عطیه لباف
خبرنگار
بارش‌های پاییزی و زمستانی امسال حدود 237 درصد از مدت مشابه سال قبل و 33 درصد از میانگین ۵۰ ساله کشور بیشتر بود؛ خبری خوش که البته ممکن است ادامه دار نباشد. چراکه ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و معمولاً خشکسالی به صورت ادواری در آن تکرار می‌شود.
اما با وجود این آمارهای شرکت مدیریت منابع آب کشور بیانگر آن است که تابستان سال آتی ایران با مشکلات کمتری در زمینه تأمین آب و برق روبه رو خواهد بود. بر اساس گزارش‌های این شرکت، میانگین بارندگی از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر) تا 26 بهمن به 177.7 میلیمتر رسیده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال (52.8 میلیمتر) بیش از سه برابر شده است.
بیشترین افزایش بارندگی مرتبط با حوضه آبریز «مرزی شرق» بوده که 663 درصد نسبت به پارسال رشد داشته است. البته این حوضه هنوز کم بارش‌ترین حوضه آبریز کشور است و علت رشد درصدهای بارش آن به وضعیت بسیار بد بارش‌ها در سال گذشته بازمی‌گردد. حوضه مرزی شرق در نوار مرزی شرق ایران گسترده شده و بخش‌هایی از استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان را در بر می‌گیرد. این حوضه آبریز هنوز نسبت به میانگین ۵۰ ساله با 28 درصد کاهش بارش مواجه است. حوضه هامون و هیرمند بیشتری کسری بارش را دارند.
60 درصد ظرفیت سدهای کشور پر شد
بر اساس آمار منتشر شده، بیش از ۶۰ درصد مخازن سد‌های کشور هم‌اکنون پر شده است و بر اساس پیش‌بینی‌ها این رقم تا پایان اسفندماه به بیش از ۷۰ درصد خواهد رسید. حتی محمد حاج رسولیها مدیرعامل منابع آب ایران در این باره می‌گوید: «ما نگران سیلاب‌های آینده هستیم. با توجه به پیش‌بینی‌های انجام شده در ماه فروردین و اردیبهشت سال آینده، ​ سیلاب‌هایی با حجم بسیار بیشتر و عظیم‌تر از سیلاب‌های اخیر در کشور خواهد آمد که باید برای آنها آمادگی کافی وجود داشته باشد.»
با وجود این تاکنون بیش از 90 درصد سیلاب‌ها در پشت سدهای کشور ذخیره شده است. تابستان امسال به خاطر خالی بودن بسیاری از سدهای کشور، تولید برق نیز با مشکل مواجه شد و نیروگاه‌های برقابی در پیک (اوج مصرف) نتوانستند وارد مدار تولید شوند. اما پیش‌بینی می‌شود که تابستان سال آتی تمام ظرفیت نیروگاه‌های برقابی به کم صنعت برق بیاید و 3 هزار و 500 مگاوات به تولید برق کشور بیفزاید.
البته همچنان برنامه‌های مدیریت مصرف آب و برق برای تابستان سال آتی در دستور کار است، چراکه مصرف آب و برق در ایران بیش از استانداردهای جهانی است و مشخص نیست سال 1399 با چه مخاطراتی در این زمینه رو‌به‌رو باشیم. لذا باید گام‌هایی در جهت مدیریت مصرف آب و برق برداشته شود تا با یک سال کم بارش مجدداً با کم آبی و خاموشی مواجه
نشویم.

یادداشت
حواسمان به کشاورزی و دامپروری باشد

هدایت فهمی
معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو
بارش‌ها در سال آبی جاری نسبت به سال قبل آن با افزایش چشمگیری همراه بوده؛ به‌طوری که ۲۳۷ درصد از سال گذشته بیشتر شده است. اما از آنجایی که در سال گذشته ایران با کم آبی شدید مواجه بود، نمی‌توان به 3 برابر شدن بارش‌ها نسبت به یک سال خشک امید بست. ایران کشوری با اقلیم خشک است و پراکندگی بارش‌ها هم در حوضه‌های آبریز آن یکسان نیست. به‌طوری که در یک بخش شاهد سیلاب هستیم و در بخشی دیگر خشکسالی شدید. برای مثال در استان سیستان و بلوچستان هنوز با خشکی و کم آبی شدید رو به رو هستیم.
با این حال بارش‌های ماه‌های اخیر را باید به فال نیک گرفت و به کاهش مشکلات تأمین آب و برق در تابستان 1398 خوشبین بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بارش‌های پاییزی و زمستانی امسال حداقل 20 درصد ظرفیت تولید برق از نیروگاه‌های برقابی را افزایش خواهد داد و این موضوع به عبور بدون خاموشی از تابستان آتی کمک بزرگی خواهد کرد.
البته ایران با خشکسالی‌های ادواری مواجه است و باید از ظرفیت ایجاد شده توسط بارش‌های اخیر به عنوان یک فرصت برای برنامه‌ریزی در جهت سازگاری با کم آبی بهره برد. باید پذیرفت که این بارش‌ها قرار نیست هر ساله تکرار شود و راه گریزی جز مدیریت مصرف نداریم.
اما مسأله‌ای که برای تابستان سال آتی یک تهدید به شمار می‌رود، احتمال افزایش فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری است. کاهش ارزش پول ملی، اوج گرفتن قاچاق دام و محصولات کشاورزی در کنار پایین بودن قیمت فروش آب موضوعی است که باید برنامه ریزان به آن توجه بیشتری داشته باشند تا صادرات آب مجازی از این مسیر که عایدی هم برای کشور به همراه ندارد، اوج نگیرد.
این نکته نگران کننده احتمالاً در سال آینده منابع آب کشور را تهدید و به منابع آب زیرزمینی صدمه وارد خواهد کرد و نیازمند چاره اندیشی است.
علاوه بر پایین بودن قیمت آب و حتی نزدیک به صفر بودن آن برای بخش کشاورزی موضوعاتی را که در قاچاق در این بخش جذاب می‌کند، عبارتند از: ناکارآمدی بازار عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی، عدم کارایی تعرفه‌های محصولات و فرآورده‌های آن، سهولت قاچاق محصولات کشاورزی و دامی، پایین بودن بنیه مالی و درآمد تولیدکنندگان این بخش و در نهایت نوسانات شدید قیمت محصولات.
سیاستگذاران کشور باید برای حفظ منافع ملی چه در بخش تولید ناخالص داخلی و چه در حراست از منابع آب به این موضوعات توجه داشته باشند.