به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سیل اخیر با همه مشکلاتی که برای کشور ایجاد کرده، اما این بار جامعه دانشگاهی به معنای کلی آن و نهتنها دانشجویان را پای کار آورد تا شاید برای اولین بار در طول چند دهه گذشته دانشگاهیان عزمشان را برای حل مشکلات مردم به کار گیرند. این عزم تنها به حوزه امدادرسانی ختم نشد و حالا که وضعیت امدادرسانی ثبات خوبی در مناطق سیلزده پیدا کرده، دانشگاهیان به دنبال پیدا کردن راهکارهای علمی برای حل مشکلات آتی مردم این مناطق هستند. البته در این میان شاید بتوان نقش اساتید و دانشجویان برخی گرایشها مانند جامعهشناسی را پررنگتر از سایر رشتهها دانست. دانشگاهیان که شاید تا امسال تجربه چنین حضوری را در کنار مردم نداشتند، حال پنجرهای متفاوت را به روی جامعه باز کردهاند؛ پنجرهای که نقطه قوت دانشگاه مسالهمحور خواهد بود و از طریق آن بهتر میتوان مسائل و مشکلات جامعه را دید و لمس کرد؛ با این حال اما الزاماتی نیز برای ادامه حضور دانشگاهیان در بحران سیل وجود دارد؛ الزاماتی که ذیل مسئولیت اجتماعی دانشگاهها تعریف میشود و مولفههای خاص خود را دارد.
اساتید دانشگاهی مسئولان محلی را نسبت به مشکلات آینده مناطق سیلزده آگاه کنند
حسن خدمتگزار، عضو گروه جامعهشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر گفت: «از کمپهای جهادی در محدوده حوریه منطقه شعیبیه بازدید کرده و به چند روستا سر زدیم. همچنین وضعیت کشاورزی و اراضی کشاوزی را بررسی و وضعیت مالی و اقتصادی را رسیدگی کردیم.»
خدمتگزار در پاسخ به این سوال که آیا بازدید اساتید حوزه علوم اجتماعی از مناطق سیلزده محدود به همین چند بار خواهد بود یا خیر، توضیح داد: «در حال حاضر تیم گروه اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر و روانشناسی و مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی مسجدسلیمان آماده است. همچنین با دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز صحبت کردیم تا تیم مشاوره که به زبان عربی مسلط باشد، مستقر شوند. این سه واحد دانشگاهی در مدت زمانی که حس میکنیم عوارض حاد اولیه وجود دارد، در مناطق حضور خواهند داشت.»
یکی از موضوعاتی که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی چند روز پیش در جمع اعضای قرارگاه جهادی استان خوزستان به آن اشاره کرد، توزیع پرسشنامه از سوی اساتید جامعهشناسی، روانشناسی، مددجوی اجتماعی و دانشجویان کارشناسیارشد و دکتری برای آسیبشناسی موضوع سیل بود.
خدمتگزار در پاسخ به این سوال که آیا چنین پرسشنامههایی توزیع شده است یا خیر، پاسخ داد: «ما هنوز به این مرحله نرسیدهایم. فعلا باید نیاز مالی سیلزدگان را بررسی کنیم تا بتوانند در منازل خود مستقر شوند و لوازم و امکانات زندگیشان فراهم شود. در شرایط کنونی اگر توزیع پرسشنامه صورت گیرد، کمکی نمیکند.»
یکی دیگر از مباحثی که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در جمع قرارگاه جهادی خوزستان از آن سخن گفت، درباره حضور دانشجویان ادبیات در صحنه و ثبت حماسهها بود. عضو گروه جامعهشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر در اینباره گفت: «از دکتر طهرانچی بابت این هوشمندی تشکر میکنم. تمام گروهها باید این فرآیند را تعقیب کنند. فیلمسازان، مستندنویسان، اساتید حوزه اجتماعی و... باید حضور داشته باشند، چراکه اینجا بزرگترین کارگاه تجربه میدانی ماست. جامعهشناسان باید در این مناطق مستقر شده و در کنار مردم یادداشت کنند که چه شرایطی وجود دارد و چه شرایطی در میدان عمل رخ میدهد.»
او ادامه داد: «ما نمیتوانیم با چند بار سرزدن مناسبات آنها را درک کنیم، اما اگر در آن جمع حضور داشته باشیم و نان، آب، نحوه تغذیه و امنیت رفت و آمدمان به زندگی آنها گره بخورد و مانند یک روانشناس و جامعهشناس حرفهای که با مسائل عینی مواجه است مسائل را بررسی کنیم، آنگاه میتوانیم یک گزارش عینی از اتفاقاتی که افتاده و همچنین اقداماتی که انجام دادیم، تهیه کنیم. همچنین میتوانیم درباره مسائلی که میتوانستیم پیشبینی کنیم و پیشنهادات آتی گزارشی تهیه کنیم.»
خدمتگزار گفت: «طبیعتا بعد از هر حادثه طبیعی و غیرطبیعی ما با یک وضعیت اجتماعی خاص در مناسبات اجتماعی محلی و منطقهای بین خود مردم و همچنین مردم با مسئولان مواجه میشویم و این موضوع بسیار طبیعی است.»
او با بیان اینکه در بازدیدهای میدانیمان دیدیم که وضعیت مردم از لحاظ شرایط اقتصادی و شرایط اسکان چندان مطلوب نیست، ادامه داد: «قطعا وضعیت اقتصادی در آینده این منطقه بهخصوص برای مردمی که به کشاورزی مشغول بودند، مشکلساز خواهد بود و آنها نمیتوانند از پس دیون خود بربیایند.»
عضو گروه جامعهشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر اظهار داشت: «پیش از وقوع سیل در میان مردم عشایر رسم بر این بود که اگر فردی از میان عشیره، مشکل مالی پیدا میکرد، قرض آن توسط صندوق عشیره پرداخت میشد، اما الان در شرایط فعلی اصلا صندوقی وجود ندارد که بخواهد دیون مردم را بپردازد، به همین دلیل امنیت مالی در آینده دچار مشکل میشود و ممکن است اختلافات محلی را به همراه بیاورد.»
خدمتگزار افزود: «بخش دیگری از مشکلات مردم به مناسبات داخل خانه هر فرد برمیگردد، چراکه پدر یک خانواده تا پیش از سیل میتوانست از پس هزینههای زندگی بربیاید، اما الان با توجه به اینکه محصولات کشاورزان که آماده برداشت هم بوده، از بین رفته؛ عملا دیگر این امکان برای سرپرستهای خانوار وجود ندارد و میتواند کل مناسبات خانههایشان را تحت تاثیر قرار دهد.»
او با بیان اینکه نهتنها کشاورزی بلکه دامداری و دامهای روستاییان نیز در خطر قرار گرفته است، گفت: «معتقدیم خسارتهای اجتماعی، تبعات اجتماعی به همراه دارد و مواردی نیز در اینباره قابلپیشبینی هستند که از جمله آن میتوان به افزایش انتظارات مردم از مسئولان اشاره کرد. در حقیقت مردم پیشتر یکسری انتظاراتی داشتهاند که بنا به دلایلی تا امروز محقق نشده بود، حال بعد از وقوع سیل بنا به شرایط منطقه این انتظارات افزایش پیدا میکند.»
عضو گروه جامعهشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر افزود: «ممکن است در گذشته نیز در میان روستاییان یک منطقه تعارضاتی وجود داشته باشد، از این رو باید مواظب انتشار شایعاتی نظیر اینکه به یک روستا بیشتر رسیدگی شده و یک روستا مغفول مانده نیز باشیم. مسئولان باید اقدامات پیشگیرانهای را در دستور کار قرار دهند و در همین راستا میتوان به دیدارهای چهرهبهچهره با مردمی که کمکم به مناطق خود بازمیگردند، اشاره کرد.»
خدمتگزار در همین زمینه افزود: «مسئولان باید با صحبت کردن با مردم و همچنین آگاهیبخشی به آنها از ایجاد تنشهای محلی در آینده جلوگیری کنند. در حقیقت مسئولان باید برای کنترل تعارضهایی که ممکن است در آینده بین روستاهای محلی ایجاد شود، چارهاندیشی کرده و البته اساتید مرتبط با جامعهشناسی هم در وهله اول مسئولان محلی را از خطرات آینده آگاه کنند.»
او تصریح کرد: «وضعیت در مناطق سیلزده بهگونهای است که حتی عدم حل مشکل سرویس بهداشتی نیز میتواند باعث ایجاد عارضه در منطقه و درنهایت بروز خشم در مردم شود. به عبارت دیگر باید به نکات ریزی که میتواند باعث نارضایتی مردم شود، توجه ویژهای داشته باشیم.»
عضو گروه جامعهشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر با تاکید بر اینکه باید بتوانیم رسانههای بیگانه را رصد و در حوزه رسانهای اثرگذاری داشته باشیم، افزود: «باید در مناطق مرزی چه استان خوزستان و چه سایر استانهای سیلزده، مواظب نفوذ عوامل بیگانه و تاثیر آنها روی مردم باشیم. به همین دلیل حضور مستمر مسئولان در میان مردم و همچنین اعلام گامبهگام اقداماتشان به آنها میتواند در این زمینه اثرگذار باشد.»
خدمتگزار افزود: «نباید فراموش کنیم که هنوز عوارض جنگ جهانی دوم و زلزله بم و رودبار همچنان وجود دارد و اینگونه نیست که این عوارض به راحتی از بین برود. با این حال اگر بتوانیم اقدامات پیشگیرانه در حوزه آسیبهای اجتماعی را برای مردم این منطقه دنبال کنیم، قطعا در آینده سرمایه عظیم اجتماعی از همین مردم خواهیم داشت.»
او خاطرنشان کرد: «اساتید همچنین باید مسئولان محلی را نسبت به استرسهای مردم آگاه کرده تا بدانند که در مناطق سیلزده ممکن است شرایط ایجاد تنش بین مردم و مسئولان وجود داشته باشد و این مساله را حتما مدنظر قرار دهند. از سوی دیگر، مددکار اجتماعی و جامعهشناس و مشاور نیز در بطن مردم حضور داشته و در محل به صورت بالینی مشاوره دهند و نسبت به موقعیت به مردم روشنگری کنند.»
دانشگاهها بهصورت علمی به بحرانها ورود کنند
امیررضا نقش، رئیس واحد نجفآباد در گفتوگو با «فرهیختگان» درباره نقش دانشگاهها هنگام بروز بحرانها سخن گفت. به اعتقاد نقش، دانشگاهها یا هر سازمانی بهنوبه خود در کنار مسئولیتهای خود، مسئولیتهای اجتماعی را نیز در رسالت خود میبیند. او دراینباره گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی هم بهعنوان یک نهاد اجتماعی و برخاسته از مردم در مسئولیتهای اجتماعی خود این موضوع را ترسیم کرده که بتواند در بحرانها در کنار مردم باشد. این موضوع فقط خواست دانشگاه آزاد اسلامی نیست و تمام دانشگاههای معتبر دنیا هم بحث اجتماعیبودن و مسئولیتهای اجتماعی را در رسالت خود مدنظر قرار میدهند؛ بنابراین نقش اول، در کنار مردمبودن است.»
نقش ادامه داد: «نقش دیگری که دانشگاهها میتوانند داشته باشند، بررسی علل و عوامل بحران است؛ بهعبارتی باید بهصورت علمی به بحرانها ورود کرده و مخاطرات به وجود آمده را بررسی کنند تا بتوانند اقدامات پیشگیرانه را به دولت و متولیان امر پیشنهاد کنند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد نقش دوم دانشگاهها را تحلیل علمی از طریق پژوهشها دانست و گفت: «دانشگاهها میتوانند درخصوص علل و عوامل به وجود آمدن بحرانها تحلیل علمی کنند چون در بسیاری از بحرانها عوامل انسانی دخیل است و دانشگاهها میتوانند در بحث عوامل انسانی پیشگیریهایی را انجام دهند. در سیل اخیر نیز برخی عوامل همین عوامل انسانی مانند ساختوسازهای بیرویه، تجاوز به بستر رودخانهها و از بین بردن مراتع و پوشش گیاهی و از بین رفتن جنگلها دخیل بود.»
او ادامه داد: «باید دید محاسباتی که باید درخصوص سازهها انجام شود و بحث سدسازی، شهرسازی و مطالعات اولیه، امکانسنجیها انجام میشود یا خیر. دانشگاهها میتوانند در بحث شهرسازی و عمرانی و مسائل جغرافیای وارد شوند. درواقع دانشگاهیان میتوانند در بحث آبخیزداری و همه رشتههای متنوعی که در دانشگاهها وجود دارد بهعنوان یک معضل و مساله اجتماعی ورود کنند.»
نقش با بیان اینکه رویکرد جدید دانشگاه آزاد اسلامی مسالهمحور و نیازمحور کردن پژوهشهاست، تاکید کرد: «در کشور ما 11 استان درگیر مساله سیل شدند، بنابراین این بحران بهعنوان یک نیاز و مساله اجتماعی مطرح است. اینکه دانشگاهها درخصوص سیل چه کارهایی میتوانند انجام دهند و به پژوهشهای منتهی به نیاز جامعه که هدف محورکردن پژوهشهاست، میتوانند کمک کنند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد ادامه داد: «نسل چهارم دانشگاهها که بعد از دانشگاههای کارآفرین هستند، دانشگاههای حل مساله است. باید این تغییر رویکرد در دانشگاهها به وجود آید و به سمت علم برای فناوری ارزشآفرین (که بتواند مشکلی را از جامعه حل کند) حرکت کند. درواقع ادعای دانشگاه نسل چهارم این است.»
او گفت: «رویکرد جدید مدیریتی دانشگاه آزاد اسلامی حل مساله و رفع نیازهای اجتماعی است. اگر تاریخچه دانشگاه آزاد اسلامی را مطالعه کنید میبینید یک دانشگاه مردمی و برخاسته از مردم است. حساسیتهای زیادی روی دانشگاه و شعب آن در کل کشور وجود دارد، بنابراین مردم دانشگاه را از خود میدانند و جا دارد که دانشگاهها نیز متقابلا دانشگاه را از مردم بدانند تا عمل دوطرفه را داشته باشد.»
نقش در پایان تاکید کرد: «فکر میکنم با تهمیدات و سیاستگذاریهای خوبی که درخصوص بحثهای پژوهشی انجام میشود و با توجه به اینکه رئیس دانشگاه آزاد اسلامی پیگیر مسائل پژوهشی هستند، افق آینده، افق خوبی است و میتوانیم به سمت هدفمندکردن پژوهشها حرکت کنیم. باید بتوانیم از تولید علم برای خدمت به مردم استفاده کنیم.»
نظر شما