در ادامه این گفت و گو را می خوانید.

ایرناپلاس: سؤال اول این است که چه عواملی باعث پیروزی انقلاب ۵۷ شد؟ سؤال دوم‌مان این است که حالا که این تجربیات حکومت‌داری و تجربه‌ی حکمرانی برآمده از انقلاب را داریم، دچار ضعف‌ها و قوت‌ها هستیم. یک سری کامیابی‌ها و ناکامیابی‌ها داریم. چه کار باید کنیم که با مشکلاتی که امروز روبرو هستیم، در آینده کم‌تر روبرو باشیم؟

علی اصغر فانی: بسم الله الرحمن الرحیم. من هم ایام دهه‌ی فجر ۹۷ را تبریک می‌گویم. الان که این سؤال را کردید به چهل سال پیش رفتم و آن زمان من دانشجو بودم و درعین حال معلم هم بودم. یعنی در مدارس جنوب تهران تدریس داشتم. در مدارس نازی آباد و خاطرم می‌آید که دانش‌آموزان به همراه فرهنگیان این نهضت را حمایت کردند و با تظاهرات و حضور در خیابان‌ها و بیان اعتراضات‌شان نسبت به رژیم شاه، نقش عمده‌ای در پیروزی انقلاب داشتند.

*جلسات سخنرانی‌ در دانشگاه‌ها برای روشنگری بیشتر مردم

اگر اشتباه نکرده باشم در همان سال ۵۷ دانشگاه‌ها تعطیل شد،‌ بعد مدارس تعطیل شد به دلیل حرکت انقلابی که مردم علیه رژیم شاه داشتند. بعد از مدتی دانشجوها تصمیم گرفتند در دانشگاه تهران به خصوص و مراکز استان‌ها را باز بگذارند و مردم در دانشگاه‌ها حضور پیدا کنند. آنجا مناظره‌ها  و سخنرانی‌هایی بود در جهت روشنگری بیشتر مردم. آن وقت من به نظرم رسید که ما هم برویم مدرسه‌ها را باز کنیم. در مدرسه‌ها باز شود و مردم بیایند. با یکی از دوستان مشورت کردم گفت خوب است با آیت‌الله دکتر بهشتی مشورت کنیم. وقتی برای من گرفت، من منزل آقای بهشتی رفتم. ایشان آدم خیلی منظمی بود و سر ساعت که ما قرار داشتیم آمد و با ما صحبت کرد. من گفتم ما پیشنهاد داریم مثلا در جنوب تهران یکی دو تا از مدارس را باز کنیم که پایگاه‌های مردمی بشود. آقای بهشتی گفت نه اجازه دهید من امشب با امام که آن وقت پاریس بود تلفنی مشورت کنم. شما فردا با من تماس بگیر من بگویم نظر امام چه بوده. فردا من با آن شماره تماس گرفتم، آقای بهشتی گفت امام موافقت نکرد که در مدرسه‌ها باز شود. گفت در حد همان دانشگاه‌ها کفایت می‌کند.

اینکه چه شد انقلاب پیروز شد، نقش اصلی‌اش رهبری امام بود. یعنی قدرت نفوذی که امام داشت. ما در بحث‌های رهبری در رشته‌ی مدیریت داریم که رهبری، باید قدرت نفوذ در دیگران و در پیروان داشته باشد که پیروان با رغبت نظرات آن رهبر را دنبال کنند. این عینا در انقلاب قابل مشاهده بود. وقتی  در زمان رژیم شاه، مشکل نفت پیش آمد در زمستان ۵۷ و نفت به راحتی به خانه‌های مردم نمی‌رسید، امام از پاریس گفت من هم بخاری اتاقم را خاموش کردم. یعنی مردم دیدند رهبرشان هم در سرما زندگی می‌کند و این قدرت نفوذی که امام بر مردم داشت، هم در پیروزی انقلاب و هم در تداوم انقلاب خیلی مهم بود.

ما هشت سال دفاع مقدس را چطور پشت سر گذاشتیم، چظور نیروها داوطلب رفتند و در جبهه‌ها جلوی دشمن ایستادند؟ هیچ نبود مگر قدرت نفوذی که امام داشت. من این نکته را باید بعد از این جمله اضافه کنم که این قدرت نفوذ یک سرمایه‌ی بزرگ اجتماعی بود که در این انقلاب و بعد از پیروزی انقلاب داشتیم. این سرمایه‌ی اجتماعی از کجا نشأت می‌گیرد؟ از اعتماد متقابل بین امام و مردم. یعنی آن چیزی که این سرمایه‌ی اجتماعی را برای ما به وجود آورده اعتماد مردم به رهبری و اعتماد رهبری به مردم بود و امام با این سرمایه‌ی بزرگ بود که انقلاب را به پیروزی رساند و ادامه داد.

حالا چه عواملی این اعتماد را به وجود می‌آورد و تقویت می‌کند؟‌ یک عامل صداقت است. صداقت امام که هرچه می‌گفت خودش عمل می‌کرد و خلاف‌اش در دلش نمی‌گذشت. خیلی مهم است که بین گفتار و رفتار و آن باید و نباید‌های درونی فرد فاصله نباشد. صداقت باعث اصلی این قضیه شد. غیر از صداقت، شایستگی امام برای مردم ثابت شده بود. یعنی مردم اعتقاد داشتند امام شایستگی‌های رهبری این امت را داراست. یک شخصیت شجاع و آینده‌نگر و باتدبیر و در عین حال مردمی. اینها شایستگی‌هایی بود که در امام وجود داشت،. عامل سوم، وفاداری امام به مردم و وفاداری مردم به امام. یعنی پیروان خوبی هم امام داشت.

*ثبات گفتار و عمل امام

از دیگر ویژگی‌های امام روراستی و شفافیت بود. امام با مردم روراست بود. خیلی راحت با مردم حرف می‌زد. ادبیات امام، مورد فهم همه‌ی آحاد جامعه بود. یعنی امام وقتی حرف می‌زد از استاد دانشگاه و روحانی تا کارگر و دانش‌آموز و پیرمرد و پیرزن همه می‌فهمیدند و استفاده می‌کردند. اینکه امام شفاف صحبت می‌کرد و بعضی وقت‌ها سران کشورهای خارجی به امام نامه می‌نوشتند، امام همان نامه را برای مردم تشریح می‌کرد و توضیح می‌داد. آنها نامه‌ی محرمانه فرستاده بودند به زعم خودشان اما امام این را با مردم درمیان می‌گذاشت. از دیگر ویژگی‌های امام که باعث پیروزی انقلاب شد ثبات در رأی و گفتار و عمل بود. امام هر حرفی که سال ۴۲ زده بود، از ۴۲ تا 68 که به رحمت خدا رفت، حرفش همان بود. ثبات در گفتار و ثبات در کردار، مجموعه‌ی این ویژگی‌هایی که من نام بردم باعث شد اعتمادی بین مردم و امام‌شان ایجاد شود و این اعتماد زمینه‌ساز آن نفوذی بود که ما در امام نسبت به مردم دیدیم.

حالا اینکه ما الان در چه وضعیتی هستیم، متأسفانه احساس می‌کنیم که به این اعتماد خدشه وارد شده. بین مسئولین و مردم. الان صداوسیما نقش خودش را خوب ایفا نمی‌کند. صداوسیما کاملا یک طرفه و جانبدارانه و حتی غیر صحیح بعضی مطالب را مطرح می‌کند. برای همین است که الان صداوسیما  تلاش می‌کند ذهنیتی که در ذهن مردم هست را اصلاح کند. یعنی به موضع کاملا انفعالی افتاده. حتی اگر از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی که الان دیگر در موبایل همه هست، یک مطلب دروغ و غیرواقعی مطرح شود، صداوسیما نمی‌تواند این دروغ را از ذهن مردم خارج کند چون نقش خودش را از دست داده. آن اعتمادی که بنده عرض کردم بین رسانه‌ی ملی و مردم وجود ندارد. به نظر من بزرگ‌ترین سرمایه‌ی ما در این انقلاب، سرمایه‌ی اجتماعی بوده و امروز این سرمایه‌ی اجتماعی نسبت به قبل به شدت لطمه دیده.

در زمان جنگ خاطرمان هست این سرمایه‌ی اجتماعی باعث می‌شد که این پیرزن تخم‌مرغ‌هایش را می‌آورد به جبهه می‌داد. مرغ‌اش را می‌داد برای رزمنده‌ها، خود ما در آموزش و پرورش،‌ قلک‌هایی را بین دانش‌آموزان توزیع می‌کردیم. نارنجک و تانک و اینها بود، بچه‌ها پول در آن می‌انداختند، بعد ما اینها را جمع می‌کردیم و به جبهه می‌دادیم.

ایرناپلاس: یعنی الان شما معتقدید اولویت اول برای نظام بازسازی سرمایه‌ی اجتماعی است؟

فانی: حتما.

ایرناپلاس: چه کار باید کرد که این سرمایه‌ی اجتماعی بازسازی شود؟

فانی: من چند عامل نام بردم، صداقت باید بین مسئولین و مردم ساری و جاری شود. الان در بعضی از مسئولین صداقت نمی‌بینیم. یعنی حرفی می‌زند اما خلاف این حرف اجرا می‌شود. اصلا خلاف این حرف بوده. این حرف دروغ بوده. شایستگی. وقتی شایستگی لازم در  مدیر منصوب نباشد، یعنی انتصابات قبیلگی و فامیلی، ما نباید هیچ انتظار داشته باشیم که آن اعتماد که زیرساخت سرمایه‌ی اجتماعی است فراهم شود. یا بحث ثبات، من امروز یک حرفی می‌زنم، فردا یک حرف دیگر می‌زنم، پس فردا یک حرف دیگر می‌زنم، طبیعی است که مردم نمی‌توانند اعتماد کنند. بخش خصوصی می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند تا اشتغال‌زایی کند. الان یکی از مشکلات امروز ما بیکاری و مشکلات اشتغال جوانان، به خصوص جوانان تحصیل‌کرده است. من به عنوان بخش خصوصی اگر بخواهم سرمایه‌گذاری کنم باید قوانین و مقررات کشور از یک ثباتی برخوردار باشد. می‌بینید امروز بانک مرکزی یک حرف می‌زند، ظهر یک حرف دیگر می‌زند، یک بخشنامه‌ی دیگر می‌فرستد. فردا دوباره آن بخشنامه عوض می‌شود. همین داستان ارز و دلار و اینها چه مشکلاتی برای کشور ایجاد کرد.

 بحث شفافیت، شعارش را خیلی‌ها می دهند اما عملا شفافیتی در بعضی از زمینه‌ها نمی‌بینیم. این عواملی که من نام بردم، می‌تواند سرمایه‌ی اجتماعی و اعتماد را فراهم کند، هرکدام از اینها نباشد می‌تواند بی‌اعتمادی را در بین مردم و مسئولین ایجاد کند و بالطبع آن سرمایه‌ی اجتماعی از بین برود.

ایرناپلاس: شما خطر را نزدیک می‌بینید؟

فانی: بله، ما باید این انقلاب را تحلیل کنیم. این انقلاب نه به اتکای تفنگ و سلاح پیروز شد نه به اتکای حمایت یک قدرت خارجی پیروز شد، نه به اتکای یک سرمایه‌ و پول پیروز شد. این انقلاب به اتکای همان سرمایه‌ی اجتماعی پیروز شد. عوامل محدثه عواملی است که باعث ایجاد انقلاب شد. می‌گویند عوامل مبقیه هم می‌تواند همان عوامل محدثه باشد یعنی همان عواملی که باعث شد انقلاب پیروز شود، همان عوامل را باید تقویت کنیم تا انقلاب را حفظ کنیم و مهم‌ترین عامل، در عوامل شکل‌گیری انقلاب همان سرمایه‌ی اجتماعی بود که سرمایه‌ی اصلی انقلاب ما بود.

گفت و گو از کیوان مهرگان