبط، از روش هاي پشنهادي در علم ديپلماسي آب که با توجه به نياز، در سال هاي اخير رشد قابل توجهي نموده است، استفاده نموده اند.
در ديپلماسي آب جهت حل مشکلات منابع آب ابتدا در يک اقدام همه جانبه و کامل، مسائل موجود شناسايي مي گردد، به دنبال آن براي هر سؤالي، مساله اي طرح مي نمايند و سپس تلاش مي نمايند پاسخ به آن سؤال را با راهکار هاي پيشنهادي تهيه نمايند.
براي نمونه در صورتي که ما بخواهيم مشکلات مديريت منابع آب کشور را با توجه به روش هاي پيشنهادي ديپلماسي آب حل نماييم، در گام اول بايد مسائل موجود مشخص شود، تعدادي از مسائل موجود عبارتند از خشکي قابل توجهي از تالاب ها، درياچه ها، رودخانه ها، به هم خوردن منابع و مصارف حوضه ي آب ريز، خشک سالي هاي متوالي ، ضعف مديريت ، الگوي کشت نامناسب ، مهاجرت و حال براي مسائل فوق سوالاتي طرح مي نمايم، براي مثال براي خشکي تالاب ها در کشور سوال طرح شده مي تواند بدين صورت باشد، آيا براي جلوگيري از خشکي تالاب ها مي توانيم کاري انجام دهيم ؟ براي احياي تالاب ها چه اقداماتي بايد انجام داد، اين يک سوال نمونه براي يکي از مشکلات بود. حالا براي حل اين مشکل بايد پاسخ اين سوال را به صورت کامل و جامع تهيه کنيم و راهکار هايي را پيشنهاد دهيم، متعاقب آن راه کارها براساس اهميت و اولويت انجام پذيرد.
به تاکيد عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اصفهان براي تهيه نقشه راه زاينده رود بايد به ترتيب 25 گام شامل انتخاب مديريت کارآمد، فراهم نمودن امکانات مورد نياز گروه انتخابي، اعمال مديريت ديپلماسي آب، برآورد حجم آب ورودي به مخزن سد، کنترل برداشت ما در طول رودخانه، توزيع عادلانه ي آب در دشت هاي حقابه دار و نصب کنتور روي چاه هايي که آب دارند، مديريت پساب ها و تسويه آن ها، مديريت کاهش مصرف براي کاربري هاي مختلف، تسريع در اتمام پروژه تأمين آب نا تمام (تونل سوم)، بررسي کارشناسانه تأثير مثبت و منفي تغيير اقليم، برگزاري جلسات با استان هاي همجوار مديريت بخش تکليف انتقال آب يزد، برگزاري جلسات هم انديشي از طريق ديپلماسي آب با کارشناسان و دانشگاه هاي همجوار جهت کاستن از تنش هاي موجود احتمالي، تسريع و برنامه ريزي در‌ پرداخت خسارات وارد بر کشاورزان حق آبه دار، راه اندازي بازار آب از طريق قيمت واقعي آن بخصوص براي آب مصرفي صنايع و يزد، تصميم گيري براي زاينده رود را به محقق ها واگذار کنيم و سياسيون را از جلسات تصميم گيري دور کنيم، برنامه ريزي براي تغذيه آبهاي زيرزميني مناطقي که امکان نشست زميني وجود دارد، ادامه سياست انقباضي سال هاي قبل در توزيع آب براي کاربري هاي مختلف، ارتقاء بهروري از آب در کشاورزي با توزيع آب رودخانه بر اساس تاريخ کشت صحيح، استفاده از روان آب هاي سطحي در شهر ها به خصوص شهر اصفهان، مديريت و رشد رودخانه هاي فصلي و مسيل ها و چشمه سارها بخصوص پا بتن دست سد زاينده رود، مانيتورينگ کل حوضه آبريز رودخانه زاينده رود، حواسمان به زهکش ها باشد، پايش الگوي کشت در کل حوضه آبريز خصوصا بالا دست حوضه، استفاده از سياست آب مجازي در بعضي از مواقع جهت عبور از بحران ها، واقعي کردن قيمت انرژِي پمپاژ آب لحاظ شود.
** اجراي سياسي هاي مديريتي براي منابع آبي لازم است
عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي خوراسگان با اشاره به اينکه اجراي سياست هاي مديريتي براي منابع آبي لازم است، گفت: 25 گام براي مديريت منابع آب استان پيش بيني شده که امکان افزايش اين مولفه ها وجود دارد.
ناصر حاجيان در گفت و گو با ايرنا گفت: در مديريت منابع آب دچار مشکل مديريت علمي هستيم و در اجراي سياست ها و نقشه راه به دليل نبود نيروي انساني کارآمد دچار مشکل مي شويم که بايد اين حوزه تقويت شود.
وي بيان کرد : اختصاص بودجه، هم افزايي بين بخشي و استفاده از نيروي انساني متخصص در اين حوزه به اجراي هدفمند مديريت به عنوان گام دوم نقشه راه مديريت آب موثر است.
وي ديپلماسي آب را يکي از مولفه هاي مهم نقشه راه مديريت منابع آب حوزه آبريز زاينده رود بيان کرد و اظهارداشت: به رقم تربيت مهندسين زياد در حوزه سد سازي اما براي مديريت منابع آب به ديپلماسي و کارشناسان اين حوزه براي انجام فعاليت هاي مديريتي نياز داريم.
اين کارشناس حوزه آب ادامه داد: انجام گفت و گو با استان هاي همجوار و تعاملات بين بخشي در رفع چالش هاي اين حوزه لازم است و با چنين اقداماتي مشکلات و معضلات قابل رفع است.
وي اضافه کرد: بر اساس شرايط گذشته از جمله سال قبل ميزان خروجي سد را بايد بررسي کنيم و اطلاعاتي را بدست آوريم زيرا در زمان حاضر اطلاعات تجربه دقيقي نداريم.
وي ادامه داد : با انجام چنين پيش بيني هايي حدود ميزان حجم سد و برداشت از آن را بدست آورده و استراتژي منابع آبي را براي آينده و بدترين شرايط تدوين کنيم.
حاجيان برداشت هاي آب از مسير رودخانه را يکي از چالش هاي مهم در حوزه آب استان اصفهان بيان کرد و گفت: برداشت بالادست و پايين دست در اين خصوص منظور نداريم بلکه همه برداشت هايي که در مسير رودخانه انجام مي شود بايد مورد توجه قرار گيرد.
وي به توزيع عادلانه آب و مديريت پساب و تصفيه آن اشاره کرد و گفت: توزيع آب به صورت عادلانه انجام نمي شود و برخي از حق آبه داران بيش از سهم خود برداشت مي نمايند و حق ديگران را ضايع مي کنند.
به گفته اين استاد بر اساس منابع آب موجود بايد توزيع آب انجام شود و سهم حق آبه داران متناسب با حجم آب توزيع شود.
عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي خوراسگان با اشاره به امکان استحصال 300 ميليون مترمکعب آب از فاضلاب شهري، اظهارداشت: اين حجم آب دو برابر ميزان انتقال آب از تونل دوم است که اگر اين منابع آب را در حوزه هاي مختلف مثل صنعت و فضاي سبز استفاده کنيم آب موجود در اين حوزه به بخش هاي ديگر اختصاص مي يابد.
وي يادآورشد: به دليل وجود مخازن تصفيه خانه فاضلاب در مناطق مختلف شهر امکان انتقال و بهره برداري از هر منطقه وجود دارد و اين موضوع هزينه هاي لوله کشي را کاهش مي دهد.
وي مديريت مصرف آب در کاربري هاي مختلف، تامين اعتبار براي تکميل پروژه هاي آبرساني، انجام اقدامات کارشناسي براي چالش هاي تغييرات اقليم، برگزاري نشست هاي آب با استان هاي مجاور و استفاده از نخبگان آن ها در اين جلسات و تسريع در پرداخت خسارت کشاورزان و حق آبه داران را پنج گام ديگر در نقشه راه آب زاينده رود بيان کرد.
وي راه اندازي بازار آب را يک پيشنهاد و گام مهم در اين خصوص بيان کرد و گفت: با توجه به اينکه آب براي برخي از اراضي کشاورزي وجود دارد ولي مالکان آن ها از اين آب استفاده نمي کنند بايد اين انرژي در اختيار ساير بخش ها قرار گيرد.
اين کارشناس آب در اين خصوص گفت: نبايد انتقال آب و جابه جايي آن براي دولت مشکل ساز شود و ماموريت هاي مسئولان را افزايش دهد بلکه با يک برنامه ريزي کارشناسي اين انتقال و فروش آب در حوزه هاي مختلف با مديريت اجتماعي انجام شود که هزينه هاي زيادي را تحميل نکند.
وي تصميم گيري براي حوزه آب را خارج از مسائل سياسي خواستار شد و گفت: يک اقدام اساسي براي مديريت آب رهايي اين حوزه مديريتي از تصميم هاي شخصيت هاي سياسي و اين جريان هاست.
حاجيان در گفت و گو با ايرنا ادامه داد : اين اتفاق مانع از تصميم گيري غيرکارشناسي در اين حوزه خواهد شد.
وي ادامه داد: تغذيه سفره هاي آب زير زميني، تداوم اقدامات و سياست هاي انقباضي آب در دوران کم آبي و خشکسالي و ارتقا بهره وري آب در کشاورزي مثل آبياري در زمان مورد نياز و اصولي به مديريت منابع آب کمک مي کند.
اين استاد دانشگاه بر اين باور است که استفاده از روان آب ها و مديريت و رصد رودخانه هاي فصلي به مديريت منابع آب استان کمک مي کند و اگر اين منابع مورد استفاده قرار گيرد از آب زاينده رود استفاده بيشتري خواهيم برد.
وي مانيتورينگ در حوزه آبريز را يک گام اساسي در مديريت و نقشه راه آب زاينده رود اعلام و بيان کرد: کل حوزه آبي مورد رصد و بررسي دائمي باشد و ميزان برداشت و بارش ها همواره ارزيابي و بررسي شود و مدلي مانند بررسي فرآيند مصرف سوخت در کشور در حوزه آب نيز اجرايي شود.
وي مرمت، زه کشي و اصلاح شبکه هاي آب رساني، پايش الگوهاي کشت، استفاده از آب مجازي به اعتقاد حاجيان براي مديريت منابع آبي لازم است تا اينکه با اين روش ها مديريت صحيحي انجام شود.
وي در خصوص آب مجازي گفت: به جاي کاشت برخي از محصولات کشاورزي اگر واردات آن ها انجام شود و آب مورد نياز در حوزه ديگر مصرف و البته حق الزحمه کشاورزان پرداخت شود اين گام مهم در حفظ منابع آبي کمک مي کند.
حاجيان واقعي کردن هزينه هاي آب را براي مديريت منابع آب لازم دانست و تصريح کرد: بخش زيادي از مصرف بي رويه آب به دليل نبودن نرخ واقعي براي آب است که بيهوده اين منابع هدر و دولت براي اين هدررفت يارانه پرداخت مي کند.
**مديريت مصرف آب در زاينده رود اجتناب ناپذير است
دانشجوي مطقع کارشناسي ارشد رشته مديريت آب دانشگاه آزاد گفت: با وجود بارش هاي زيادي آب و افزايش حجم آب سد زاينده رود اما به دليل اينکه از آينده سال زراعي و همچنين سال آينده خبر نداريم بايد اين منابع را مديريت کنيم.
فريده آقادادي در گفت و گو با ايرنا ادامه داد: بايد استراتژي براي سال آينده داشته و سياست هاي انقباضي سال گذشته هم اجرا شود و آب را براي آينده مديريت کنيم چرا که تغيير اقليم پيش بيني را براي آينده از بين برده و اگر مديريت نشود نتايج خوبي نخواهيم داشت.
وي با بيان اين که مردم نسبت به اين مسائل توجه هستند، خاطرنشان کرد: همکاري از سوي مردم براي مديريت منابع آبي وجود و اگر اين توصيه ها به اطلاع مردم رسانده شود به طور حتم همکاري و توجه مي کنند.
وي بي توجهي به برنامه هاي آينده را عامل چالش هاي جامعه بيان کرد و گفت: در حوزه آب نيازمند مديريت جامع و چشم انداز هستيم.
7131/6026/
انتهاي پيام /*