شناسهٔ خبر: 30748375 - سرویس علمی-فناوری
نسخه قابل چاپ منبع: خبرآنلاین | لینک خبر

سیارات فراخورشیدی محور مطالعات اخترشناسی

ایرنا نوشت: آن ماری لاگرانژ دانشمند فرانسوی وجود منظومه ها و سیارات فراخورشیدی و بررسی امکان حیات در آنها را از مهمترین پرسش های بشر دانست و گفت: پی بردن به ترکیب شیمیایی و جو این سیارات یکی از مسائل مهم در دهه های آینده خواهد بود.

صاحب‌خبر -

دانشکده فیزیک دانشگاه تهران دیروز «یکشنبه » میزبان این اخترفیزیکدان فرانسوی بود، دانشمندی که به همت اساتید و مسئولان این دانشکده و سفارت فرانسه در تهران برای اولین بار به ایران سفر کرده است تا در گفت وگوهای علمی با همتایان و دانشجویان ایرانی علاقمند آخرین حوزه ها و موضوعات مرتبط با آسمان، کهکشان و ستاره ها و سیارات را مطرح کند.
پروفسور آن ماری لاگرانژ /Anne-Marie Lagrange متولد 1962 و منجم و اخترفیزیکدان فرانسوی است که بیشتر تحقیقات او بر سیارات فراتر از منظومه شمسی متمرکز است. وی از اوایل دهه 90 قرن بیستم میلادی پژوهش های خود را بر سیارات فراخورشیدی با استفاده از تصاویر مستقیم و ابزارهای دقیق نوری آغاز کرد. 
لاگرانژ در اولین دهه از قرن بیستم بیشتر روی فعالیت هایی تمرکز کرد که شامل مطالعه بر سیارات غول پیکر در حوالی ستاره های جوان بود، از دیگر فعالیت های وی می توان به مشاهده مستقیم یک سیاره خارج از منظومه شمسی نزدیک کوتوله قهوه ای با استفاده از ابزارهای دقیق نوری اشاره کرد. وی جوایز علمی بسیاری از جمله جایزه دانشمند زن سال فرانسه (2011) را کسب کرده و از سال 2013 عضو فرهنگستان علوم فرانسه است.
پروفسور لاگرانژ دیروز -یکشنبه- در سخنرانی خود در دانشکده فیزیک ابتدا به تاریخچه ای از علاقمندان انسان ها و دانشمندان به آسمان پرداخت و سخنان خود را ضرورتا با کشف منظومه شمسی آغاز کرد.
وی با اشاره به نقطه عطف تغییر در تفکرات منجمان با کشف گالیلئو گالیله/ Galileo Galilei دانشمند سرشناس ایتالیایی در مورد زمین، خورشید و حرکت این سیاره بر مدار آن ستاره گفت: این کشف انقلابی بزرگ در نجوم بود و بر مبنای آن زمین جایگاه خود را در مجموعه هستی از دست داد و در پی آن دو سوال مطرح شد؛ اگر زمین جایگاه ویژه را در هستی نداشته باشد و اگر منظومه شمسی تنها به معنای وجود یک خورشید و گردش چند سیاره به دور آن است، آیا خورشیدها و سیارات دیگری نیز وجود دارند.

***تلاش طولانی برای کشف کهکشان
لاگرانژ روند تاریخی ارتباط انسان و آسمان را در قرن هیجدهم پی گرفت و گفت: فیلسوفان به ویژه در قرن هیجدهم این سوال، همچنین سوالات دیگری؛ مانند چگونگی تشکیل منظومه شمسی را طرح کردند. زیست شناسان، منجمان، ریاضیدانان و هستی شناسان زیادی دنبال پاسخ این سوالات رفتند و این قرن مملو از کشفیات مختلف در مورد هستی و جهان است. 
وی ادامه داد: اطلاعات زیادی در مورد منظومه شمسی به دست آمد و منتشر شد و در نهایت یک منجم فرانسوی به نام کنت دو بوفون/Comte de Buffon با روشی منحصر به فرد برآورد کرد که زمین 10 میلیون سال عمر دارد؛ قبل از او مردم تصور می کردند زمین طی 6 روز پدید آمده است، یا تنها چندهزار سال عمر دارد، بنابراین کشف بوفون بسیار مهم بود و البته او تصور می کرد عمر زمین بسیار قدیمی تر باشد اما جرات و جسارت بیان آن را نداشت. 
این منجم فرانسوی اظهار داشت: همچنین تلاش هایی برای پی بردن به چگونگی تشکیل سیارات انجام شد که بعضی از آنها با مخالفت روبرو و در نهایت فرضیه دیگری توسط پییر سیمون لاپلاس/ Pierre-Simon Laplace فیزیکدان، منجم و ریاضیدان فرانسوی مطرح شد. 
«بر اساس این فرضیه که در قرن نوزدهم و به نام فرضیه انحرافات بزرگ (Large Deviations Theory) ارائه شد، منظومه خورشیدی از انشقاق توده ای ابر در حال گردش پدید آمده است؛ او البته نتوانست جزئیات زیادی از این فرض ارائه دهد اما این فرضیه همچنان معتبر است. با وجود طرح و مقبولیت این فرضیه دانشمندان ابزار خوبی در دست نداشتند که تصاویر خوبی از منظومه شمسی به دست آورند». 
استاد راهنما در مرکز ملی پژوهش علمی فرانسه با اشاره به تغییر در ابزارهای رصد گفت: این وضعیت مدت ها ادامه داشت، تا وقتی تلسکوپ های بهتر و ماموریت های فضایی انجام و فرضیه جدیدی مطرح شد که اطلاعات زیادی به دست داد. اکنون می دانیم سیارات در منظومه شمسی از توده ای گردوغبار و گاز پدید آمده است. 
وی تاکید کرد: دست یافتن به تصاویر بهتر و رصد دقیق تر منظومه شمسی، همچنین پیشرفت ابزارها و تلسکوپ ها و روش های مطالعاتی شرایط را به شدت تغییر داد؛ اول اینکه دیگر می دانستیم خورشید تنها یکی از صدها و میلیون ها ستاره است و هستی از میلیون ها کهکشان تشکیل شده است. 

***آیا ما تنهاییم؟
«همین امر سوالات جدیدی را برای دانشمندان مطرح کرد؛ مانند این که آیا منظومه های دیگری غیر از منظومه شمسی در مجموعه کهکشان وجود دارند، اگر وجود دارند خصوصیات آنها چیست و چگونه تشکیل شده اند، آیا می توان نشانه هایی از زندگی را در این منظومه ها یافت؟ برخی از این سوالات پیش از این و در قرن هیجده و زمان شکوفایی علوم مختلف؛ از جمله علم نجوم نیز پرسیده شده اما پاسخی برای آنها پیدا نشده بود».
عضو آکادمی علوم فرانسه در ادامه به کشف اولین منظومه های فراشمسی پرداخت و گفت:اولین سیاره فراتر از منظومه خورشیدی در سال 1995 در رصدخانه ای در جنوب فرانسه کشف و مشاهده شد. این سیاره که مشتری داغ/ hot jupiter نام دارد از نظر چرخش مداری شبیه مشتری است؛ اما بسیار سریع تر دور ستاره خود می گردد که شبیه خورشید است. 
وی با اشاره به دستاوردها از سال 1995 گفت: از آن زمان پیشرفت های زیادی در روش ها و ابزارهای رصدی کسب شده است و سیاره های زیاد دیگری خارج از منظومه شمسی کشف شده اند که کنجکاوی دانشمندان و منجمان و همزمان مرد عادی را دامن می زنند. 
لاگرانژ همچنین با تاکید بر دشواری کشف این نوع سیاره ها اظهار داشت: یکی از آخرین دستاوردها کشف احتمالی سیاره هایی دور اجرامی غیر از ستاره هاست. این سیاره ها به ویژه از جهت تاریخی مهم هستند؛ زیرا در سال 1963 یک منجم آلمانی به نام ون دو کامپ/Peter van de Kamp تصور و اعلام کرد دو سیاره فراخورشیدی کشف کرده است؛ در حالی که بعضی افراد می گفتند این تصور اشتباه است و اکنون می دانیم سیاره هایی که وی معتقد بود سیاره های فراخورشیدی هستند در واقع سیاره های سبکی به نام سیاره- ستاره برنارد حدود سه برابر زمین هستند که دور یک ستاره می چرخند و بنابراین یافتن این نوع سیارات بسیار دشوار است و به طور کلی جزئیات زیادی در مورد کشف سیارات فراخورشیدی وجود دارد.
لاگرانژ در ادامه به مهم ترین سوالات مطرح در زمینه منظومه ها و سیارات فراخورشیدی در مجامع علمی روز پرداخت و گفت: گاه منجمان ساختارهای مشخصی را رصد می کنند که شبیه منظومه هاست ولی باید تحقیقات دقیق تری در مورد آنها صورت بگیرد و هنوز نمی دانیم آنها واقعا منظومه های مختلف فراخورشیدی هستند یا خیر.
وی ادامه داد: پی بردن به ترکیب شیمیایی و جو این سیارات یکی از مسائل مهم در دهه های آینده است، هنوز به جزئیات و اطلاعات بیشتری در مورد سیارات فراخورشیدی نیاز داریم، هنوز نمی دانیم آیا منظومه شمسی از جهت مجموع خصوصیات منحصر به فرد است یا منظومه های دیگر خصوصیات مشابهی دارند، همچنین دانشمندان تلاش می کنند سیاره ای شبیه به زمین و با فاصله مشابه با ستاره اش بیابیم.
وی با بیان تلاش های دو دهه اخیر در زمینه شناسایی منظومه های فراخورشیدی نتیجه گیری کرد: هستی بسیار فراتر و متنوع تر از تصوری است که تاکنون داشته ایم، همچنین منظومه هایی فراتر و متفاوت از منظومه شمسی وجود دارد که از نظر آمار و ارقام سیارات زیادی بیش از 5 تا 10 درصد ستاره های موجود سیاره هایی در اطراف خود دارند که بر مداری دور آنها می گردند و با این که باید این آمار را محتاطانه بیان کنیم به طور کلی درست است. این سیاره ها انواع متفاوتی دارند و با سرعت های متنوعی اطراف ستاره ها می چرخند. 
لاگرانژ در بخش پایانی سخنان خود همچنین در مورد رصدخانه ها و تلسکوپ های مهم در حال ساخت طی دو دهه آینده صحبت کرد و اینکه هر کدام از آنها تا چه حد توانایی منجمان و دانشمندان را برای مشاهده بیشتر و بهتر آسمان وبرآورد دنیاهای دیگر در کهکشان فراهم می کنند. 
این سخنرانی که با استقال دانشجویان علاقمند در سالن سخنرانی دانشکده فیزیک همراه بود، با نشستی مختص پرسش سوالات دانشجویان پایان یافت. 

5656

نظر شما