اواسط هفته جاری آلیس ویلز، معاون وزیر خارجه امریکا در جنوب آسیا ضمن تایید عدم قرار‌گیری بندر چابهار در لیست تحریم‌های امریکا، از اهمیت این بندر برای کشورهایی نظیر افغانستان و هند پرده برداشت. ویلز معتقد است این بندر می‌تواند راهی برای تجارت میلیون دلاری افغانستان باشد که همزمان با پایان وابستگی این کشور به بندر کراچی پاکستان است. هر چند امریکا عدم تحریم چابهار را به دلیل کمک به کشورهایی مانند افغانستان مطرح می‌کند، اما دسترسی آسان هند از طریق چابهار به آسیای میانه‌، مهم‌ترین دلیلی است که امریکایی‌ها را به فکر عدم تحریم این بندر و البته افزایش نفوذ هند در زمانی که چین مشغول مذاکره برای جنگ تجاری است، انداخت.

** یک میلیارد دلار، ترانزیت از طریق چابهار
دو کشور ایران و پاکستان، مهم‌ترین بنادر آزاد برای تجارت را دارند که سرمایه‌گذاری‌های زیادی نیز از سوی چین و هند داشته است. بندر کراچی‌، بندر گوادر و بندر چابهار به عنوان مهم‌ترین بنادر برای اتصال آسیای میانه به جنوب آسیا هستند. در سال 2016 هندی‌ها 500 میلیون دلار برای توسعه زیرساخت‌ها به منظور بهبود مسیر‌های جاده‌ای و ریلی بین چابهار و افغانستان‌، تعهد دادند. این بندر که دسترسی هند به افغانستان از طریق دریا را آسان می‌کند، می‌تواند ترانزیت 700 میلیون دلاری کالا انجام دهد.

هر چند مقامات هندی ابراز امیدواری کردند که تا 2020 این رقم به یک میلیارد دلار برسد که این مهم با افزایش ظرفیت زیرساخت‌های چابهار و توجه ویژه به آن امکان پذیر است. هندی‌ها برای افزایش ظرفیت بندر چابهار سرمایه‌گذاری 1.5 میلیارد دلاری برای ساخت مجموعه‌ای از جاده‌ها و راه آهن انجام دادند. این بندر قادر است 8 میلیون و 500 هزار تن کالا را جابه‌جا کند.

** بندر استراتژیک
چابهار بندری است که جنوب آسیا را به آسیای میانه متصل می‌کند. اقتصاد جنوب آسیا‌ در حال توسعه است اما عدم ارتباط آسیای میانه به دریا، نکته‌ای است که تجارت با کشورهای آسیای میانه را تنها از راه خشکی ممکن می‌کند. هند و چین از طریق دو کشور افغانستان و پاکستان سعی می‌کنند با آسیای میانه ارتباط بگیرند. هند با اجاره بندر گوادر در پاکستان و نیز با اجاره و سرمایه ‌گذاری در بندر چابهار سعی در نفوذ و در اختیار گرفتن بازارهای آسیانه میانه دارد. فاصله این دو بندر 70 کیلومتر است. اما افزایش رقابت هند با رقیب قدری همچون چین، باعث توسعه هر دو بندر شده است.پیش‌تر هند از طریق پاکستان الزامات ورود کالا به افغانستان و سپس آسیای میانه را فراهم می‌کرد اما بعد از مخالفت پاکستان، دهلی‌نو به اجبار مسیر جایگزین چابهار را برای دور زدن پاکستان در تجارت با افغانستان برگزید. اما چین با استفاده از بندر گوادر پاکستان همچنان به آسیای میانه کالا می‌فرستد.

** چابهار، حلقه واسط هند به آسیای میانه
چابهار یکی از سه بندر دریایی است که برای اتصال مسیر راه ابریشم استفاده می‌شود. مسیر راه ابریشم در سال 2013 توسط شی جینگ پینگ، رییس‌جمهور چین ارایه شد. علت ارایه طرح آن بود که دو موتور مولد اقتصاد چین شامل توسعه زیرساخت‌های اقتصادی داخلی و صادرات کالا به کشورهای در حال توسعه دیگر کارایی گذشته را نداشت. توسعه چابهار به عنوان یک منطقه آزاد تجاری‌، برای اتصال هند به کشورهای آسیای میانه ضروری است. هند می‌داند بندر چابهار می‌تواند مانع از نفوذ چین به آسیای میانه شود. از سوی دیگر نزدیکی بیشتر هند به افغانستان، به عنوان یکی از متحدین امریکا که پایگاه نظامی نیز دارد، می‌تواند از نفوذ بیشتر چین در منطقه آسیا به ویژه در هنگام جنگ تجاری‌، بکاهد. همکاری بیشتر افغانستان و هند نه‌تنها منجر به ورود کالاهای هندی به بازارهای آسیای میانه می‌شود‌، بلکه افغانستان را بیش از پیش در زمره متحدان منطقه‌ای امریکا قرار می‌دهد. هر چند اهداف پروژه هند در بندر چابهار با اهداف چینی‌ها در بندر گوادر پاکستان متفاوت است اما این دو کشور هر دو خواسته مشابهی دارند و آن تجارت و دسترسی به بازارهای بیشتر است.

با ادامه اختلافات هند با چین و پاکستان از یک سو و هم‌پیمان بودن با امریکا، تلاش این کشور برای افزایش قدرت امریکا در منطقه به خصوص در حوزه تجارت است. یکی از مهم‌ترین کارهایی که این کشور انجام می‌دهد، کاهش سهم چین از تجارت با دنیا از طریق بنادر جنوب ایران و پاکستان است. بسیاری از کارشناسان معتقدند ایران با استفاده از ظرفیت بندر چابهار و اهمیتی که منطقه آسیای میانه برای چین و هند دارد، می‌تواند بخشی از اثر تحریم‌ها را جبران کند یا به واسطه هند، امریکا را مجبور به عقب‌نشینی از مواضع تند تحریمی کند.

** هند در کنار اروپا برای دور زدن تحریم ها
اینکه چرا چابهار تقریبا همیشه از تحریم معاف بوده اما نفت ایران هر روز گرفتار سختی‌های بیشتر می‌شود، فشار مضاعف به ایران از طریق نفت و ادامه تجارت و سرمایه‌گذاری در چابهار، نکته‌ای آشکار دارد و آن نیاز امریکا به تمام پتانسیل‌های منطقه برای اعمال فشار حداکثری به چین است. از این رو در تلاش است تا بتواند هندی‌ها را همسو با سیاست‌های خود کند.اما هندی‌ها می‌دانند ایران به دلیل تحریم‌های نفتی تحت فشار است و از سویی دهلی‌نو نیز به چابهار نیاز دارد تا بتواند نقش بیشتری در بازارهای منطقه ایفا کند. از سوی دیگر رسانه‌ های هندی معتقدند دهلی‌نو باید برای حفظ روابط خود با کشورهای منطقه درمقابل فشارهای امریکا مرتبط با تحریم‌های کاخ سفید علیه ایران ایستادگی کند.

دهلی‌نو می‌داند جایگاه ویژه ژئوپولتیکی ایران در منطقه به گونه‌ای است که می‌تواند زمینه افزایش مبادلات تجاری هند با کشورهای منطقه شود.از سوی دیگر، هند برای مقابله با سیاست‌های توسعه‌طلبانه چین در منطقه نیازمند حفظ ارتباط خود با ایران است. کارشناسان هندی معتقدند این کشور برای کسب اعتماد ایرانی‌ها باید با کمک اروپایی‌ها با دور زدن تحریم‌ها به خرید نفت از ایران ادامه دهد. در واقع مزایای استفاده و سرمایه‌گذاری در بندر چابهار نکته بسیار مهمی است که هندی‌ها را برای تبعیت از تحریم‌های امریکا دچار تردید می‌کند. هند می‌داند بندر چابهار تنها راه دستیابی به آسیای میانه‌ای است که به آب‌های آزاد راه ندارد و تجارت با آنها باید با واسطه انجام شود. پتانسیل‌هایی که این منطقه 70 ملیتی دارد، هیچ ‌وقت قابل اغماض نبوده و هند و چین برای دستیابی به آنها از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کنند.

** هند ابزار قدرت امریکا
چین تحت شدیدترین فشار از سوی امریکا برای جنگ تجاری است. این فشار در وهله اول می‌تواند در حوزه تجارت به چین وارد شود به این صورت که پکن بازار بزرگ‌ترین شریک تجاری‌اش یعنی امریکا را از دست می‌دهد. در وهله دوم، فشار تقاضای انرژی است که ممکن است رشد اقتصادی چین را کند کند. اگر نفت ایران از بازارها حذف شود، امریکا می‌تواند با افزایش تولید نفت شل، جای خالی ایران را پر کند. با توجه به ظرفیت تولید امریکا تا انتهای 2019، به نظر می‌رسد در صورت کاهش قیمت نفت خام، تولید نفت در امریکا مقرون به صرفه شود و تا یک سال آینده امریکا به تک تولید‌کننده‌ای تبدیل شود که بیش از روسیه و عربستان می‌تواند نفت به بازار عرضه کند.

این امر چین را مجبور می‌کند که بر اساس قیمت‌های امریکا ‌نفت بخرد. اما نکته مهم‌تر دسترسی کشورهای متحد امریکا از طریق ایران و پاکستان به کشورهای آسیایی و افزایش فشار بیشتر بر چین است. چین بارها اعلام کرده که از مواضع خود در جنگ تجاری کوتاه نمی‌آید؛ امریکا نیز برای کنترل این قدرت از کشور هند استفاده می‌کند. امریکا با اعلام معافیت چابهار در راستای دادن فرصتی برای قدرتمند شدن هندی‌ها است. فعالیت اقتصادی پویای هند در کنار امریکا، زورآزمایی چین در عرصه اقتصادی را کاهش دهد.

بندر چابهار در آینده‌ای نه چندان دور‌، قطب بزرگ اقتصاد کشور می‌شود. اتصال مستقیم به آب‌های آزاد و قرار داشتن در خارج از خلیج‌ فارس آسیب ‌پذیری این منطقه را در مواقع بروز بحران کاهش می‌دهد. از سوی دیگر موقعیت راهبردی این بندر باعث شده که یک گذرگاه ارتباطی بین کشورهای آسیای میانه و سایر کشورهای جهان باشد. در شرایطی که بنادر خلیج فارس‌، به دلیل تحریم‌ها، نقش کمتری در مناسبات بین‌المللی ایفا می‌کنند، چابهار به عنوان بندری که به آب‌های آزاد راه دارد، می‌تواند امید تجارت و ترانزیت ایران باشد.

از اواخر سال 91 طرحی برای احداث پتروشیمی چابهار مورد تصویب قرار گرفت که به موجب آن تولید 20 میلیون تن مواد پتروشیمی بالادستی و 10 میلیون تن پایین‌دستی برای سواحل مکران پیش‌بینی و برنامه‌ریزی شد تا قطب سوم پتروشیمی ایران بعد از عسلویه و ماهشهر در چابهار ایجاد شود.

منبع: روزنامه اعتماد؛ 1398،02،26
گروه اطلاع رسانی **9117**1755