ایرج نظافتی
در یکی از روزهای سرد دیماه به دیدار آقای دکتر حسن کربلایی رفتیم. عضو هیئت مدیره انجمن روزنامه نگاران مسلمان، جانشین سردبیر روزنامه رسالت، استاد دانشگاه و مدیرعامل خبرگزاری دانشگاه آزاد «آنا»
آقای کربلایی یکی از اهل قلم جبهه انقلاب اسلامی است که سال‌ها در این وادی فعال بوده و شاگردان فراوانی از دانش روزنامه‌نگاری و کار حرفه ای او بهره‌مند شده‌اند.گفت‌وگوی ما را با ایشان بخوانید:

* جناب آقای دکتر کربلایی! لطفا بفرمایید جایگاه رسانه‌های ما را در چهل سالگی انقلاب کجا و چگونه می‌بینید‌؟
- پاسخ این پرسش وسیع است. در این باره باید چند جلسه در حوزه‌های مختلف و ریز موضوعی برگزار شود. اما بطور فشرده بگویم که امروزه با وجود همه بدخواهی‌ها و واقعیت نفوذ رسانه‌ای، ایران ما با مجموعه‌ای از رسانه‌های انقلابی مواجه است که به صورت بهنگام و بدون رودربایستی و بی‌هراس و از روی دغدغه‌مندی نسبت به اسلام و مبانی و آرمان‌ها و غایات انقلاب اسلامی کار تولید محتوا را انجام می‌دهند.
این رسانه‌ها در حالی در مسیر درست و نورانی حضرت امام خمینی‌(ره) حرکت می‌کنند که منافقین و لیبرال‌های نفوذی در برخی مصادر تصمیم‌گیر، موانع اقتصادی بر سر راه انقلابیون ایجاد می‌کنند. با این حال با وجود جبهه  استکبار خارجی و جبهه ضد انقلاب، مجموعه رسانه‌های انقلابی با قدرت کار خود را انجام می‌دهند.
از طرفی؛ خوشبختانه به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی، امروز هیچ کسی نمی‌تواند ادعا کند که آزادی بیان و قلم در ایران وجود ندارد. در حال حاضر همه طیف‌های سیاسی از جمله لیبرال‌ها در ایران دارای رسانه هستند. همین واقعیت را مقایسه کنید با وضعیت رسانه‌ها در دوران پیش از انقلاب!
رسانه پس از انقلاب طی چهار دهه تحولات و تطورات زیادی را طی کرده است. در روزهای آغاز انقلاب آنها که توسط غرب شمشیر قلم بر روی مردم کشیده بودند با رو شدن دست لیبرال‌ها و منافقین و ضد انقلاب پس از رویکرد منافقین به ترور و نیز حمله صدام به ایران ترجیح دادند به خارج از کشور فرار کرده و پناهنده شوند.
در سال 76 که اوضاع را مساعد دیدند به کشور بازگشتند اما طی دو نبرد نرم آمریکا علیه ایران در سال‌های 78 و 88 و رو شدن دست آنها ترجیح دادند به اروپا و آمریکا برگردند. الان شماری از روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه که در دهه‌های 70 و 80 در ایران قلم می‌زدند در بی‌بی‌سی و رادیو آمریکا استخدام شده‌اند! آنچه امروز به عنوان رسانه در ایران فعالیت می‌کند به غیر از آنها که رویکرد انقلابی دارند جریان ضعیفی از غرب‌شیفته‌ها هم در رسانه‌ها وجود دارند.
* در مقایسه با رسانه‌های بیگانه چه نقاط ضعف و قوتی داریم؟
- بزرگترین ضعف رسانه‌های داخلی نداشتن جذابیت است. موضوع محصولات رسانه‌های ما اغلب جذاب نیست، پرداخت و نگاه جذاب ندارد و از ترفندهای اقناع مخاطب بی‌بهره یا کم‌بهره است.
اما بزرگترین نقاط قوت رسانه‌های ما یعنی رسانه‌های انقلابی، همانا صراحت و شهامت و همراهی صادقانه با مردم است. البته در بعد حرفه‌ای‌گری، رسانه‌های این دوران با روزگار گذشته قطعا قابل مقایسه نیست و در مسیر توسعه ایستاده‌ایم. امروزه طیف وسیعی از روزنامه‌نگاران ما، متعهد و انقلابی‌اند در حالی که در دوران پیش از انقلاب، رسانه‌ها در انحصار افراد بی‌تقید و وابسته به دربار قرار داشت.
رسانه‌های ما به شدت نفوذپذیر هستند به طوری که طی چهار دهه گذشته کسانی قلم به مزد بوده‌اند و البته دست آنها رو شده است این ضعف رسانه‌های ماست. در مقابل ما با طیف وسیعی از روزنامه‌نگاران، خبرنگاران و نویسندگان انقلابی روبه‌رو بوده‌ایم که از جان برای دفاع از انقلاب، اسلام و مردم مایه گذاشته‌اند.
* مخاطبان تا چه حد به رسانه‌های خودی اعتماد دارند و اعتمادسازی رسانه‌های ما چگونه بوده است؟
- پاسخ شما باید ناظر بر یک نظرسنجی علمی باشد. من نظرسنجی دقیقی بدست ندارم. اما بی‌شک طیف وسیعی از متدینین و خردمندان جامعه که دشمنان واقعی درونی و بیرونی را می‌شناسند رسانه‌های داخلی را مرجع خود می‌دانند و نه بلندگوهای استکباری و معاندان را! اگر جز این بود هر روز باید با اراده و توصیه و اصرار رسانه ضد انقلاب، شاهد یک غائله می‌بودیم!
مخاطب در ایران دارای شعور و سواد رسانه‌ای است. برخی از قلم به دستان که از اجانب خط می‌گیرند گاهی این شعور را نادیده می‌گیرند و فکر می‌کنند اگر شب‌گفته‌های بی‌بی‌سی را روز در روزنامه‌های خودشان بیاورند مردم از آنها می‌پذیرند. مردم به این دسته از رسانه‌ها اعتماد ندارند، اگر هم آنها را می‌خوانند برای این است که بصیرت خود را در مورد خط آمریکا افزایش دهند. رسانه‌های خودی و انقلابی در جذب مخاطب و کسب اعتماد آنها گام‌های بلندی برداشته‌اند و جایگاه خود را در شکل‌دهی افکار عمومی دارند.
* چرا در یک اتفاق داخلی مثل زلزله یا سیل و... بعضاً رسانه‌های ما عملکرد خوبی ندارند و چگونه می‌توان این نقص را رفع کرد؟
- رسانه‌های داخلی به دلیل کمرنگ بودن فرهنگ مطالعه، با مشکلات اقتصادی مواجه هستند و به همین دلیل توان اعزام گروه خبری ندارند و از خبرنگاران حرفه‌ای محلی نیز بی‌بهره‌اند. ضمن اینکه وجود خبرگزاری‌ها اغلب جراید را به تنبلی مبتلا کرده است.
این نقص در رسانه‌ها عمومی نیست. رسانه‌هایی هم بوده‌اند که به محض وقوع حوادث یادشده با تیم خبری می‌روند و گزارش‌های خوبی هم تهیه می‌کنند. البته تعمیق گزارش‌ها و اخبار نیاز به سرمایه‌گذاری مادی دارد که معمولا رسانه‌ها با کمبودهایی در این ارتباط روبه رو هستند.
* امتیاز رسانه شما در زمینه پوشش اخبار دانشگاهی نسبت به سایر رسانه‌های مجازی یا مکتوب چیست؟
- آنا تلاش می‌کند در عین انعکاس خبری و تحلیلی رخدادهای علمی و دانشگاهی، محدود به عرضه عملکرد و کارنامه دانشگاه آزاد اسلامی نباشد. این خبرگزاری، نسبت به حوزه‌های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و ورزشی دارای نظر و تولید محتواست.
در واقع ما ضمن اینکه آنا را یک خبرنامه دانشگاهی می‌بینیم؛ آن را رسانه‌ای تعریف کرده‌ایم که همپای دیگر رسانه‌های جدی کشورمان، به امر آگاهی‌رسانی در تمامی زمینه‌ها و عرصه‌های موضوعی می‌پردازد.
خوشبختانه در موقعیت فعلی، اخبار و مطالب آنا از حیث کمی افزایش یافته و بهنگام و به سرعت تهیه و منتشر می‌شود.
* مطالبه‌گری دانشجویی در نشریات متعلق به اخبار و نظرات دانشگاه چگونه منعکس می‌شود؟
- مطالبه‌گری در همه حوزه‌ها به شکل مضمون خبر و تحلیل، مطرح و دستمایه کار قرار می‌گیرد. به طور مثال اگر مطالبه دانشجو عدالت است، اخبار مربوط به عدالت و عدالت‌طلبی در قالب خبری با موضوع مبارزه با اشرافیگری و ... طرح و ارائه می‌گردد.
البته در کنار این نحوه عمل، ستون اخبار دانشگاه، محلی برای انعکاس مطالبات حقه دانشجویی است.
نوعاً در نشریات دانشجویی یک تحرک خوب برای جنبش دانشجویی که ضد امپریالیستی و ضد دیکتاتوری و ضد اشرافیگری و نیز مبتنی بر عدالت‌جویی باشد وجود دارد و ما سعی می‌کنیم آنها را پوشش دهیم.
* چطور می‌توان هم نگاه ایرانی- اسلامی را مراعات کرد و هم مطالبه‌گری جوانان را منعکس ساخت؟
- نگاه ایرانی و اسلامی از مطالبات دانشجویان فهیم ما جدا نیست. مگر دانشجوی ما با مفهوم عدالت‌خواهی بیگانه است؟
از این رو چون ارزش‌های حاکم بر روحیه مطالبه‌گری دانشجوی فهیم با نگاه ایرانی و اسلامی دارای تطابق است، مشکلی در همسان کردن و نسبت‌سازی میان دو مقوله و دو مفهوم و دو عرصه، مشاهده و احساس نمی‌شود.
دانشجوی دهه چهارم انقلاب یک دانشجوی فهیم، بصیر و صاحب تحلیل از رخدادهای انقلاب است. مطالبات دانشجویی عمدتاً آرمانگرایانه است و این آرمانگرایی منطبق بر آرمان‌های اسلام، انقلاب و امام و رهبری است.
* رفتار رسانه‌ای انقلابی در ابعاد سرعت، دقت و صداقت در پوشش خبری را چگونه توصیف می‌کنید؟
- رسانه‌های انقلابی تمام همت خود را در رعایت سه عنصر سرعت، دقت و صحت به کار می‌گیرند. اما گاهی رعایت سرعت، مستلزم امکانات مادی و فنی است که از این حیث گاهی از وجه حرفه‌ای‌گری رسانه‌های انقلاب می‌کاهد.
اما تردیدی نیست که بنا به آموزه‌های دینی و انقلابی، رسانه انقلابی نمی‌تواند فارغ از سه عنصر یاد شده رفتار کند که اگر جز این باشد، خصیصه انقلابی بودن زیر سوال می‌رود.
رسانه‌ انقلابی می‌کوشد، در فرصتی اندک، خبر مفید برای جامعه را از طریق رجوع به منابع آگاه و موثق و ناظر بر قانون اساسی و خواست و مصلحت مردم تهیه کند و زودتر از رسانه‌های شبهه‌ساز معاند، منتشر نماید.
رسانه انقلابی در کنار نظام و مردم و رو در روی دشمنان اسلام و مردم است و این مهم را در نوع نگاه خود همیشه لحاظ می‌کند و در انجام این ماموریت انسانی سرعت را فدای دقت و صداقت نمی‌کند.
*رسانه‌های بعد از انقلاب تا چه حد به این رفتار رسانه‌ای پایبند بوده‌اند؟
- قطعا نشریات زرد و نیز رسانه‌های موسوم به اصلاح‌طلب به شدت بحران‌ساز بوده‌اند. بحران‌ساز بودن یعنی فاصله گرفتن از نگاه  حرفه‌ای و نیز حرکت بر مدار مصلحت نامشروع فردی و گروهی و عوام‌فریبی.
شما عملکرد این نشریات را در جریان فتنه سال‌های 78 و 88 دیدید. دیدید چگونه کوی دانشگاه را به خون کشیدند و یک دهه بعد، ناجوانمردانه و به دروغ بر طبل تقلب کوبیدند تا مردم تحریک شوند و به صحنه رودررویی با نظام دینی کشیده شوند.
رسانه‌های انقلابی در دفاع از جمهوریت و اسلامیت نظام دقیق عمل کردند و این دقت باعث شد دشمن در رسیدن به اهداف خود ناکام بماند.
* آقای دکتر کربلایی! به نظر شما برای اعتمادسازی هر چه بیشتر در قلب مردم، رسانه‌های انقلابی چه مسیری را باید طی کنند؟
- خیلی کوتاه باید گفت و تاکید کرد که بایستی دردمندانه و متعهدانه و جذاب رفتار کرد!
رسانه باید مدام ایده تازه تولید کند و در حوادثی که با امنیت و منافع ملی مربوط است شجاعانه و متعهدانه عمل نماید. مخاطب اصلی رسانه مردم است. رسانه باید با مردم باشد و برای مردم و به خاطر مردم تلاش نماید.
* با این حال مهمترین مشکلاتی که در مسیر راه خود با آن روبه‌رو هستید بیان بفرمایید؟
- کار خبری امر سختی است. برخی دولتیان و مسئولین از شما توقع انتقاد ندارند. برخی دوست ندارند اطلاعات ساده را افشا کنند.
باید موانع را شناخت و راهکارهای موثر علمی را برای زدودن این موانع طراحی کرد.
مراکز قدرت و ثروت مانع انتشار و دسترسی آزاد مردم به اطّلاعات هستند و در گردش اطّلاعات در جامعه و خبررسانی درست به مردم اخلال می‌کنند. با آن که ما قانون محکمی در این باره داریم اما برخی اصحاب دولت زیر بار اجرای آن نمی‌روند.
کار در یک رسانه یک خدمت اجتماعی است نه یک فعالیت بازرگانی. باید در این حوزه بر اساس وجدان و اخلاق عمل کرد. ما باید از قبول هرگونه فشار و تهدید برای انتشار مطالب پرهیز و اصول شرافت حرفه‌ای را رعایت نماییم و از ملت خود و منافع ایران عزیز در برابر فشارهای خارجی دفاع نماییم.
رسانه پرچمدار آزادی و استقلال کشور است، برای آزادی مردم و استقلال کشور خون‌های پاکی ریخته و رنج‌ها و مرارت‌های زیادی کشیده شده است، اگر مشکلاتی پیش رو داریم باید تحمل کنیم تا به وظیفه پرچمداری خود عمل نماییم.
* با تشکر از صحبت‌های خوبتان
- من هم از شما تشکر می‌کنم.