به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک، موسم طبیعت که می‌شود ایرانی‌ها برای فرار از زندگی ماشینی و دود و دم به دنبال مکانی می‌گردند تا در سفر نوروزی روح خود را آرامش دهند و به دور از زندگی شهر‌ی استراحت کنند.
منطقه خنداب به سبب قرار داشتن در امتداد دشت و رودخانه شراء (قره چای)، دامنه‌های رشته کوه زاگرس و ریزش جوی از نظر کشاورزی مناسب و جاذب جمعیت بسیار است و به جرات میتوان حوزه جغرافیایی خنداب را در استان مرکزی به شمال ایران مقایسه کرد که به همین خاطر برای توسعه گردشگری طبیعت گردی و کشاورزی مستعد است.
شهرستان خنداب با مساحت حدود ۱۳۶۵ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۵۹۷۲۷ نفر از شمال به شهرستان‌های کمیجان، از شرق به شهرستان‌های اراک، از جنوب به شهرستان شازند، از غرب به شهرستان استان همدان محدود می‌شود.
این شهرستان دارای دو شهر به نام‌های خنداب و جاورسیان و دو بخش به نام‌های قره چای و مرکزی، ۵ دهستان به نام‌های اناج، سنگ سفید، جاورسیان، خنداب و دهچال است. این شهرستان تا سال ۱۳۶۸ بخشی از شهرستان اراک به شمار می‌رفت. پس از این زمان به عنوان شهرستان جدید وارد نقشه جغرافیای استان شد. محدوده‌ای که امروزه به نام خنداب معروف است، از اتصال مجموعه‌ای از سکونت گاه‌ها به نام‌های حصار و خنداب و قلعه تشکیل شده است.
اگر احتمال در ارتباط بودن نام خنداب با خندق آب درست باشد به طور حتم در محل این شهر استقرارگاه‌هایی از دوره‌های پیش از اسلام وجود داشته است؛ زیرا در ناحیه چزان به مواردی از قلاعی که در اطراف آن‌ها آثار خندقی وجود دارد برخورد خواهیم کرد.
پیشینه ای از خنداب
در مورد پیشینه خنداب به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
۱- حداقل از دوره‌های آغاز اسلامی تاکنون در این محدوده شهر مهمی شکل نگرفته است که با توجه به محیط مناسب جغرافیایی بیانگر شرایط نامناسب امنیتی بوده است.
۲- وجود دالان طبیعی دشت شراء شرایطی را به وجود آورده است که میتوان برای هجوم از نواحی غربی به مرکز ایران مورد استفاده قرار گیرد که این امر توانسته در تخریب کانون‌های زیستی موثر باشد. وجود گروه‌های لر، ترک، فارس در محدوده خنداب مبین مسیر حرکت اقوام و سکونت گزینی آنان در این محدوده می‌باشد که بی ارتباط با تحریکات نظامی آنان نیست.
۳- وجود قلعه و حصار نشانگر وجود نوع زندگی مبتنی بر غارت و دفاع می‌باشد.
۴- وجود امامزاده در خنداب و همچنین نوشته دانشمند عالی قدر مرحوم ابراهیم دهگان سند تاریخی مستند و گواه روشن بر قدمت تاریخی خنداب است.
بر اساس اسناد و مدارک موجود قدمت خنداب به بیش از ۱۲۰۰ سال می‌رسد. ابوالفرج قدامه بن جعفر کاتب بغدادی متوفی سال ۳۲۷ (ه. ق) در کتاب خود در ذکر راه‌های منتهی به شهر کرج (آستانه) چنین بیان می‌کند: «از همدان به کرج از راه رستاق شراء، از همدان به جود ۵ فرسنگ، از جود به خنداب (که فعلا به همین نام و در جای اصلی شهر است) هفت فرسنگ، از خنداب به سیان هفت فرسنگ و از سیان به کرج ۵ فرسنگ، پس از همدان تا کرج ۲۷ فرسنگ راست.»
قدمت نام شراء در طول تاریخ
از این سند تاریخی به قدمت سابقه تاریخی خنداب پی می‌بریم و مهم‌تر آن که خنداب در سال ۳۲۸ (ه. ق) یعنی بیش از ۱۱ قرن قبل در محله فعلی و به همین نام بوده است. حمد لله مستوفی نیز در نزهه القلوب در بیان مطالب جغرافیایی منطقه جبال به منطقه شرائین اشاره کرده که بیانگر قدمت نام شراء در طول تاریخ است.
در ارتباط با خنداب باید اشاره کرد که وجود مقبره حضرت امامزاده محمد مسعود فرزند امام موسی کاظم (ع) که در میان شهر و در کنار رودخانه قرار دارد دلیلی بر قدمت آن حداقل از سده دوم هجری است. اگر چه ممکن است این محل در ابتدای دوره اسلامی بسیار کوچک بوده است.
همچنین بر اساس نقل پاره‌ای از مطلعین محلی نام اصلی خنداب خندق آب بوده است. از شواهد تاریخی چنین بر می‌آید که اهالی این منطقه برای محافظت خود و دام هایشان تونل‌هایی ایجاد می‌کردند که هم مخفیگاه مناسبی برای پناه بردن به آن در هنگام خطر بوده و هم به عنوان تونل منتهی به رودخانه جهت برداشت آب مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
این محدوده به دلیل قرار داشتن در امتداد دشت و رودخانه شراء (قره چای)، دامنه‌های رشته کوه زاگرس و ریزش جوی از نظر کشاورزی مناسب و جاذب جمعیت بسیار است و به جرات میتوان حوزه جغرافیایی خنداب را در استان مرکزی به شمال ایران مقایسه کرد. به همین خاطر برای توسعه گردشگری طبیعت گردی و کشاورزی مستعد است.
ساکنان شهرستان خنداب به سه گروه عمده زبانی تقسیم می‌شوند، این سه گروه عبارتند از: ترکی، لری و فارسی.
وجه تسمیه خنداب
بر اساس لغت نامه دهخدا، خنداب در اصل کندآب بوده است، به نحوی که جریان رودخانه در این روستا کند می‌شده است از این جهت اصل لغت کند است که به خنداب تبدیل شده است. دلیل دیگر برای نام گذاری خنداب وجود رودخانه قره چای است که در گویش محلی خنداب به معنی قند آب یا آب شیرین بوده است.
شهرستان خنداب در سال ۱۳۶۸ مورد بررسی و شناسایی باستان شناسی قرار گرفت و در این پژوهش تعداد زیادی تپه و بنای تاریخی شناسایی گردید؛ که قدمت برخی از این تپه‌ها مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد می‌باشد.
پرستو احمدی کارشناس مدیریت جهانگردی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک ،گفت: خنداب یکی از سرسبزترین مناطق استان مرکزی است که به عنوان شمال ایران و در واقع شمال اراک معروف است و از نظر سرسبزی و مناطق زیبا و بکر قابل مقایسه با شمال ایران است؛ چرا که این منطقه در جوار رودخانه قره چای واقع است.
احمدی افزود: وجه تسمیه خنداب: چراء یا همان شراء از ابتدا و قدیم چراگاه دام و تیور مردمانی که در آنجا زندگی می‌کردند، بوده است که همچنین مستعد کشاورزی و دامپروری است.
وی گفت: در رابطه با جاذبه‌های تاریخی و باستان شناسی خنداب با توجه به حفاری‌های صورت گرفته حتی آثاری از زرتشتیان هم پیدا شده است. سنگ قبر‌های کشف شده و چهار قلعه که در روستای استو واقع شده است و حمام تاریخی نشانگر قدمت تاریخی این منطقه با زرتشتیان است.
امامزاده آمنه خاتون که در روستای استو و امامزادگان دیگری که در روستای درمن و آدشته که از زیباترین روستا‌های منطقه خنداب است؛ قرار دارد روستا‌های مذهبی خنداب است. از آداب و رسوم این دو روستا میتوان مراسم شیره پزان را نام ببریم که در ماه شهریور و مهر برگزار می‌شود و دیدن مراسم خالی از لطف نیست.همچنین در مورد آداب و رسوم این منطقه به جشن‌های عروسی میتوان اشاره کرد که ۲ الی ۳ روز ادامه دارد و مراسم‌های حنا دزده، رقص شاشاکی و خروس برون در جشن‌های عروسی این منطفه اجرا می‌شود.
کارشناس مدیریت جهانگردی میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری خنداب افزود: کوه لجور جزء بلندترین دیواره‌های سنگ نوردی استان که سالانه میزبان سنگ نوردان و صخره نوردان از سراسر کشور است.
سوغات منطقه فتیر، کشمش، سبزه و شیره انگور اشاره کرد و با توجه به کارخانه‌های احداث شده، کشمش این منطقه جنبه‌ی صادراتی هم دارد. سبزه به کشمشی می‌گویند که با موادی آغشته می‌شود که بتوان ماندگاری کشمش را بیشتر کرد و هم جنبه صادراتی داشته باشد.
طبیعتگردی در خنداب زیبا
رودخانه قره چای (شراء) که از ارتفاعات شازند سرچشمه می‌گیرد این رود با طول ۵۴۰ کیلومتر وبا جهت غربی-شرقی به مسیر خود به سمت شرق استان مرکزی ادامه می‌دهد و در نهایت به دریاچه نمک در استان قم می‌ریزد. رودخانه قره چای از دو رود تشکیل شده است. این رود‌ها در محل پل دوآب به یکدیگر متصل شده ورود واحدی به نام شراء تشکیل می‌دهند.
تالاب آق گل در روستای قاسم آباد شهرستان خنداب تالابی به نام آق گل وجود دارد که فصلی می‌باشد و در اواخر فصل بهار خشک می‌شود. اما در طول پاییز و زمستان دارای آب می‌باشد و آن را در گروه تالاب‌های با آب شیرین طبقه بندی نموده اند. از اختصاصات این ناحیه ورود وتوقف پرندگان مهاجراست ۴۶ گونه از پرندگان ایران در این تالاب می‌باشند.
باغ‌های خنداب که مملو از انواع درختان میوه به خصوص هلو، هلو انجیری، سیب، انگور، گردو و بادام درختی دره شراء، حد فاصل پل دوآب می‌باشد. روستا‌های آباد در مسیر رودخانه دره رود شراء است. از ابتدای بهار تا پایان فصل پاییز مناظر این دره دیدنی وستودنی است.
کوه شاه رتاج ، قله در رشته کوه غربی دره‌ی شراء (شهرستان خنداب) واقع شده است که در محل تاج آن غار کیخسرو قرار دارد.
چشمه علی گذر در ضلع غربی روستای مهرعلیار (مست بالا) در شهرستان خنداب واقع شده است. در نزدیکی چشمه یک تخته سنگ با نقش فرو رفته در مرکز آن وجود دارد که برای مردم محلی مقدس است. زمانی که وضعیت بارندگی خوب باشد آب آن جاری است.
سید حسن حسینی معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی، در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک از برنامه‌های نوروزی برای استان مرکزی خبر داد و گفت: هدف گذاری ما در سال جدید برای استان مرکزی این است که استان مرکزی را هدف جدید گردشگری ایران معرفی کنیم و برای دستیابی به این هدف اداره کل میراث فرهنگی برنامه ریزی‌هایی داشته است.
حسینی افزود: یکی از هدف‌های گردشگری استان، شهرستان خنداب است و برای ایام عید نوروز برنامه‌هایی تدارک دیده شده که اعم از:ایجاد کارناوال شادی در شهرستان، برگزاری مسابقات و آداب و رسوم شهرستان با همکاری فرمانداری و دیگر دستگاه‌های اجرایی، تهیه تصاویر جاذبه‌های گردشگری استان و پخش، توزیع این تصاویر در سازمان میراث فرهنگی و نصب در فرودگاه‌ها و ایستگاه راه آهن استان‌های دیگر؛ مراسم استقبال روز اول عید در مبادی ورودی شهر کمیجان؛ نصب بنر و تابلو از اماکن تاریخی در ورودی شهرستان.
منطقه شکار ممنوع پلنگاب
منطقه شکار ممنوع پلنگاب با وسعت ۲۳۰۰۲ هکتار در ۵ کیلومتری شهر خنداب قرار دارد. از نظر منابع آبی غنی و دارای بیش از ۶۰ چشمه و قنات می‌باشد. دارای ۱۲۶ گونه گیاهی از ۳۰ تیره گیاهی، ۲۷ گونه جانوری و ۵۲ گونه پرنده شناسایی شده است، که حدود ۱۰ درصد پرندگان ایران و ۴۰ درصد پرندگان استان را شامل می‌شود.
این باغ در ابتدای پهلوی اول ایجاد گردیده و بانی آن شخص خیری بود که درمانگاه مجهزی نیز بنا نموده که به درمانگاه فراهانی معروف است. این درمانگاه علاوه برویزیت امکانات جراحی را داشته که جزء قدیمی‌ترین درمانگاه‌های شهرستان خنداب می‌باشد.
روستای کهن و قدیمی به نام آدشته
روستای کهن و قدیمی به نام آدشته وجود دارد که متشکل از آتش به ده (آتشکده) می‌باشد، بزرگان محلی بر این باورند که نام صحیح و اصیل این روستا آتشکده می‌باشد که آن نیز اشاره به معبد زرتشتی کهن در این روستا دارد. کانی‌های باستانی این روستاکوهی به نام کوه گبرو قلعه گبری می‌باشد که در حال حاضر هنوز هم آثاری از آن به جامانده است. این روستا در ۳۰ کیلومتری شمال غرب شهرستان اراک که از سه طرف محصور به کوهستان بوده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی می‌باشد قرار دارد و زبان مردم روستا فارسی و اکثر مردم به شغل کشاورزی و دامپروری مشغول بوده و عمده محصول آن‌ها نیز تولید انگور و میوه می‌باشد که انگور آن در انواع مختلف یاقوتی عسگری شیرازی بیدانه سفید و قرمز انگور سیاه و ... تولید گردیده و از نظر شهرت و کیفیت در اکثر نقاط ایران زبانزد می‌باشد.
زغلگیرولومبندیهار (لانه کبوتر) دارای بنای مدور و در ضلع غربی روستای ده نو واقع شده است. شالوده اصلی آن از خشت و گل می‌باشد واجزاء تشکیل دهنده آن زغلگیرولومبندیهار (لانه کبوتر) می‌باشد. این بنا مربوط به دوره‌ی پهلوی اول می‌باشد.
امامزادگان مورد تکریم برای اهالی روستا
امام زاده شاهور (ع) از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع) است که در روستای دهچال واقع گردیده و مورد تکریم و احترام خاصی برای اهالی روستا می‌باشد. بنای این امامزاده به گفته اهالی روستا نزدیک به ۲۰۰ سال قدمت تاریخی داردولی بنای امامزاده در سال‌های اخیر بازسازی شده است.
امامزاده آمنه خاتون (ع) از نوادگان امام سجاد (ع) می‌باشدکه قدمت امامزاده به دوره ایلخانی برمی گردد که گچ بری‌ها و خطوط گچی بی نظیر اطراف گنبد حکایت از قدمت بناداردودردهستان خنداب، روستای دیزآباد واقع شده است.
روستای گوره زار با جشن انگور
این روستا در فاصله ۵۰ کیلومتری شهرستان اراک قرار دارد و اولین روستای شهرستان خنداب می باشد که گنجینه‌ای ارزشمند از ایران باستان را در خود جای داده است. جاده در دامنه کوه واقع شده و یک طرف آن روستای گوره زار و طرف دیگر قبرستان ارامنه به صورت حصار کشی شده بین باغ‌های روستا نمایان است. قدمت مردمان مسلمان آنجا بسیارکم است، زیرا در گذشته تمامی ساکنان آن ارمنی بوده اند. قبرستان ارامنه هنوز در روستای گوره زار دیده می‌شود.
سنگ‌های قدیمی روی قبر‌ها و نوشته‌های مسیحی و علائم خاصی که روی بعضی سنگ قبر‌ها دیده می‌شود بسیار دیدنی است. درفاصله ۱۵۰ متری جنوب غربی روستا قبرستان هفت برادران «هفت براران» واقع شده است. از جمله افراد خاک شده در آن قبرستان تاریخی هفت برادران مربوط به عصر تاریخی واقع در خنداب هستند. مردم محلی درباره این قبرستان معتقدند که همراهان کیخسرو، گیورگودرز، گشتاسب در این محل دفن شده اند. این روستا دارای باغات هلو، گلابی، انگور می‌باشد که هر ساله در نیمه دوم مرداد ماه در محل قبرستان هفت برادران جشن انگور برگزار می‌شود.
محبوبیت بی نظیر مفاخر و روحانیون برجسته و صاحب نام
حجت الاسلام والمسلمین آقاسید رحیم مصطفوی فرزند حاج زین العابدین از نزدیکان حاج آقا سلطان بود. او تحصیلات خود را تا درجه اجتهاد در نجف اشرف گذراند و پس از آن در محله حصار خنداب ساکن شد و باقی مانده زندگی خود را به علم و مطالعه و تهجد و تهذیب نفس سپری کرد.
از او کرامات زیادی نقل شده است و در حال حاضر نیز اهالی جهت زیارت آرامگاه این سید جلیل القدر که دارای گنبدی در کنار مسجد جامع محله حصار می‌باشد توسل می‌جویند و طلب حاجت می‌نمایند.
حجت الاسلام آقا محمد خندابی: تحصیلات دینی خود را تا سطح اجتهاد در اصفهان و نجف گذراند و مدتی از شاگردان مبارز آیت ا... حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم بود. درجه اجتهاد ایشان را سه تن از مراجع عظام آن زمان آیت ا... حائری یزدی، آیت ا... ابوالحسن اصفهانی و آیت ا.. کوه کمره‌ای تأیید کرده اند. حاج محمد خندابی منشاء خدمات دینی فراوانی در منطقه خنداب بوده است. نام برده علاوه بر علم و کمال از هنر خطاطی نیز بهره‌مند بوده به نحوی که قرآن مجید را با خط زیبای خود کتابت نموده است. همچنین وی با خوانین ظالم منطقه به مبارزه برخاست و جلوی تعدی و تجاوز آنان را به اهالی می‌گرفته است. به همین جهت از محبوبیت بی نظیری نزد ساکنان آن منطقه برخوردار بوده است.
حجت الاسلام و المسلمین میرزا ابراهیم خندابی: آخوند میرزا ابراهیم خندابی از روحانیون به نام این منطقه بود که از مراتب علمی بالایی برخوردار بوده است. وی حافظ کل قرآن و از هنر خطاطی بهره وافری داشته که نمونه خط ایشان در امامزاده دیزآباد موجود است.
آخوند صدر: مرحوم صدر یکی از روحانیون برجسته و صاحب کمال خنداب بوده که علاوه بر تحصیلات علوم دینی در شعر و خطاطی ید طولانی داشته است.
ملا محمد زمانی: وی یکی از خوشنویسان و خطاطان بوده است که کل قران را به صورت شصت پاره دست نویس خطاطی کرده است.
ملا صالح صالحی: ایشان تحصیلات علمی خود را در نجف اشرف گذراند و پس از کسب درجات علمی جهت ارشاد و هدایت اهالی به خنداب عزیمت نمود. در کتابخانه شخصی این عالم بزرگ کتب خطی برجسته‌ای موجود بوده است که متاسفانه فعلا جز چند کتاب خطی بقیه‌ی آنان در طی حوادث و گذشت زمان ناپدید گشنه است.
علی آقا شیدا:شاعر و خطاط خندابی متخلص به ذاکر کتاب شعری از خود به یادگار گذاشته است.
حکیم داود: وی از یهودیانی بوده است که از همدان به منطقه خنداب امده و پس از مدتی به دین مبین اسلام مشرف شده است. وی حکیم حاذق و توانایی بوده است به نحوی که با استفاده از گیاهان دارویی به درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌پرداخته است. بدین سبب اهالی علاقه وافری به او داشته اند.
سراجی سنتی خنداب
صنایع دستی شهرستان خنداب عبارتند از: معرق چوب، منبد چوب، سوخت روی چوب، محرق. احجام چوبی. گلیم گل برجسته، قلاب بافی و سراجی سنتی.
گزارش از زهرا تارک
انتهای پیام / ت
نظر شما