به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها سودان تحولات پرشتابی را پشت سر می گذارد مردم در صحنه حضور دارند  و گروه های سیاسی مشغول چانه زنی با شورای نظامی هستند تا سنگ بنای ساختار قدرت در خارطوم را پی ریزی کنند. ساختار جدید سیاسی در سودان بر چه مبنایی است؟ آیا بومی است یا از دیگر کشورها الگوگیری می کند؟ نقش بازیگران منطقه ای و بین المللی در ساختار جدید قدرت در سودان چیست؟ دولت آینده خارطوم با چه چالش هایی روبرو خواهد شد؟ به منظور یافتن پاسخ این پرسش ها گفت وگویی با صبری انوشه کارشناس تحولات سودان و شمال آفریقا انجام دادیم که متن آن به شرح ذیل است.

تسنیم: آیا ارتش سودان با برنامه قبلی عمر البشیر را از قدرت برکنار کرد و این اقدام مدیریت شده بود؟

صبری انوشه: تجربه ای که در سودان وجود دارد،  تجربه کودتاهاست. از سال ۱۹۵۶ که این کشور به استقلال رسید  ۱۰ کودتا در سودان انجام شده  که ۴ مورد آن موفقیت آمیز بوده است.  در حقیقت،  از ۶۳ سالی که از استقلال سودان می گذرد،  ۵۳ سال قدرت به طور مستقیم در دست نظامیان یا همان کودتاگران بوده است.  نظامیان نقش مهمی در اداره کردن سودان دارند.  آنان از بازیگران و صحنه گردانان عرصه داخلی این کشور محسوب می شوند. با وجود این، هنگامی که تحولات  روزهای اولیه  برکناری عمرالبشیر را مورد بررسی  قرار می دهیم،  یک نوع دستپاچگی و نبود انسجام رویه در اقدامات نظامیان به چشم می خورد.  به عنوان نمونه،  نظامیان تا ساعت ۳ نیمه شب با عمرالبشیر صحبت کردند اما بیانیه اول کودتا ساعت ۱۱ صبح فردا منتشر شد.  این یعنی یک نوع  تاخیر در صدور بیانیه شورای عالی نظامی.  نکته بعد،  اینکه هنگامی که از نظامیان سئوال می شود، اعضای شورای نظامی سودان چه کسانی هستند؟ جواب می دهند اسامی آنان بعدا اعلام خواهد شد. این موضوع نشان می دهد،  ارتشیانی که با انجام یک اقدام سیاسی نظامی ،عمرالبشیر را برکنار کردند،  در بین خودشان توافق و انسجامی وجود ندارد.  نشانه دیگر نبود انسجام این است که سرلشکر ” عوض بن عوف ” رئیس شورای نظامی فقط  یک روز بر سودان حکومت کرد. آمریکایی ها به ما گفتند که  دلیل این یک روز حکومت کردن سرلشکر بن عوف چیست؟ روزنامه واشنگتن پست نوشت ”  لشکر بن عوف نمی تواند سودان آینده  را مدیریت کند ” به این دلیل که نام او در فهرست سیاه کاخ سفید قرار دارد و نمی تواند از همسایگان  سودان و بازیگران منطقه ای کمک بگیرد  لذا بن عوف نمی تواند این  مرحله تاریخی سودان را مدیریت کند.

این کارشناس تحولات سودان با بیانیه اینکه به دنبال انتشار این مقاله شورای نظامی سودان تشکیل جلسه داد، اظهار داشت: در این نشست سرلشکر” عبدالرحمن برهان ” به عنوان رئیس جدید شورای نظامی و سرلشکر ”  محمد حمدان حمیدتی ” نیز به عنوان معاون برهان انتخاب و معرفی شدند. با انتخاب این افراد ملاحظه می شود که موضع گیری کشورها در مقایسه با روزهای اول برکناری عمرالبشیر تفاوت کرد. شما می دانید که در تحولات سودان سه عنصر نقش دارند. اول جنبش مردمی سودان است.  دوم جریان های مخالف نظام عمرالشیر هستند  و سوم هم کمیته عالی امنیت است. این کمیته متشکل از نیروهای نظامی ، امنیتی و انتظامی است و اکنون حکومت و اداره امور سودان توسط همین کمیته انجام می شود.

تسنیم: منظور از کمیته عالی امنیت همان شورای نظامی است؟

نه ، کمیته عالی امنیت در زمان عمرالبشیر تاسیس شده است.  هدف از تاسیس این کمیته مدیریت بحران اخیر بود.

تسنیم:پس شورای نظامی سودان چیست؟

کسانی که در شورای نظامی هستند،  قبلا در کمیته عالی امنیت سودان بودند. در اینجا باید گفت که اسم این کمیته به شورای عالی نظامی تغییر پیدا کرده است.

تسنیم: شما به ۳ عامل داخلی در  تحولات سودان اشاره کردید، آیا بازیگران خارجی هم  در تحولات این کشور نقش دارند؟

بازیگران منطقه ای و بین المللی در تحولات سودان  نقش دارند.  همان روزهای اولیه برکناری عمرالبشیر کشورهایی  که قبلا با او ارتباط داشتند،  موضع گیری کردند.  مثل مصر، قطر،  ترکیه و ایران . اینها اعلام کردند که تحولات سودان  یک رویداد داخلی  است و ارتش هم  جزیی  از مردم این کشور است و آنها درباره ساختار سیاسی  آینده کشورشان به تفاهم خواهند رسید.  در اینجا باید گفت که موضع آمریکا در واکنش  به برکناری عمرالبشیر جالب است . هنگامی که اقدام نظامی  در راستا تغییر حکومتی انجام می شود،  کاخ سفید  از آن به عنوان ” کودتا ”  یاد می کند  اما واشنگتن  در بیانیه خود در خصوص برکناری عمرالبشیر از واژه کودتا استفاده نکرد.  به نظر می رسد  آمریکا با این اقدام،  دیدگاه خود  را از طریق دیپلماسی  پنهان  به دیگران تحمیل کرده است.  لذا مشاهده می شود،  اتحادیه های اروپا، آفریقا  و عرب در واکنش به  برکناری عمرالبشیر از واژه کودتا استفاده نکردند.  در اینجا باید به این نکته اشاره شود که  در روزهای اولیه برکناری عمرالبشیر، عربستان و امارات هیچ واکنشی از خود نشان  ندادند، اما همین که شورای نظامی  به ریاست سرلشکر ” عبدالفتاح برهان”  تشکیل شد، این شورای را مورد حمایت خود  قرار دادند  و کمک های اقتصادی خویش  نظیر محموله های سوخت و دارو را  روانه  سودان کردند.  نکته جالب دیگر این است که نظامیان سودانی خودشان را کودتاچی نمی دانند و برکناری عمرالبشیر را در راستای انجام خواست مردم کشور خود می دانند. جالب است سرلشکر ” عوض بن عوف ”  اولین رئیس شورای نظامی و سرلشکر برهان رئیس کنونی همین شورا هردو یک حرف می زنند  و آن هم  ریشه کن کردن نظام عمرالبشیر است.  خوب است بدانید که سرلشکر برهان  و معاونش هیچ کدام  در دانشگاه نظام تحصیل نکرده اند. عبدالفتاح برهان یک سرباز کادر و حرفه ای بود که  به تدریج  پله های  ترقی را  در ارتش طی کرد و معاونش هم  یک شتربان بود که در جریان جنگ دارفور به  نیروهای جنجوید ( طرفداران عمرالبشیر ) پیوست  و وارد نظام شد. این دو نفر یعنی برهان و حمدان حمیدتی  در اعزام  نظامیان سودانی  به جنگ یمن نقش فعالی داشتند.

تسنیم: برخی معتقدند شورای نظامی  سودان می خواهد مدل مصر را در کشورخود اجرا کند، نظر شما در این زمنیه چیست؟

پاسخ من به این پرسش منفی است.  سودان با مصر تفاوت دارد و نمی توان در سودان چنین کاری کرد.  ژنرال عبدالفتاح السیسی  که در سوم جولای ۲۰۱۳ در مصر کودتا کرد و دولت اخوانی ” محمد مرسی ” را سرنگون کرد، او نماینده شورای عالی نظامی مصر بود.  یعنی یک نوع هماهنگی و انسجام با این شورا وجود داشته و اکنون این انسجام و هماهنگی بیشتر شده است اما در شورای نظامی سودان چنین انسجامی وجود نداشت و در آن  نمودهایی از شکنندگی به چشم می خورد.

تسنیم: منظور از مدل مصر این است که سودان با کارت های منطقه ای و بین المللی که دراختیارش قرار می گیرد،  برای برطرف کردن مشکلاتش بازی کند. به این معنا که شورای نظامی سودان اعلام کند عمرالبشیر که وابسته به اخوان المسلمین بود و تحت تقیب بین المللی قرار داشت، دیگر در قدرت نیست لذا دلیلی ندارد که  تحریم های سودان ادامه یابد و نام این کشور در فهرست حامیان گروه های تروریستی قرار داشته باشد.

نه، ممکن است مدل تجربه خود سودان تکرار شود.

تسنیم: منظور شما از تکرار مدل تجربه سودان چیست؟

وقتی که  ” ابراهیم عبود ” در سال ۱۹۶۴ کودتا کرد،  احزاب وجود داشتند  و در سودان نقش خود را ایفا می کردند،  سرهنگ ” جعفر نمیری” هم که در سال ۱۹۶۹ کودتا کرد، احزاب وجود داشتند. اصلا از زمان استقلال سودان به این طرف،  همواره احزاب در این کشور وجود داشتند.  پیش از اینکه عمرالبشیر در سال ۱۹۸۹ کودتا کند،  یک دولت ائتلافی در خارطوم قدرت  را در اختیار داشت.  درحقیقت،  مدل تجربه سودان از زمان ابراهیم عبود تا عمرالبشیر همواره بازسازی شده است. حال، احتمال تکرار این تجربه  وجود دارد.  بدین معنا که گروه های سیاسی معارض با شورای نظامی سازش کنند و امتیازاتی از این شورای بگیرند و با نظامیان ائتلاف کنند.  همانطوری که در ۳ تجربه گذشته چنین سازشی رخ داد. مثلا هنگامی که عمرالبشیر کودتا کرد، با چند حزب سیاسی  سازش کرد و دولت خارطوم را تشکیل داد.  به هرحال، این احتمال وجود دارد که رئیس شورای نظامی سودان با گروه های سیاسی معارض سازش کند البته عربستان و امارات هم باید در این زمینه پول خرج کنند  چرا که اصل خیزش مردمی در سودان در اعتراض به گرانی نان و سوخت بوده است. هرچند که گروه های سیاسی با موج سواری براین اعتراضات،  آن را هدایت کردند.  اکنون نشانه هایی از سازش گروه های سیاسی معارض با شورای نظامی سودان به چشم می خورد.

تسنیم: به تازگی نشستی میان گروه ها و احزاب سیاسی سودان با شورای نظامی درخارطوم برگزار شد که در پایان آن شورای نظامی از گروه های سیاسی خواست تا فردی را به عنوان ریاست دولت انتقالی معرفی کنند. شما می دانید که گروه های سیاسی سودانی یکپارچه نیستند و فاقد برنامه مدونی هستند.  به نظر می رسد این گروه ها بیشتر تحت تاثیر اندیشه های صادق المهدی رهبر حزب الامه سوان قرار دارند.  او خواستار برقراری حکومت دموکراتیک است که اسلامگرایان درآن  حضور ندارند.

بله،  اسلامگرایان درحکومت دموکراتیکی که مورد نظر صادق المهدی است،  حضور نخواهند داشت.  با وجودی که احزاب و گروه های سیاسی مخالف نظام عمرالبشیر از حمایت مردمی برخوردارند، اما نقطه ضعف های زیادی نیز دارند که بزرگ ترین آن را می توان ضعف رهبری دانست. صادق المهدی نمی تواند رهبری این جریان سیاسی به عهده گیرد.

تسنیم: چرا؟

عمرالبشیر علیه دولت صادق المهدی در سال ۱۹۸۹ کودتا کرد. او پس از اینکه از تبعید به سودان بازگشت و ائتلاف” نداء سودان ”  را علیه عمرالبشیر ایجاد کرد.  با وجودی که  در این ائتلاف  ۲۲ حزب و گروه سیاسی حضور داشت اما نتوانست علیه نظام عمرالبشیرکاری انجام دهد.  ناگفته نماند که بیشتر رهبران احزاب معارض سودانی خواسته های شخصی داشتند، همین که عمرالبشیر پست دولتی به آنان می داد،  مبارزه را رها می کردند  لذا بنده این احتمال را می دهم که این گونه  رهبران سیاسی با گرفتن امتیاز پایین از نظامیان،  تمام آرمان های مردم سودان را رها کنند.

تسنیم: با جدا شدن جنوب سودان ۷۰ درصد درآمد نفتی خارطوم از دست رفت و یکی از مهم ترین مشکلات سودان که باعث قیام مردم علیه عمرالبشیر شد، همین ضعف اقتصادی است . اکنون بیشترین منابع آمد سودان استخراج معادن، محصولات کشاورزی و دامی است. شما می دانید  کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس از جمله عربستان، امارات، قطر با سرمایه گذاری درحوزه معادن و کشاورزی سودان درآمدهای ضعیف ارزی این کشور را تحت کنترل خود دارند. حال،  با درنظر گرفتن اینکه مشکل اقتصادی سودان همچنان لاینحل باقی مانده است،  تغییر دولت چه معنایی دارد؟ آیا این تغییر می توان کمکی به حل مشکل اساسی سودان کند؟

سودان کشوری سرشار از منابع طیبعی است.  اگر این کشور مدیریت خوبی داشته باشد که بتواند برنامه های خوبی  را طراحی و اجرایی کند، سودان می تواند مواد غذایی جهان عرب را تامین کند. این کشور زمین حاصل خیز و آب فراوانی دارد.  درشرایط کنونی چیزی که سودان نیاز دارد ، یک مدیریت خوب و یک نظام ملی است.  موضوعی که باعث اذیت این کشور می شود،  نبود مدیریت و فساد مالی است.  این فساد درساختار اقتصادی سیاسی سودان نهادینه شده است، در حالی که نیروی کار زیادی در این کشور وجود دارد.

تسنیم: منظور از نیروی کار افراد عادی هستند یا قشر دانشگاهی و تحصیل کرده ؟

سودان دارای قشر تحصیل کرده است اما بیشتر آنان به کشورهایی اروپایی و حاشیه جنوبی خلیج فارس رفته اند.  واقعیت این است که مشکلات اقتصادی سبب سرنگونی عمرالبشیر شد  چرا که دولت او از پاسخ دادن به اقتصاد معیشتی مردم ناتوان بود.  وقتی که خارطوم رابطه اش را با ایران قطع کرد،  به دنبال این بود که عربستان و امارات کمک های مالی خود را به سودان سرازیر کنند و سپس آمریکا تحریم های اقتصادی علیه خارطوم را لغو کند ولی این اتفاق صورت نگرفت.  اگر عربستان و امارات کمکی به خارطوم می کردند،  به صورت قطره چکانی بود.

تسنیم: اما هنوز این مشکل وجود دارد.

بله

تسنیم: چه تضمینی وجود دارد که دولت آینده خارطوم بتواند مشکل اقتصادی سودان را برطرف کند؟

این احتمال وجود دارد که خارطوم در سیاست خارجی خود تغییراتی را ایجاد کند تا بتواند درخط آمریکا و عربستان سعودی حرکت کند.  اولین مطالبه ای که این کشورها از خارطوم دارند،  این است که رژیم صهیونیستی را به رسمیت بشناسد.  عمرالبشیر به دلیل اینکه به حماس و جریان اخوان المسلمین نزدیک بود،  امارات، عربستان و آمریکا با او خوب نبودند.

تسنیم: شما فکر می کنید دولت آینده سودان، رژیم صهیونیستی را به رسمیت خواهد شناخت؟

ملت سودان مردمانی مسملمان وغیرتمندی هستند. بر همین اساس، آرمان های فلسطین یکی از مسائل بسیار مهم این ملت محسوب می شود. بنده فکر نمی کنم،  دولتی در خارطوم جسارت برقراری مناسبات با رژیم صهیونیستی را داشته باشد. این موضوع تجربه شده است. وزیر خارجه سابق سودان که به طور غیر مستقیم اعلام کرده بود : چنانچه آمریکا تحریم های خارطوم را لغو کند و وضعیت اقتصادی سودان بهبود یابد،  ما سیاست های خود را درقبال تحولات غرب آسیا مورد بازنگری قرار می دهیم . روز بعد از مطرح شدن این سخن او دیگر در سمت خود نبود.

تسنیم: به نظر شما دولت آینده خارطوم با چه چالش هایی روبرو خواهد شد؟

مهم ترین دغدغه مردم سودان معیشتی است نه سیاسی لذا دولت آینده باید پاسخگوی مشکلات معیشتی این مردم باشد و گرانی ها را مهار کند. عمرالبشیر سالیان متمادی بر سودان حکومت کرد، اما هنگامی که درآمد های نفتی جنوب این کشور را از دست داد، محبوبیت اش کاهش یافت و سرانجام از قدرت کنار زده شد.  حال، هر دولتی که درخارطوم بخواهد قدرت را به دست بگیرد، باید پاسخگوی مسائل معیشتی مردم باشد. دراینحا باید گفت  که چند منطقه در سودان وجود دارند که خواهان جدایی از این کشورند.  مثل دارفور، کردفان و نیل آبی . این مناطق دارای سازمان های نظامی مسلح هستند که ممکن است فعال شدن آنها درآینده مشکلاتی را برای خارطوم ایجاد کنند.  همین سازمان های مسلح بود که عمرالبشیر را بدبخت کردند و اقتصاد سودان را از بین بردند، زیرا فعالیت این سازمان ها هزینه  های امنیتی خارطوم را بالا برد.

تسنیم: با توجه به نفوذی که عربستان و امارات در سودان دارند، این دوکشور چقدر می توانند در ترسیم ساختار دولت آینده خارطوم نقش ایفا کنند؟

جریان اسلامی که در سودان وجود دارد یعنی اسلام مردمی یک اسلام صوفی است و نسبت به اسلام وهایبت حساسیت دارد. نا گفته نماند،  عربستان سعودی در زمان عمرالبشیر خیلی تلاش کرد که وهابیت را در سودان ترویج کند البته نمی توان گفت که نتیجه نگرفته چرا که یک خط سلفی وهابی وارد سودان شده و این یک مسئله نادر و استثایی است، زیرا بافت فکری مردم سودان چنین چیزی را قبول نمی کنند ولی با دلارهای نفتی سعودی این جریان فکری سلفی وهابی وارد سودان شده است . سودانی ها مردمانی مومن و معتقدند و باید با این قدرت نرم عربستان و امارات در سودان مبارزه کنند.

تسنیم:  درشرایط کنونی جمهوری اسلامی ایران چه کمکی می تواند به مردم سودان ارائه کند؟

اول اینکه با هرگونه دخالت خارجی در تحولات داخلی سودان مخالفت شود. دوم،  با دولت سازی و ملت سازی با الگوی آمریکایی جدید درسودان.مخالفت شود.  سوم، مخالفت با هرگونه تجزیه این کشور و فتنه افروزی و تنش آفرینی جدید در سودان. ضروری است که جمهوری اسلامی ایران دیپلماسی خود را درباره سودان فعال کند و رسانه های ایرانی باید درباره سودان بیشتر مقاله ، گزارش و یادداشت منتشر کنند. همچنین توطئه های آمریکا، عربستان و رژیم صهیونیستی علیه سودان بیشتر افشاء شود. هنگامی که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی به چاد سفر کرد در آنجا گفت که سودان باید به  روند عادی سازی مناسبات با تل آویو وارد شود. او به خوبی می داند که تل آویو به سودان نیاز دارد. خط هوایی رژیم صهیونیستی به مقصد آمریکای لاتین باید از کریدور هوایی سودان و چاد بگذرد.  اگر هواپیماهای اسرائیلی بتوانند از این کریدور عبور کنند دوساعت در زمان پروازشان صرفه جویی می شود لذا باید با ورود سودان به ائتلاف های ضد مقاومت و فلسطین مخالفت شود و آن را افشاء کرد.

تسنیم: اگر نکته ای وجود دارد که در سئوالات ما نبود خوشحال می شویم آن را بشنویم.

ادبیات ما در قبال سودان باید خیرخواهانه ، برادرانه و اسلامی باشد. باید بگویم سودانی‌ها، انسان های حکیم و خردمندی هستند و می توانند مشکل خودشان را حل و فصل کنند. ما باید بیشتر بر سودانی بودن حل مشکلات این کشور تاکید کنیم.

تسنیم: از این فرصت که دراختیار ما قرار دادید سپاس گذارم.

انوشه : خواهش می کنم.

گفت وگو از عباس سیدمیر جمکرانی