جغرافیای سیاسی شهرستان مانه و سملقان

شهرستان مانه و سملقان به مرکزیت شهر آشخانه در شمال غربی استان خراسان شمالی واقع شده و از شمال و شرق به شهرستان بجنورد، از جنوب به شهرستان جاجرم، از غرب به استان گلستان محدود می ­گردد. فاصلۀ مرکز شهرستان مانه و سملقان تا مشهد مقدس ۲۸۰ کیلومتر و تا بجنورد ۴۰ کیلومتر است.
جغرافیای طبیعی شهرستان مانه و سملقان:
شهرستان مانه و سملقان از نظر جغرافیایی به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می‌شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرار گرفته و کوه‌های قورخورد و حسن بگ در این محدوده قرار می‌گیرند. بخش دشتی در غرب شهرستان و محدوده‌هایی در شمال و مرکز شهرستان را شامل می‌شود که مراکز جمعیتی را در خود جای داده است. جریان دائمی رود اترک از بخش جنوبی این شهرستان می‌گذرد. به طور کلی وجود منابع آب دائمی و خاک حاصلخیز این شهرستان را به یکی از مناطق عمدۀ کشاورزی استان تبدیل کرده است.

پیشینه تاریخی شهرستان مانه و سملقان

وجود منابع سرشار طبیعی در شهرستان مانه و سملقان از دیرباز جمعیت‌های انسانی را به خود جذب نموده و باعث پرورش فرهنگ‌های درخشان در منطقه شده است. وجود آثار تاریخی از دوره‌های پیش از تاریخ تا دوره معاصر در بخش‌های مختلف این شهرستان گویای استقرار مداوم بشر در این خطه است.
بر اساس پژوهش‌های باستان شناسی بخش‌هایی از شهرستان مانه و سملقان برای نخستین بار در حدود هشت هزار سال پیش مسکونی شده که آثار آن را می‌توان در تپه قلعه خان در دشت سملقان مشاهده کرد.
این شهرستان طی دوره هخامنشی به عنوان بخشی از شهربانی پارت مطرح بوده و طی دوره‌های اشکانی و ساسانی نیز بسیار مورد توجه بوده است. پراکندگی محوطه‌های استقراری، قلعه‌های تدافعی، مراکز مذهبی و نیز کشف سکه‌های دورۀ ساسانی در بخش‌های مختلف شهرستان گواه این مدعی است.

تپه قلعـه خان

شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۱۴۲۱
موقعیت: شهرستان مانه و سملقان، روستای رسالت (قلعه خان)
تپه قلعۀ خان یکی از بزرگترین و مهم‌ترین استقرارگاه‌های پیش از تاریخ در شهرستان مانه و سملقان است که سابقۀ استقرار در آن به دورۀ نوسنگی، حدود هشت هزار سال قبل، می‌رسد و زندگی در آن تا دورۀ ساسانی ادامه داشته است. به علاوه آثاری از استقرار در دوره‌های مختلف اسلامی نیز در این تپه کشف شده است. کاوش‌های باستان شناسی در این تپه منجر به کشف بقایای یک قلعه بزرگ دورۀ ساسانی و مقدار زیادی خمره سفالی و اشیاء باستانی دیگر شد که امروزه در موزۀ باستان شناسی (عمارت مفخم) در مرکز استان نگهداری می‌شوند.

مجموعه اسپـاخو

موقعیت: شهرستان مانه و سملقان، روستای اسپاخو
مجموعه تاریخی اسپاخو در روستایی به همین نام و در ۶۱ کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه، مرکز شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. در مجموعۀ تاریخی اسپاخو تاکنون ۱۴ اثر و محوطه تاریخی شامل بنای اسپاخو، قلعه شهر سوخته، معدن تاریخی، ساختار‌های آرامگاهی، قلعه ساسانی، محوطه اسپاخو، حمام، راه قدیمی، محوطه ساسانی، رشته قنات‌های قدیمی، محوطه اسلامی و محوطه چشمه علی اصغر شناسایی شده است.
مهم‌ترین و شاخص‌ترین اثر این مجموعه بنای سنگی اسپاخو است که بر سطح تپه‌ای نسبتاً بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد.
به طور کلی ویژگی‌های برجسته معماری بنای اسپاخو ترکیبی از عناصر و سبک‌های معماری بنا‌های دوران تاریخی ایران و به ویژه دوران ساسانی است. با توجه به قرار گرفتن این مجموعه تاریخی در نزدیکی جاده گرگان به بجنورد، مهمترین هدف در برنامه‌های پژوهشی این مجموعه تاریخی، کاوش‌های باستان شناسی و تبدیل مجموعه به یک سایت موزه فضای باز جهت معرفی جاذبه‌های تاریخی استان و جذب گردشگر تاریخی است.

آرامگاه امامزاده قاسم بازارقارناس

شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۱۱۱۲۹

موقعیت: شهرستان مانه و سملقان، روستای بازار قارناس
آرامگاه امامزاده قاسم یکی از یادمان‌های مذهبی - تاریخی دورۀ قاجار در شهرستان مانه و سملقان است. ایوان ورودی در ضلع شرقی قرار دارد و سقف آن با قوس گهوار‌های بزرگی پوشش داده شده که در طرفین آن دو گلدسته با ارتفاع ۸ متر ساخته شده است.

آرامگاه امامـزاده دلاور

موقعیت: شهرستان مانه و سملقان، ۲ کیلومتری شمال شهر آشخانه
آرامگاه امامزاده دلاور یا محمد دیباج از بقاع متبرکه شهرستان مانه و سملقان است که به دلیل نوسازی‌های مکرر تاریخ ساخت آن دقیقاً معلوم نیست. روایت شده که امامزاده دلاور یکی از نوادگان امام رضا (ع) بوده است.

منطقه ریوی روایت گر تاریخ ۳۵۰۰ ساله در خراسان شمالی

تپه ریوی در سایتی ۱۱۰ هکتاری و در حوالی روستای نجف شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. این کشفیات برای اولین بار در شمال شرق ایران به وقوع پیوسته است و تاکنون هیچ اثری از دوره هخامنشی در شمال شرق ایران کشف نشده بود.
محمد جواد جعفری سرپرست هیئت باستان شناسی در منطقه ریوی شهرستان مانه و سملقان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، گفت: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با حمایت پژوهشکده باستان شناسی کشور و موسسه باستان شناسی آلمان، برنامه منظمی را تحت عنوان پروژه باستان شناسی ریوی برای کاوش و مطالعات باستان شناسی به مدت هفت سال برنامه ریزی کرد.
جعفری گفت: در پی انجام کاوش‌های باستان شناسی در محوطه تاریخی ریوی واقع در دشت سمنگان شهرستان مانه و سملقان در سال‌های ۹۱ و ۹۳ و کشف شواهد باستان شناسی از یک شهر دوران ماد و هخامنشی در این شهرستان، موسسه باستان شناسی آلمان علاقمند به ادامه پژوهش‌ها در محوطه تاریخی ریوی شد.

انجام ۶ مرحله کاوش باستان شناسی

سرپرست فصل ششم کاوش باستان شناسی محوطه ریوی شهرستان مانه و سملقان بیان کرد: تاکنون ۵ فصل کاوش‌های باستان شناسی در محوطه ریوی با مشارکت باستان شناسان آلمانی انجام شده است و فصل ششم این کاوش‌ها از مهر ماه سال جاری آغاز و در اواسط آبان ماه به پایان رسید.

منطقه ریوی روایت گر تاریخ ۳۵۰۰ ساله در خراسان شمالی

وی افزود: تاکنون در کاوش‌های انجام شده باستان شناسان به بقایای استقراری از دوران ۳۵۰۰ سال قبل از جمله مفرغ و همچنین دوران آهن، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی دست یافتند.
وی گفت: آثار کشف شده در تپه ریوی نشانگر آن است که با یک معماری خشتی بزرگ و با یک شهر مواجه هستیم که بسیار گسترده بوده است.
سرپرست ایرانی باستان شناسی تپه ریوی افزود: طبق کاوش‌های انجام شده مهم‌ترین استقرار تاریخی در این تپه مربوط به دوره هخامنشی است که در آن دوره تبدیل به شهر شده و از دوره‌های بعد از آن (دوره‌های اشکانیان و ساسانیان) نیز آثاری کشف شده است که نشان می‌دهد کاربری شهری در آن دوران نیز وجود داشته است.
جعفری اظهار کرد: در کاوش‌های انجام شده تالاری با پایه ستونی سنگی کشف شده که طبق یافته ها، این تالار عبادتگاه بوده است و علاوه بر این عبادتگاه، اتاق ها، پایه ستون‌های سنگی و دیگر اشیاء و بقایایی کشف شده که شواهد معماری و باستان شناسی آن خاصه دوره هخامنشیان است.
وی افزود: کشف گورستان دوره مفرغ در کاوش فصل ششم و کشف اشیای دیگر نیز از جمله این کاوش‌ها بوده است.
محمد جواد جعفری سرپرست تیم کاوش منطقه باستانی ریوی با بیان این که قبل از تقسیم استان خراسان توجه چندانی به این موضوع نشده بود، گفت: از سال ۹۱ به منظور حفاظت از این منطقه تیم حفاظتی مستقر شد و از سوی دیگر با مشارکت آلمان فعالیت‌های کاوش در این منطقه انجام شده و طی چند فصل دیگر نیز ادامه پیدا خواهد کرد.
جعفری همچنین اظهار کرد: وجود ۳ واحد کوره آجرپزی در سالیان گذشته موجب شد تا ۳۰ درصد آثار باستانی موجود در این منطقه از میان برود که هم اکنون فعالیت دو کوره آجری پزی متوقف شده، اما این واحد‌ها در گذشته مقادیر زیادی خاک را از محوطه ریوی برداشت کرده بودند و هم اینک یک کوره کار پخت آجر‌ها را در این منطقه تاریخی ادامه می‌دهد.
سرپرست تیم کاوش منطقه باستانی ریوی گفت: هم‌اکنون دو نیرو به صورت دائم در حوزه حفاظت از منطقه تاریخی ریوی مشغول فعالیت هستند.
وی افزود: کاوش‌های در این منطقه علاوه بر گروه باستان شناسی ایرانی، گروه باستان شناسان آلمانی با سرپرستی خانم یودیت تومالسکی که در مجموع ۱۲ باستان شناس هستند، صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به این که محوطه تاریخی ریوی از نوروز ۹۸ پذیرای گردشگران داخلی و خارجی خواهد بود، گفت: کاوش‌های سال ۹۶ در محوطه تاریخی ریوی منجر به کشف بقایای یک تالار ستون دار در بخش جنوبی محوطه و بقایای یک ساختمان بزرگ خشتی مربوط به دوران هخامنشی تا ساسانی در مرکز محوطه و یک گورستان مربوط به عصر مفرغ (چهار هزار سال قبل) در بخش شمالی شد.
جعفری بیان کرد: با توجه به اهمیت باستان شناسی این آثار در کاوش‌های سال جاری هم مطالعات بر روی این سه نقطه متمرکز بود که منجر به شناخت بخش زیادی از جزئیات معماری بنا‌های مربوط به دوران هخامنشی و اشکانی و وضعیت گورستان عصر مفرغ محوطه شد.
وی افزود: در مهرماه سال ۹۷ همراه با فعالیت‌های باستان شناسی، مرمت دیوار‌های خشتی تالار ستوندار و دیگر ساختار‌های خشتی یافت شده آغاز شد و برای بازدید گردشگران دو گمانه به ابعاد ۱۲× ۱۲ متر و ۵× ۵ متر با اسکلت فلزی مسقف شد.
وی بیان کرد: بر اساس این پژوهش‌ها از دوران اشکانی و ساسانی نیز شواهد معماری و باستان شناسی مختلفی در محوطه ریوی بدست آمده است که نشان از توالی استقراری پس از دوران هخامنشی در محوطه ریوی است.
وی در ادامه گفت: ریوی یکی از مهمترین محوطه‌های دوران تاریخی شمال شرق کشور است که پژوهش‌های باستان شناسی هدفمند در آن می‌تواند موجب ارتقای شناخت ما از هویت تاریخی منطقه و رشد صنعت گردشگری در استان شود.
علی مستوفیان معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، با بیان این که از سال ۹۱ تا ۹۷ تاکنون شش کاوش باستان شناسی در تپه تاریخی ریوی انجام شده است، گفت: برای مرمت کاوش‌ها، بررسی ژئوفیزیک، مرمت و حفاظت از عناصر معماری خشتی این منطقه تاریخی شهرستان مانه و سملقان ۸۰ میلیون تومان هزینه شده است.
وی افزود: برای حفاظت ساختار‌های معماری به وسیله مصالح سنتی، ایجاد پوشش حفاظتی سازه سبک در مواقع بارندگی ایجاد شده است.
مستوفیان با بیان این که امسال از منابع استانی ۵۰ میلیون تومان برای کاوش و مرمت این تپه تاریخی در خراسان شمالی اختصاص یافته است، گفت: تپه ریوی در تاریخ ۲۳ فروردین سال ۱۳۴۶ با شماره ۷۲۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

بازدید ۲۰ گردشگر خارجی از کاوش‌های تپه ریوی

رضا ریواده رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان مانه و سملقان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ،گفت: ۲۰ گردشگر از کشور آلمان با حضور در سایت ریوی، از کاوش‌های باستان شناسی این منطقه تاریخی بازدید کردند
وی افزود: این گردشگران که با هدف آشنایی با آثار تاریخی ایران به کشور سفر کردند، تصور نمی‌کردند در خراسان شمالی نیز کاخ‌هایی از دوران هخامنشی وجود داشته باشد به همین دلیل تمایل زیادی برای بازدید از این اثر تاریخی نشان دادند

برپایی جشن نوروزگاه ۹۸ در تپه تاریخی ریوی

حبیب یزدان پناه مدیر کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ،با اشاره به ایجاد سایت گردشگری در اطراف محوطه باستانی ریوی خراسان شمالی گفت: امسال جشن نوروزگاه ۹۸ طبق سالیان گذشته با ایجاد کمپ عشایر، موسیقی سنتی، غرفه برای رونق آثار تاریخی و فرهنگی و شناسایی قابلیت‌های گردشگری خراسان شمالی برای جذب گردشگر و توریست انجام می‌شود
وی افزود: برای جشن نوروزگاه ۹۸، ۵۰۰ میلیون تومان هزینه برآورد شده است تا گردشگران و مسافران با مشاهده از کاوش‌های کشف شده برای حفاظت و رونق گردشگری همکاری و مشارکت داشته باشند
وی بیان کرد: مالکان اطراف محوطه تاریخی ریوی تمایل خود را برای فعالیت در حوزه گردشگری ابراز کردند و حوزه گردشگری هم موافق است تا با هم فکری یکدیگر، اقامتگاه بوم گردی و سفره خانه سنتی و تفریحگاه‌های عمومی در آن محل با سرمایه گذاری بخش خصوصی ایجاد شود
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با توجه به اینکه منابع طبیعی بکری در این منطقه وجود دارد و سالانه گردشگران بسیاری از این منطقه بازدید دارند، گفت: گستره محلی که برای ایجاد سایت موزه گردشگری است، بین ۲ تا سه هکتار است و به لحاظ سرمایه گذاری و افزایش ماندگاری مسافران بازده بسیار بالایی دارد
ایجاد سایت موزه گردشگری در محوطه باستانی ریوی سبب ارتقاء سطح اقتصادی روستائیان آن منطقه و افزایش ماندگاری مسافران در استان خراسان شمالی می‌شود

انتهای پیام / ط
فاطمه بیانی