صاحب‌نظران اقتصادی بر اهمیت توسعه بخش گردشگری به عنوان یکی از مهمترین حوزه‌های اقتصاد ایران که می‌تواند در آینده به عنوان پیشران رشد مطرح شود، تاکید می‌ورزند و بر این باورند که با سرمایه‌گذاری ویژه در این بخش می‌توان بستر لازم برای ایجاد اشتغال پایدار، افزایش درآمد ارزی و ... را فراهم ساخت. این موضوع مورد تاکید مدیرکل دفتر آمارهای فرهنگی، بازرگانی و خدمات مرکز آمار ایران نیز قرار گرفته است. او چندی پیش اعلام کرده بود که هر گردشگر حدود ۱۲۰۰ دلار معادل ۳۰ بشکه نفت درآمد ارزی به کشور وارد می‌کند. اما با این‌حال سهم گردشگری در اقتصاد ایران بسیار ناچیز است و فرازوفرودهای ارزی سال گذشته این بخش را بیش از گذشته آسیب‌پذیر کرده است.

تا پیش از این، به دلیل پایین‌آمدن قدرت خرید مردم تمام توجهات به سمت کاهش تقاضای سفر در داخل و خارج کشور معطوف بود، اما اظهارات رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی استان تهران روی دیگر سکه را نمایان کرده است. او در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌های رسمی کشور وضع کنونی آژانس‌های مسافرتی را «شوک‌آور» توصیف می‌کند و از افزایش مرخصی‌های اجباری یا تعلیق موقت آژانس‌های مسافرتی در این استان خبر می‌دهد. همین وضع سبب شده تا جلساتی برای طراحی سفرهای ارزان در دستور کار قرار گیرد تا هم سفر به عنوان یک کالای لوکس از سبد خانوار حذف نشود و هم اینکه آژانس‌های گردشگری جان تازه‌ای بگیرند و فعالیتشان از حالت تعلیق خارج شود.

رجوعی به آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که ایرانی‌ها در نوروز ۹۸ نسبت به نوروز سال گذشته ۱۰ درصد کمتر به سفر رفته‌اند. هرچند هشدارهای هواشناسی در مورد خطرات ناشی از وقوع سیل بر کاهش تقاضای سفر بر کسی پوشیده نیست، اما متهم اصلی این ماجرا «تورم» معرفی شده است؛ متهمی که قدرت خرید کارگران را به نصف کاهش داد و این نگرانی را ایجاد کرد که در نهایت سفر از سبد کالای خانوار ایرانی رخت بر بندد.

نوروز امسال، ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر به مسافرت رفتند، این درحالیست که نوروز سال ۹۷، ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر سفر انجام شد. در همین زمینه محسن صادقی مدیرکل دفتر ارزیابی‌های اقتصادی و مدیریت بهره‌وری معاونت حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی گفته است: «با توجه به اینکه هزینه سفر را سه آیتم «حمل و نقل»، «اقامت» و «خوراک و گردش» تشکیل می‌دهد، در حوزه اقامت مسافران ۵۰ درصد تورم نسبت به نوروز سال گذشته، در بخش خوراک و گردش تورم ۱۰۰ درصدی و در بخش حمل و نقل اعم از عمومی و شخصی به طور میانگین ۲۰ درصد تورم داشته‌ایم.»

‌‌وضعیت شوک‌آور آژانس‌های مسافرتی

روی دیگر سکه، وضعیت نگران‌کننده آژانس‌های مسافرتی را نشان می‌دهد که کم‌اقبالی مردم به مسافرت‌های داخلی و خارجی سبب شده تا آنها تحت فشار اقتصادی به مرخصی‌های اجباری تن دهند. شرایط اخذ مجوز آژانس‌های مسافرتی که از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صادر می‌شود، نشان می‌دهد که هر آژانس در سه ماه اول و پایانی سال می‌تواند تقاضای مرخصی موقت داشته باشد که در این دوره هیچ‌گونه فعالیتی از سوی آژانس نباید صورت گیرد. اما شرایط اقتصادی وضع را به گونه‌ای رقم زده که اکنون آژانس‌های مسافرتی به مرخصی اجباری می‌روند.

‌‌حمایت از ایده‌های نو

بخش گردشگری یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران است که می‌توان آن را در رتبه سوم حوزه‌هایی جای داد که در آینده می‌توانند به عنوان پیشران رشد کشور مطرح باشند. سال گذشته بود که محمدحسین پیمان مدیرکل دفتر آمارهای فرهنگی، بازرگانی و خدمات مرکز آمار ایران به اهمیت قابل توجه بخش گردشگری اشاره و در گفت‌وگویی اعلام کرد که «هر گردشگر حدود ۱۲۰۰ دلار معادل ۳۰ بشکه نفت درآمد ارزی به کشور وارد می‌کند.» همچنین، آمار ارائه شده از سوی سازمان بين‌المللی گردشگری از این حکایت دارد که حدود ۱۳ درصد مشاغل در دنيا به طور مستقيم و غيرمستقيم با گردشگری در ارتباط هستند.

اما گردشگری هنوز نتوانسته در اقتصاد کشورمان جای پای خود را محکم کند و به‌رغم نقش بسزایی که این بخش می‌تواند در افزایش اشتغال پایدار، افزایش درآمدهای ارزی و درنهایت شکوفایی اقتصادی ایفا کند، سال‌های زیادی است که مسئولان به سهم ناچیز آن در اقتصاد اکتفا کرده‌اند. گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) نشان می‌دهد که گردشگری ایران با اختصاص سهمی ۷۴۷/۳۰ میلیارد دلاری از کل تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۲۰۱۷، در رتبه ۳۵ اقتصادهای گردشگری جهان قرار گرفته است. البته این گزارش گویای این مطلب است که درصد رشد اقتصادی به‌دست آمده در حوزه اقتصاد گردشگری ایران به‌اندازه ظرفیت‌های این صنعت در کشورمان نیست. حال، مسئولان مربوطه از دولت تقاضا دارند که بسته‌های حمایتی خود را از فعالان گردشگری دریغ نکند و توجه بیشتری به این بخش صورت گیرد.

در همین راستا، میثم هاشم‌خانی اقتصاددان و محقق حوزه فقرزدایی در گزارشی که در سایت خبری تحلیلی ناظر اقتصاد منتشر شده است، خواهان حمایت غیررانتی از توسعه گردشگری در مناطق محروم شده است.

پیشنهاد او این است که معافیت مالیاتی کامل تا پایان سال ۱۴۰۰ و نیز صدور کلیه مجوزها ظرف حداکثر ۱۰۰ روز برای کلیه سرمایه‌گذاری‌های حوزه گردشگری در کلیه مناطق روستایی و نیز شهرهای زیر ۱۰۰ هزار نفر (شامل کلیه سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم داخل و خارج کشور و نیز سرمایه‌گذاران خارجی) ارائه شوند. افزون بر این،‌ دی‌ماه سال گذشته طرحی به منظور افزایش تقاضای گروهی از مردم به انجام مسافرت‌های داخلی که به دلیل فشارهای اقتصادی ناچار به حذف سفر از زندگی خود شده‌اند، بر سر زبان‌ها افتاد که البته هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.

ماجرا از یک مصاحبه رادیویی شروع شد. ولی تیموری معاون گردشگری کشور در این مصاحبه از عبارت «سفر ارزان» استفاده کرد و دراین باره گفته بود که «پکیج‌های سفر ارزان آماده شده و پیش‌پرداختی برای سفر درنظر گرفته شده و مابقی هزینه‌ها نیز در قالب اقساط پرداخت می‌شود.» اما آنطور که خبرگزاری ایسنا در گزارشی نوشته است، تیموری چند روز بعد عنوان بکار برده شده برای این طرح را اصلاح کرد و گفت که «این بسته سفر به معنای ارزان‌سازی سفر نیست.» این طرح به هر اسمی که نامیده شود؛ سفرهای قسطی یا آسان‌سازی سفر ظاهرا قرار نیست آنطور که وعده داده شده بود در سال جاری عملیاتی شود. سازوکار این طرح نیز اینگونه توضیح داده شده بود که دفاتر مسافرتی با یکی دو بانک صحبت کرده‌اند تا مسافر مجبور نباشد تمام هزینه را یک‌جا پرداخت کند.

مثلا یک خانواده سه‌نفره این بسته سفر را از یک آژانس می‌گیرد، پیش‌پرداختی را می‌پردازد و برای پرداخت بقیه هزینه، به صورت قسطی به توافق می‌رسند. البته آنگونه که نادر عادلی‌نیا ایده‌پرداز این طرح روایت کرده است نمی‌توان این سفرها را ارزان نامید بلکه به اعتقاد او، «واژه ارزانی معنی و واکنش منفی در افکار عمومی دارد.» متاسفانه به‌رغم ارائه ایده‌ها و طرح‌هایی نو برای بهبود شرایط، کماکان مسئولان و مقامات کشور در مرحله اجرا در جا می‌زنند و ظاهرا این طرح نیز با دست‌اندازهایی مواجه شده است که مشکلات دارایی و مالیات از جمله مهم‌ترین آنهاست.

همانطور که گفته شد، گردشگری به‌عنوان پیشران رشد، می‌تواند به رونق و شکوفایی اقتصادی کشور کمک زیادی کند و این موضوع در شرایطی که صاحب نظران اقتصادی از بروز ابرتورم در سال جاری صحبت می‌کنند و تحریم‌های یکجانبه آمریکا فشار زیادی را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند، باید بیش از گذشته در دستور کار دولتمردان قرار گیرد و در این راستا لازم است از طرح‌ها و ایده‌های نو و خلاقانه استقبال جدی به‌عمل آید.

سوسن یحیی‌پور