حجت‌الاسلام امیررضا وطن‌خواه در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان اظهار کرد: معمولا وقتی از سعه‌صدر صحبت می‌شود، اولین چیزی که به ذهن افراد آشنا با ادبیات قرآنی روایی می‌رسد، شرح صدر است. در قرآن آیات متعددی درباره شرح صدر وجود دارد، مثل آیه 125 سوره انعام، آیه 25 سوره طه، آیه 22 سوره زمر و ... . از مجموع این آیات، این‌طور استنباط می‌شود که شرح صدر به معنای آمادگی و قابلیت خاص قلب برای پذیرش نور هدایت، معنویت و رشد و تعالی است.
وی افزود: خداوند در آیه 125سوره انعام می‌فرماید:«فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ...؛ آن‌ کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را براى (پذیرش) اسلام، گشاده می‌سازد و آن ‌کس را که به خاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد، سینه‌اش را آن‌چنان تنگ می‌کند که گویا می‌خواهد به آسمان بالا برود...». در روایتی که در تفاسیر روایی ذیل این آیه آمده است، از پیامبر(ص) پرسیده‌اند که منظور از شرح صدر چیست و ایشان فرموده‌اند «شرح صدر نوری است که خداوند در قلب مؤمن قرار می‌دهد و به واسطه این نور الهی و نظر خداوند، سینه مؤمن گشاده می‌شود».

شرح صدر لازمه دریافت هدایت الهی است
این استاد حوزه علمیه بیان کرد: اگرچه مفسرین معتقدند معنای شرح صدر عمومیت دارد و هم شامل امور معنوی و هم امور مادی، فردی و اجتماعی می‌شود، ولی شرح صدر در آیات و روایات غالبا به معنای رابطه معنوی انسان با خداوند اشعار دارد؛ مثلا در روایات یکی از خصوصیات امام معصوم همین شرح صدر ذکر شده است. در روایتی آمده «هر گاه خداوند بنده‌ای را برگزید، به او شرح صدر داده و در قلبش چشمه‌های حکمت قرار می‌دهد، یقینا به او علم را الهام می‌کند و پس از این عنایات، زبان او از پاسخگویی عاجز نیست و متحیر نمی‌شود...».
حجت‌الاسلام وطن‌خواه اضافه کرد: انسان‌های جویای هدایت الهی که می‌خواهند در مسیر انسانیت گام برداشته و رشد کنند، باید شرح صدر را در خود به وجود آورده یا حداقل مقدمات آن را فراهم کنند. تدبر در قرآن، ذکر و نام الهی، تسبیح و عبادت و مشقت در راه آن، تسلیم خداوند شدن، اعتماد به خدا، اطمینان به وعده‌های الهی و دعا و درخواست از خداوند، مواردی است که از آیات و روایات به عنوان عوامل شرح صدر به دست می‌آید. خداوند خطاب به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید:«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ؛ آیا به تو شرح صدر عطا نكردیم»، ولی حضرت موسی(ع) از خداوند درخواست شرح صدر می‌کند:«قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي؛ گفت پروردگارا سينه‏‌ام را گشاده گردان و كارم را براى من آسان ساز». در روایتی از امام صادق(ع) نیز آمده است:«هر گاه خداوند برای بنده‌ای اراده خیر کرد، در قلب او نقطه سفیدی ایجاد می‌کند، گوش قلب او را شنوا می‌سازد و فرشته‌ای را موکل او قرار می‌دهد تا او را محکم و ثابت قرار دهد».
وی با اشاره به نشانه‌های شرح صدر گفت: وقتی از پیامبر(ص) نشانه‌های شرح صدر را پرسیدند، ایشان سه نشانه را ذکر کردند:«مداومت بر توجه به قیامت، دل کندن از دنیا که دار فریب است و هر لحظه آماده بودن برای مرگ».

سعه‌صدر اختصاص به مؤمن ندارد
این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه شرح صدر غالبا همان سعه‌صدر نیست، ادامه داد: شرح صدر مربوط به امور معنوی و الهی و خاص مؤمن است، ولی سعه‌صدر اختصاص به مؤمن ندارد و به همه انسان‌ها مربوط می‌شود. سعه‌صدر در امور دنیوی و اجتماعی کاربرد دارد و مثل شرح صدر که با ایمان نسبت دارد، نیست، بلکه همه انسان‌ها اعم از مؤمن و غیر مؤمن می‌توانند سعه‌صدر داشته باشند، مثل سعه‌صدر در برخورد و رفتار با اطرافیان و سعه‌صدر در مسئولیت‌ها و مدیریت‌ها. چنین اخلاقی از همگان اعم از کافر و مؤمن پسندیده است، البته از مسلمان و مؤمن پسندیده‌تر و از مسلمانِ مؤمنِ مدیر و مسئول بسیار خوشایند.
وی افزود: امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه وقتی صفات مؤمن را بیان می‌کند، می‌فرماید:«مؤمن با سعه‌صدرترین انسان‌ها است و نسبت به همه انسان‌ها متواضع‌تر» و در جای دیگر می‌فرماید:«ابزار ریاست سعه‌صدر است». از این دو روایت مشخص می‌شود که سعه‌صدر مربوط به امور دنیوی و اجتماعی و شرح صدر مربوط به هدایت و امور معنوی است. روایت دومی که از امیرالمؤمنین(ع) نقل شد، به این معنا است که مدیر و مسئول باید سعه‌صدر داشته باشد. سعه‌صدر به معنای شدت حلم و صبر و تحمل زیاد مشقاتی است که به انسان می‌رسد.

سعه‌صدر؛ مهم‌ترین ابزار ریاست کردن
حجت‌الاسلام وطن‌خواه تصریح کرد: در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی آمده است:«ریاست و سروری ابزارهای مختلف می‌خواهد که مهم‌تر از همه، سعه‌‍صدر است و بدون آن ریاست به کمال نمی‌رسد». لطف الهی، علم و قدرت جسمی و روحی(بقره/247)، انفاق و بخشش(بقره/268)، ظلم نکردن به دیگران، عدم ترس از سرزنش دیگران، احسان و تفضل و اجتناب از معاصی و گناهان، از عوامل ایجاد سعه‌صدر محسوب می‌شود.
وی اضافه کرد: صبر و حلم در برابر تمام ناملایمات، گشاده‌رویی و سرور وجه، آرامش و سکینه و وقار، کظم غیظ و فرو بردن خشم، عطوفت و مهربانی نسبت به دیگران، عیب‌پوشی، عدم تکبر و خودبرتربینی، تحمل و پذیرش انتقادها، دخالت ندادن اغراض شخصی در رفتار با دیگران و از همه مهم‌تر، انجام خدمت، نشانه‌های سعه‌صدر به حساب می‌آید که در روایات، بسیار به آنها پرداخته شده است.
این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه نمونه سعه صدر، رفتار حضرت یوسف با برادرانش است، اضافه کرد: وقتی برادران یوسف شرمگین خدمت آن حضرت رسیده و می‌گویند ما به تو ظلم کردیم، یوسف(ع) بیان می‌کند که شما نه تنها ظلم نکردید، بلکه با آمدن خود به من خدمت کردید، امروز هیچ گناه و شرمی بر شما نیست؛ تا قبل از این مردم فکر می‌کردند من بنده‌ای زرخرید هستم که کس و کاری ندارم، ولی شما که آمدید، مردم فهمیدند من حسب و نسب دارم. این جملات ناشی از سعه صدر حضرت یوسف(ع) است که نه تنها از گناه برادران خود درگذشت، بلکه توجیهی برای آنها آورد تا به جای شرمگین بودن، امیدوار باشند.
انتهای پیام