محمود گلزاری پژوهشگر و روان‌شناس در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره ضرورت امدادرسانی فرهنگی به سیل‌زدگان و تأمین نیازهای روحی و روانی کودکان در مناطق سیل‌زده گفت: به‌طور طبیعی پس از وقوع این‌گونه حوادث، افراد آسیب‌دیده در کنار نیازهای اولیه مانند مسکن، خوراک و پوشاک، ناراحتی‌های روحی سنگینی به‌واسطه از دست‌دادن اموال و عزیزان خود دارند. در این میان باید توجه داشت که کودکان به‌اندازه بزرگسالان به این مسائل نیازهای مادی توجه ندارند، آنها با وضعیت دیگری روبه‌رو می‌شوند و توجه آنها بیشتر به مسائل دیگری معطوف می‌شود.

وی افزود: غالباً میان این حوادث بحث تأمین نیازهای کودکان و نوجوانان آن‌گونه که باید مورد توجه قرار نمی‌گیرد و برخی تصور می‌کنند که اگر به آنها غذا داده شود و نیازهای اولیه آنها تأمین شود، دیگر کافی است. بحث رسیدگی به کودکان در این حوادث و کار فرهنگی در این حوزه، ابعاد مختلفی دارد و در این حوزه هنوز کار زیادی انجام نشده و روان‌شناسان هم هنوز به‌صورت دقیق‌تر در دل حادثه نرفته‌اند و اگر تجربیاتی در این حوزه داشته‌اند، بیشتر معطوف به بزرگسالان بوده و برای کودکان کار ویژه‌ای صورت نگرفته است.

این استاد حوزه روان‌شناسی با اشاره به برخی مطالعات صورت گرفته در حوزه وقوع بلایای طبیعی گفت: روان‌شناسان بررسی کرده‌اند که پس از هر حادثه مهم مانند سیل، طوفان و زلزله، حداقل ۴ مرحله بر افراد درگیر در این حوادث می‌گذرد. مرحله اول مرحله «شوک» است که دچار یک سرگشتگی و یک بحران می‌شوند؛ مرحله دوم به خصوص در بحث کودکان «قهرمان‌گرایی» است که کودکان و نوجوانان علاقه‌دارند در بحث امداد فعال باشند و به نیروهای امدادی کمک کنند. مرحله سوم «پیدایش شادی و هیجان» در کودکان است که این شادی و هیجان به‌دلیل توجه و حضور دیگران در این مناطق آسیب دیده رخ می‌دهد و مرحله چهارم «روبه‌رو شدن با واقعیت‌های حادثه» یا استرس‌ها و فشارهای روانی پس از سانحه است که افراد آسیب‌دیده پس از خروج نیروهای امدادی، ضمن مواجهه با یک تنهایی و انزوای عریان، شاهد خود نمایی زخم‌ها و تازه شدن داغ‌ها می‌شوند.

گلزاری گفت: بر این اساس و با توجه به مسئله «قهرمان‌گرایی»، نیروهای امدادی نباید کودکان و نوجوانان را مزاحم فعالیت‌های خود بدانند؛ چراکه آنها می‌خواهند در این روند فعال باشند و از این طریق بخشی از دردها و آلام خود را تسکین دهند. شادی و هیجاناتی که کودکان در این حوادث دارند نیز نباید به اشتباه برداشت شود. گاهی در فضای مجازی با انتشار تصاوری از کودکان خندان و در حال بازی عنوان می‌کنند که آنها هیچ مشکلی به لحاظ روحی ندارند؛ اما باید توجه داشت که این هیجانات به‌دلیل مواجه با حجم زیادی از توجه و حضور گروه‌های مختلف در این مناطق است؛ اتفاقی که تا پیش از این ندیده بودند. این‌ها نباید به این‌صورت تلقی شوند که آنها نه غمی دارند و نه در آینده غمی خواهند داشت. یک روان‌شناس معروف که در حادثه‌های بزرگ جهان حضور داشته و تحقیقات مفصلی در این زمینه ارائه داده، توصیه‌هایی برای تأمین نیازهای روحی افراد حادثه دیده ارائه کرده است. به‌عنوان مثال تأکید کرده اگر یک روان‌شناس به مناطق حادثه دیده می‌رود، بیشتر از ۱۵ دقیقه با هر فرد صحبت نکند؛ سعی کند از این ۱۵ دقیقه ۱۰ دقیقه به صحبت‌های آن‌ها و ۵ دقیقه به توصیه‌های خود اختصاص دهد، برای یک نفر آن‌قدر وقت نگذارد که فرصت به سایرین نرسد؛ و مواردی از این دست که باید آموزش داده شود.

این پژوهشگر با اشاره به پویش «بهار مهربانی» برای امدادرسانی فرهنگی در مناطق سیل‌زده و موضوع تأمین نیازهای روحی و روانی کودکان و نوجوانان گفت: بدون‌شک تشکیل حلقه‌هایی از کودکان سیل‌زده و کتابخوانی و قصه‌گویی برای آنها یکی از مؤثرترین روش‌های تأمین نیازهای روحی این عزیزان است؛ به‌ویژه اگر این قصه‌ها به‌صورت آگاهانه با محوریت قهرمانی باشد که خودش دچار سیل و سایر بلایای طبیعی شده بسیار در این روند تأثیرگذار خواهد بود. همراه‌شدن کودکان و نوجوانان با قهرمان قصه و رویارویی با واقعیت‌ها و امید و تلاش برای ساختن آینده اتفاقی است که با همراهی کتابداران می‌تواند به سرانجام برسد. گرچه ممکن است کتاب‌هایی با این مضامین در دست نباشد، اما کتابداران می‌توانند با مهارت‌های ارتباطی و قصه‌گویی خود، این داستان را برای مخاطبان هدف خود طراحی و اجرا کنند. هیچ اشکال ندارد اگر در حین این قصه‌ها گرفتگی در چهره و بغض در گلوی کودکان ایجاد شود؛ این نشانه خوبی است و از این‌طریق می‌توانند هیجانات را بیرون بریزند، چیزی‌که ما به آن برون‌ریزی هیجانات می‌گوئیم.

وی استفاده از ظرفیت کتابخانه‌های عمومی کشور برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی شامل کتاب و اسباب‌بازی را اقدامی شایسته دانست و گفت: بدون‌شک ارسال کتاب و اسباب‌بازی می‌تواند در حفظ روحیه و امید کودکان مؤثر باشد؛ البته مردم باید توجه داشته باشند که اسباب‌بازی‌های اهدایی نباید اسباب بازی‌های لوکسی باشد که آنها تا پیش از این ندیده‌اند و پس از این هم در زندگی خود نخواهند دید. چراکه این موضوع با ایجاد تغییر در سبک زندگی کودکان، مشکل آفرین خواهد بود. امدادرسانی فرهنگی نهاد کتابخانه‌ها به سیل‌زدگان، مانند اقدامی که در حوزه آسیب‌های اجتماعی از سال گذشته آغاز کرده و حتی بیش از بسیاری از دستگاه‌ها و مراکز مدعی در این زمینه وارد شده، اتفاقی بسیار میمون و مبارک است. تأمین نیازهای روحی و روانی کودکان در مناطق سیل‌زده، بحث فراموش‌شده‌ای بود که ضرورت‌های رسیدگی به آن در مراحل اولیه، معمولاً پس از حادثه مشخص می‌شود.

گلزاری در پایان گفت: معتقدم این خدمات باید مستند شود و افرادی که به این مناطق می‌روند تجربه‌ها، اشتباهات و سایر نکات مهم را در دفتری ثبت کنند تا در آینده به ذخایر علمی ما تبدیل شوند.