امروزه رسانه با تامین طیف وسیعی از اطلاعات نقش مهمی در اجتماع بشری ایفا می‌کنند. رسانه‌ها می‌توانند تاثیری جدی بر نگرش، اعتقادو رفتار مردم بگذارندو نقش حیاتی در عملکرد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه داشته باشند. بنابراین لازم است در تهیه و انتشار اخبار مرتبط با سلامت جسمی، روانی و اجتماعی جامعه توصیه‌ها و شواهد علمی درخصوص چگونگی درج اخبار رعایت شود. شواهد و تجربیات گذشته مواردمتعددی از بروز اپیدمی یاهمه گیری خودکشی به دنبال انتشار نامتناسب اخبار مربوط به خودکشی افراد خاص و شناخته شده در سطح جهان و ایران را نشان می‌دهد. بنابراین رسانه با درج و انتشار صحیح اخبار می‌تواند در پیشگیری از خودکشی نیز نقش فعالی داشته باشد.

با توجه به اینکه خودکشی به‌عنوان یک معضل همواره در جامعه وجود دارد از این‌رو باید در زمینه آسیب‌شناسی این پدیده و دیگر آسیب‌های اجتماعی، تمامی نهادهای مسئول به نوبه خود همکاری کنند.

خودکشی عملی عمدی است که سبب مرگ فرد شود. خودکشی اغلب به‌علت یأس صورت می‌گیرد که علت آن اغلب به اختلال روانی نظیر افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، شکست عشقی، اعتیاد به الکل، یا سوءمصرف دارو نسبت داده می‌شود.اغلب، عوامل استرس‌زا مانند مشکلات مالی یا مشکلات ارتباط بین‌فردی در این میان نقش دارند. تلاش برای جلوگیری از خودکشی شامل موارد زیر است: محدودکردن دسترسی به سلاح گرم، درمان بیماری‌های روانی و سوءمصرف دارو و بهبود وضعیت اقتصادی.

رایج‌ترین روش انجام خودکشی در کشورهای مختلف متفاوت است و تا حدی به روش‌های قابل دسترس بستگی دارد. روش‌های معمول عبارتند از حلق‌آویز‌کردن، مسمومیت با قرص برنج و سلاح گرم و کشیدن تیغ روی رگ.‏ عوامل اجتماعی و اقتصادی مانند بیکاری، فقر، خانه به‌دوشی و تبعیض نیز ممکن است فکر خودکشی را موجب شود. حدود 15-40درصد کسانیکه خودکشی می‌کنند، یادداشت خودکشی از خود به‌جا می‌گذارند.البته به‌نظر می‌رسد ژنتیک در 38 تا 55 درصداز رفتارهای خودکشی دخیل باشد.‏

**فکر خودکشی
اگر کسی فکر خودکشی دارد نباید آن‌را پیش خود پنهان نگاه دارد، بلکه باید با کسی در آن‌باره گفتگو کند.ممکن است این افراد خود را تنها و جدا از دیگران حس کنند، اما درواقع افراد بسیاری نیز مانند آنان فکر و احساس دارندو می‌توانند راهکارهایی نیز پیش پای آنها بگذارند. ‏

بیان فکر به کمک کلمات به کسی دیگر که به آن گوش می‌دهد می‌تواند سبب این شود که اودیدگاهی دیگر درباره مشکلات خود پیدا کرده و امکانات تازه‌ای برای حل آن‌ها کشف کند. هنگامی که فرددر تنهایی به خودکشی فکر می‌کند، این فکر رشد کرده و نیرومندتر می‌شود.بیان افکار به‌صورت نوشتاری یا گفتاری آن‌ها را به چالش می‌گیرد و می‌تواند پشتیبانی برای گذر از فکر خودکشی پدید آورد.‏

دکترشهرام خرازی‌ها رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران درکارآگاه «آموزشی مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها» می‌گوید: ارتباط بین رسانه و خودکشی سال‌ها است که طی پژوهش‌های مختلف، شناخته شده است.رسانه‌ها با انتشار خبر، عکس، تصویر، مطلب و فیلم قادرند تا تردید افراد متمایل به خودکشی را به یقین تبدیل کرده و به این ترتیب آمار خودکشی را افزایش دهندو این نشانگر قدرت رسانه‌هاست.

این روانپزشک رسانه ‌ها را تیغ دولبه‌ای می‌داند که می‌تواند هم ابزاری مرگ آفرین شود و یا اینکه فرد را از اقدام به خودکشی منصرف کند. ‏ خرازی‌ها با بیان اینکه در فیلم و تئاتر و رسانه می‌توان شاهد صحنه‌های خودکشی بود می‌افزاید:درکشورهای توسعه یافته محدودیت‌های برای نمایش این صحنه‌ها وجود دارد اما درکشور ما این خط قرمز کمتر است. ‏

رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران اضافه می‌کند: نشریات زرد سعی می‌کنند با پوشش این اخبار تیتراژ برای خود بدست آورند اما رسانه نباید با سلامت جسم وروان جامعه بازی کند.

خرازی‌ها تاکید می‌کند: رسانه‌ها خیلی راحت افکار عمومی راتحت تاثیر قرار می‌دهند و صفحه حوادث روزنامه‌ها بیشتر خواندها را جلب می‌کند. دراین صفحات درواقع واقعیت مستند با چاشنی اغراق تلفیق می‌شود.

این روانپزشک با بیان اینکه رسانه‌ها حقیقی و مجازی دیگراز لوازم زندگی شده‌اند و نمی‌توان بدون آنها زندگی کرد،ادامه می‌دهد: این رسانه‌ها مغز‌هارا شستشو می‌دهند و تاثیرگذاری مهمی در زندگی ایفا می‌کنند.

خرازی‌ها اظهار می‌دارد: می‌توان تمامی اطلاعات رسانه‌ها رادریافت کرد اما باید دریافت اطلاعات کنترل شده باشدو یک چیزهایی را باید با فیلتر از ذهن دور ریخت.این همان سواد رسانه‌ای است که باید درمردم افزایش یابد. ذهن راباید به یک فیلتر تبدیل کرد و باسبک و سنگین کردن،اطلاعات منفی را دور ریخت. ‏

رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران دراین کارگاه با بیان مثال‌های از کتاب‌ها، فیلم‌ها و نمایش‌هایی که سبب بروز خودکشی در افرادی شده است اضافه می‌کند: گاهی فردی با خواندن کتابی که موضوع خودکشی را بیان کرد و یا دیدن فیلمی که صحنه خودکشی دارد، ناخودآگاه به خودکشی فکر می‌کند و اگر دراین میان دچار مشکلاتی مثل افسردگی،طلاق، مهاجرت، مرگ عزیزان، ‌ورشکستگی واخراج از کار باشد می‌تواند این نوشته و تصاویر جرقه‌ای برای شعله ور شدن افکار خودکشی و سوق دادن او شود.

خرازی‌ها تاکیدمی کند: پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد رسانه دراین موضوع می‌تواند جرقه‌ای باشند که سبب شعله ورشدن فکر خودکشی شوند. این روانپزشک می‌گوید: ماه رمضان 3 سال پیش نمایش تبدیل شدن به روح در سریالی سبب شدکه کودکی برای تبدیل شدن به روح و رد شدن از دیوار دست به خودکشی بزند. وقتی سریالی یا فیلمی و یا کتابی به این موضوعات می‌پردازد، سواد رسانه‌ای که می‌تواند به افراد قدرت انتخاب بدهد.‏

**حفظ سلامت محوری در صفحه حوادث
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار می‌دارد: باید روی سلامت محوری در صفحه حوادث کار کرد. اگر خبرخودکشی کار می‌شود حتما باید تحلیل یک روانپزشک یا روانشناس در کنار آن باشد. باید تصاویر آن منتشر نشود.

خرازی‌ها ازنمایش صحنه‌های مرگ به صورت واضح چه در عملیات انتحاری یا زلزله و آتشفشان و یا خودکشی در فیلم‌ها وشبکه سیما انتقاد می‌کند و می‌افزاید: نمایش این صحنه جز افزایش خشونت کاربرددیگری ندارد. خرازی‌ها اضافه می‌کند: حتی انیمیشن‌های ساخته شده‌ای وجود دارد که عامل مرگ خودخواسته درکودکان درخارج از ایران شده است و این تاثیر رسانه را حتی به شکل کارتونی هم نشان می‌دهد. ‏ به اعتقاد این روانپزشک، بطور مثال در رسانه‌ها نباید محل و صحنه‌های مربوط به خودکشی نمایش داده شود چراکه این کار موجب می‌شود که افراد دیگری از عمل فردخودکشی کننده، تقلید کنند. ‏

رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران تاکیدمی کند: معمولا افرادی که قصد خودکشی دارند حرف‌ها و حرکاتی دارند که مثل زنگ هشدار برای اطرافیان است. باید این پیام‌های مرگ را جدی گرفت و این افراد راتنها نگذاشت. برای افراد افسرده و کسانی که خیلی به فکر خودکشی هستند درسایتی به آدرس ‏www.cinematherapy.com‏ موقعیتی پیش بینی شده که درمانگر و درمان شونده بتوانند با همدیگر صحبت کرده وحتی فیلم‌های برای تماشا وکتاب‌هایی برای خواندن پیش بینی شده است. ‏

**رسانه‌های مجازی و خودکشی
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران با ابراز تاسف از انعکاس قابل توجه و بی رویه اخبار و صحنه‌های خودکشی در رسانه‌های ایران به ویژه روزنامه‌ها می‌گوید: فضای مجازی نقش تاثیرگذاری بر خودکشی دارد.خروجی فضای مجازی نه تنها از طریق دست اندرکاران رسانه بلکه به وسیله مردم و کاربران نیز تامین می‌شود.

خرازی‌ها اضافه می‌کند: نظارت کمرنگ بر این فضا سبب شده تا شاهد انعکاس خودکشی به نحوی بسیار زیانبخش و مخرب در شبکه‌ها و کانال‌ها باشیم. به گفته این روانپزشک، در موارد نه چندان کمی مردم ناآگاهانه اقدام به انتشار تصاویر و مطالب مخرب با موضوع خودکشی در شبکه‌های مجازی می‌کنند بی آن که متوجه باشند که با این کار ممکن است ناخواسته هموطنان خود را به خودکشی متمایل کنند.گاهی مشاهده شده که فیلم واقعی خودکشی افراد با اعلام قبلی و به قصد تحت تاثیرقرار دادن دیگران بطورمثال عاشق بی وفا یا اعضای خانواده در فضای مجازی به صورت زنده به نمایش در آمده است و متاسفانه بسیاری از کاربران از مشاهده این صحنه‌ها لذت برده و حتی آن را برای مشاهده مجدد، دانلود، ضبط و حتی بازنشر می‌کنند.

خرازی‌ها می‌افزاید: تعدادی از فیلم‌ها هم پس از وقوع خودکشی افراد به شبکه‌ها راه یافته و بارها دانلود یا مشاهده می‌شود.

این کارشناس حوزه سلامت روان اضافه می‌کند: برخی اوقات دو یا چند نفر در یک کانال با هم «پیمان خودکشی» می‌بندند یعنی با یکدیگر قرار می‌گذارند که رأس ساعت مشخصی همزمان خودکشی کنند؛ «پیمان خودکشی» بیشتر در آمریکا و اروپا رخ می‌دهد و در ایران چندان مرسوم نیست اما احتمال وقوع و خطرش را نباید نادیده گرفت.

رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: تهدید به افشای فیلم و عکس‌های خصوصی دختران و زنان و طلب حق السکوت از جمله مهم‌ترین علل خودکشی مرتبط با فضای مجازی در ایران است.

خرازی‌ها می‌افزاید: در کشورهای غربی به علت ولنگاری فرهنگی، افشای عکس‌های برهنه زنان ممکن است یک تهدید محسوب نشود اما در کشور ما افشای اینگونه تصاویر به خاطر تقیدات دینی و ارزش‌های عرفی، حیثیت و آبروی افراد را در معرض تهدید قرار داده و گاه آنان را تا مرز خودکشی می‌کشاند در حالیکه چاره کار، خودکشی نیست.

رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: در فضای افسارگسیخته مجازی روش‌های خودکشی و دیگر کشی آموزش داده می‌شود؛ حتی گاه مشاهده شده که وسایل خودکشی به کاربران معرفی شده و به فروش می‌رسد!

خرازی‌ها تاکید می‌کند: ضرورتی ندارد کاربران شبکه‌های مجازی فیلم، عکس، دستنوشته، مدارک یا صدای خود را در فضای مجازی منتشر کنند. متاسفانه برخی دختران نوجوان و جوان در آغاز ارتباطات شورانگیز عشقی یا عاطفی از ترس آن که مبادا مخاطب چت خود را از دست بدهند، تسلیم خواسته‌های آنان شده و نه تنها عکس‌های عادی بلکه تصاویر غیر متعارف خود را نیزبرای طرف مخاطب ارسال می‌کنند واین شروع دردسر برای آنان است.‏

رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران تاکید می‌کند: رسانه‌ها روز به روز بیشتر داخل خانه‌ها و محل کارمان نفوذ می‌کنند و ما نباید در مقابل این نفوذ بی تفاوت بمانیم.

این روانپزشک، نقش صدا و سیما را در آموزش و ارتقای سواد رسانه‌ای بسیار کلیدی و بنیادی می‌داند و می‌گوید: در یکی دو سال اخیر خوشبختانه تلویزیون بیش از گذشته در برنامه‌های خود به آسیب‌های فضای مجازی پرداخته است اما کمیت و کیفیت این برنامه‌ها راضی کننده نیست و باید تقویت شوند.مصاحبه با قربانیان فضای مجازی می‌تواند درس عبرت برای کسانی باشد که بی محابا دراین فضا حرکت می‌کنند. ‏

خرازی‌ها می‌گوید: اخیرا در یک اقدام قابل تحسین از سوی آموزش و پرورش، کتاب «تفکر و سواد رسانه ای» به کتب درسی اضافه شده که می‌تواند اطلاعات دانش آموزان در خصوص مقابله با آسیب‌های رسانه‌ها را ارتقا بخشد.

رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران بابیان اینکه فیلتر کردن در جهانی که با انفجار اطلاعات به شیوه‌ها مختلف روبرو است، نمی‌تواند چاره اصلی باشد، تاکید می‌کند: ارتقای سواد رسانه‌ای آحاد جامعه از طریق رسانه ملی، تدریس سواد رسانه‌ای در تمام مقاطع تحصیلی، تشدید مجازات‌های بازدارنده برای فرصت طلبان و بزهکاران فضای مجازی و افشای پشت پرده رسانه‌های مخرب، راهکارهای ثمربخشی هستند که باید در سریع‌ترین زمان ممکن به کار گرفته شده و به کل جامعه تسری یابند.‏ خرازی‌ها اضافه می‌کند: باید رسانه‌ها در خصوص مسائلی مانند خودکشی و خودزنی آموزش ببینند تا در انعکاس آنها صرفا به فکر خوانده نباشند بلکه آگاهی سازی و هشدار نیز داده باشند. ‏

**پرهیز از ایجاد موج خودکشی در جامعه
لادن محمدزاده کارشناس سلامت روان،اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت قزوین معتقداست: رسانه‌ها به دلیل فراگیر بودن و نیز اعتماد جامعه، می‌توانند اثرات متعدد و گاه متناقضی بر سلامت روانی و اجتماعی مردم داشته باشند. انتشار نادرست اخبار مربوط به خودکشی توسط رسانه‌ها موجب ایجاد موجی از اقدام به این کار در جامعه می‌شود.

این کارشناس سلامت روان ادامه می‌دهد: اغلب افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند، برای اقدام به آن مردد هستند و مطمئن نیستند که می‌خواهند بمیرند.یکی از عواملی که ممکن است افراد مستعد را به سمت خودکشی سوق دهد، انتشار خودکشی در رسانه‌ها است.

محمدزاده با بیان اینکه خودکشی هیچگاه در نتیجه یک عامل یا حادثه اتفاق نمی‌افتد، می‌افزاید: معمولا تعامل پیچیده‌ای از عوامل روانشناختی، بیماری جسمی، سوء مصرف مواد، مشکلات خانوادگی، تعارضات بین فردی و استرس‌های زندگی منجر به خودکشی در فرد می‌شود.

این کارشناس سلامت روان با بیان اینکه میان میزان تبلیغات و بروز خودکشی در جامعه ارتباط وجود دارد، اظهار می‌دارد: پخش گزارش در شبکه‌های متعدد و برنامه‌های مختلف تلویزیونی تاثیر بیشتری در میزان خودکشی خواهد داشت.این تاثیر رسانه‌ای به حدی است که انتشار مکرر و مداوم اخبار مرتبط با آن، اشتغال فکری جامعه به ویژه نوجوانان و جوانان را در مورد خودکشی افزایش می‌دهد بنابراین، پرهیز از انعکاس اخبار خودکشی می‌تواند در پیشگیری از رفتارهای تقلیدگرایانه خودکشی کمک کند.

محمد زاده اضافه می‌کند به منظور خنثی سازی خودکشی‌های تقلیدی باید از مواردی چون پوشش خبری هیجان انگیز در مورد خودکشی به ویژه در مورد افراد مشهور و مورد وثوق مردم، چاپ عکس افراد اقدام کننده، روش اقدام و صحنه خودکشی، چاپ واژه خودکشی در تیتر، گزارش جزئیات روش آن، توصیف خودکشی به عنوان مسئله‌ای ساده انگارانه و معرفی آن به عنوان عملی تحسین برانگیز و قهرمانانه باید پرهیز شود.

به گفته این کارشناس سلامت روان اضافه می‌کند: تولید و پخش فیلم‌هایی که براساس داستانهای واقعی از خودکشی افراد ساخته شده باشند می‌تواند خطر خودکشی را در افراد مستعد افزایش دهد بنابراین باید از ذکر عبارت‌هایی چون این داستان واقعی است پرهیز شود.

محمد زاده می‌گوید: تاثیرات منفی درج اخبار مربوط به خودکشی در رسانه‌هایی چون روزنامه‌ها و مجلات به دلیل ماندگاری، بازخوانی و تکرار مجدد در مقایسه با اخبار کوتاه شفاهی رادیو و تلویزیون بیشتر است.

این کارشناس سلامت روان تاکید می‌کند: خبرنگاران باید هنگام انتشار خبر خودکشی به تاثیرات آن بر خانواده و بازماندگان فرد اقدام کننده و رنج و انگ وارد شده بر خانواده بر اثر انتشار خبر خودکشی توجه کنند.همچنین رسانه‌ها تا آنجا که امکان دارد مثال‌هایی از کسانی که بحران‌های زندگی و حوادث ناگوار را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند و همچنین عواقب جسمی اقدام به خودکشی که منجر به مرگ نشده از جمله آسیب مغزی بر اثر خفگی و فلج شدن را برای مردم تشریح کنند.

محمدزاده اضافه می‌کند: رسانه‌ها برای کاهش و جلوگیری از روند رو به گسترش اقدام به خودکشی، مراکز کمک رسانی مرتبط با آن را نیز هنگام پخش اخبار خودکشی معرفی کنند.

منبع: روزنامه اطلاعات؛ 1397،11،03
گروه اطلاع رسانی**2059**2002