به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، فرصت ها و چالش های استان خوزستان را با وجود آثار باستانی منحصر بفرد سنگ‌نوشته‌های فارسی باستان2500 ساله دوره هخامنشیان، رودخانه های پرآب، منابع عظیم نفت و گاز و پتروشیمی، نیروگاههای آبی و حرارتی، تاسیسات فولادی و ذوب آهن، صنایع بزرگ کشت و صنعت نیشکر، صنایع دستی متنوع و متعدد، رسوم بومی، دسترسی به آبهای آزاد و بین المللی، امکانات زیربنایی حمل و نقل و همجواری با بازارهای جهانی؛ می توان در دو منظر داشته ها و انتظارات از منابع و منافع مدیریتی مورد بررسی قرار داد.
از سوی دیگر ظرفیت های گردشگری استان خوزستان ویژه و کم نظیر است منابع طبیعی، محیط زیست، جوامع محلی و شهرها، مسیل ها، پل ها، جاده ها، بنادر و راه آهن زیرساخت های مرتبط با صنعت گردشگری به شمار می رود. یک سوم آب های جاری کشور در استان خوزستان است. کمتر استانی هم جاده و خط آهن دارد و هم از راه هوایی و دریایی به نقاط دیگر متصل می شود. در این استان از ساحل با 50 درجه گرما می توان پس از دو ساعت با ماشین به نقاطی رفت که دمای هوای آن تا 20 درجه و حتی بیشتر متغیر است.
ظرفیت تولید و ساخت و عرضه صنایع دستی در استان خوزستان نیز خاص است. تنوع اقلیمی زیادی از دشت و کوه و دریا تا بیابان و رمل متناسب با تنوع جغرافیا، انواع اقوام و پوشش و محصولات در استان خوزستان وجود دارد. قسمتی دیگر از کار میراث فرهنگی به آیین ها و رسوم و آثار معنوی مردم برمی گردد. تنوع گویش ها و زبان ها و آداب و رسوم مردم و پوشش آنان مربوط به حوزه مردم شناسی می شود که تامین کننده ظرفیت تاریخی و گردشگری منطقه است.
همچنین مرز مشترک با عراق و دسترسی به کشورهای حوزه خلیج فارس علاوه بر اهمیت صادرات کالاهای اقتصادی، یک تناسب فرهنگی و زبانی مشترک هم با عرب ها را ایجاد کرده است که با وجود زمینه های مشترک برای صادرات صنایع دستی، مدیریت منافع اقتصادی آن ضروری است.
تولید و ساخت صنایع دستی با کمترین هزینه و سرمایه گذاری اما با ارزش افزوده بسیار زیاد؛ می تواند کمک بزرگی در جهت ارتقای سطح مناسبات اقتصادی مردم استان و رونق بازارهای داخلی ایجاد کند. به این باور در صنعت نفت و پتروشیمی به سرمایه گذاری زیاد و هزینه و نیروی انسانی متخصص نیاز دارد هرچند که بهره دهی آن نیز دیرهنگام است. اما فعال سازی حوزه صنایع دستی در بعد اجتماعی و عدالت محوری تاثیرات ویژه ای در معیشت خانواده ها و گستردگی بازار صنایع دستی دارد.
کارشناسان بر این باورند که ضعف زیرساخت های عمرانی، هزینه های بالای سفر به خوزستان و تبلیغات منفی رسانه ها درباره کمبودها و مشکلات محیطی و رفاهی استان تاثیر بسزایی در کاهش اعتماد عمومی گردشگران داخلی و خارجی داشته است.
در همین پیوند، پژوهشگر ایرنا درباره فرصت ها، چالش های صنعت گردشگری در استان خوزستان با «سیدحکمت اله حسینی» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، گفت و گو کرده است. مشروح این مصاحبه در ذیل آمده است:

سوال: با توجه به ظرفیت های و جاذبه های طبیعی و فرهنگی استان به نظر می رسد هنوز از این امکانات خوب استفاده نشده و مردم مشکلات زیادی دارند. چرا؟
پاسخ: واقعیت آن است که ظرفیت ها تاریخی و فرهنگی در استان خوزستان مغفول مانده است. گردشگران خارجی و مردم دیگر استان ها شناخت چندانی درباره این استان ندارند و حتی بسیاری از خوزستانی ها هم شوش و شوشتر و چغازنبیل را ندیده اند. گردشگری استان مشکل دارد یکی از علت های آن این است که صنعت گردشگری در مقایسه با صنایع پول سازی مثل نفت و فولاد و گاز قرار می گیرد.
مولفه ای مثل حمل و نقل در گردشگری بسیار مهم است و این موضوع بر هزینه های سفر نیز اثر می گذارد. بلیت هواپیما عامل بازدارنده مردم عادی و گردشگران است چون تورگردان های ما نمی توانند با دیگر مقصدهای گردشگری رقابت کنند. برای نمونه مشتریان و کاربران مربوط به شرکت های توانمندی مثل نفتی ها و فولاد و پتروشیمی برای پرداخت هزینه بلیت مشکلی ندارند در کشورهای دیگر مثلا در اروپا به گردشگران می گویند به اصفهان و شیراز بروند؛ زیرا با 130 هزار یا 150 هزار تومان می توان به اصفهان یا شیراز رفت اما برای خوزستان یک میلیون و400 هزار تومان لازم است.
ضمن اینکه ما هم در استان کوتاهی کردیم. دایم پالس منفی می دهیم و هزاران چهره و تصویر نامناسب از خوزستان ارایه داده ایم و در رسانه ها می گوییم اینجا گرم است، گرد و خاک دارد، ناامن است و غیره. این موارد تاثیر بسیار بدی در جلب گردشگر داشته است.
رسانه ها، سازمان های مردم نهاد و کنشگران اجتماعی هم می توانند چهره ای خوب و متناسب با واقعیات را منعکس کنند. معمولا هر گردشگر می تواند تبلیغ کند و 10 گردشگر با خودش بیاورد.
از سوی دیگر هزینه عمومی زندگی در خوزستان نیز با تعداد زیادی از شهرهای بزرگ برابری می کند. بخشی از این مشکلات به حضور شرکت های توانمند نفتی و گازی در استان برمی گردد. کارکنان و خانواده های آنان که در اینجا حضور دارند از لحاظ اقتصادی معمولا تامین هستند اما مردم بومی و ساکن در خوزستان، مشکلات اقتصادی زیادی دارند.

سوال: زیرساخت های گردشگری در استان را چگونه ارزیابی می کنید؟
پاسخ: واقعیت آن است که برای جلب گردشگر زیرساختی مناسبی در استان وجود ندارد و ما با استانداردهای مطلوب فاصله زیادی داریم. ضعف های بسیاری در این زمینه در سطح استان اعم از نبود جاده های مناسب، هتل های 5 ستاره و یا خدمات رسانی دیگر وجود دارد مثلا ما برای گردشگر خارجی به انواع هتل ها و اقامتگاه ها احتیاج داریم؛ برخی گردشگران دوست دارند در محیط طبیعی و سواحل تفریح و همانجا اقامت کنند و هتل ها خالی می ماند. به محض طرح موضوع، داد برخی درمی آید که شما در پی نابودی محیط زیست هستید، سواحل را دستکاری می کنید و بستر رودخانه ها را از بین می برید.
برای واگذاری زمین در این حوزه ها نیز همکاری نمی شود و در بحث تسهیلات نیز وقتی حرف از سرمایه گذاری در خوزستان زده می شود، کسی جدی نمی گیرد.
این ها لازم و ملزومند. زمانی می توانیم گردشگری را تبلیغ و گردشگر را دعوت کنیم که بتوانیم از او پذیرایی کنیم. ما اول باید ظرفیت ها و زیرساخت ها را ایجاد کنیم.

سوال: فرصت های خوزستان در زمینه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را چگونه می بینید؟
پاسخ: نزدیک به یک هزار اثر طبیعی، تاریخی و معنوی در استان خوزستان به ثبت ملی رسیده است و این ظرفیت وجود دارد که این تعداد را به حدود پنج هزار اثر برسانیم که پرونده برخی از آنها تشکیل شده است. بسیاری از بناهای باستانی در بافت های تاریخی روستایی یا شهری قرار دارد که بخش زیادی از آثار تاریخی هنوز شناسایی نشده است.
سه اثر چغازنبیل، شوش و شوشتر در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت جهانی شده است. محوطه دانشگاه تاریخی جندی شاپور 900 هکتار مساحت دارد. عرصه اثر ایوان کرخه نیز حدود 400 هکتار است. برای ثبت جهانی سنگ نگاره های ایذه که پنج ویژگی از هفت ویژگی لازم برای ثبت در یونسکو را دارند نیز اقداماتی شده که نتیجه آن سال آینده روشن می شود. ثبت آسیاب های آبی در بافت شهری دزفول و سازه های پل نیز در دستور کار است.
برخی آثار مانند خانه های تاریخی تغییر کاربری پیدا کرده و مثلا به سفره خانه سنتی یا هتل بخش خصوصی برای استفاده گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده است.

سوال: برای مالکان چنین فضاهایی چه امکاناتی در نظر گرفته شده است؟
پاسخ: در بحث مالی و فنی برای مرمت آثار و در بحث صدور مجوز و پروانه بهره برداری کمک های جداگانه ای داریم. از جمله حمایت ها و مشوق های ما اعطای تسهیلات ارزان قیمت، معافیت مالیاتی و کاهش تعرفه های آب و برق است. ضمن این که در تلاشیم که حمایت ها و مشوق های قانونی را برای حمایت از سرمایه گذاری مالکان و بخش خصوصی را اجرایی کنیم.

سوال: چند بافت های تاریخی شناسایی شده در استان وجود دارد؟
پاسخ: 6 بافت تاریخی شهری به مساحت یک هزار هکتار در وسعت شهری در شهرهای دزفول، شوشتر، اهواز، آبادان، رامهرمز و بهبهان در سازمان میراث فرهنگی مصوب شده است.
ظرفیت های زیادی در استان وجود دارد و ما از بخش خصوصی دعوت می کنیم با بهره مندی از حمایت های موجود برای مرمت و احیای آثار تاریخی اقدام کنند. در این زمینه سازمان ها و اداره های مرتبط مانند راه و شهرسازی و ثبت اسناد و غیره با یکدیگر نیز همکاری می کنند. برای نمونه تشکیل شهرداری های بافت تاریخی یکی از برنامه های اداره کل میراث فرهنگی است.
همچنین خوزستان بعد از تهران بیشترین آثار تاریخی و باستانی منقول را دارد اما متاسفانه ما در استان موزه های مناسبی برای نگهداری و نمایش این اشیای تاریخی نداریم. موزه های استان ما به طور عمده فاقد فضای کافی و ساختمان خوب با تجهیزات استاندارد است. برای نمونه ساختمان های موزه های شوش و آبادان قدمتی 40 یا 50 ساله دارند.
اشیای تاریخی باید در فضای خاصی نگهداری و از لحاظ رطوبت و دما مرتب کنترل شوند. تاکنون نگهداری این اشیا از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده اما اکنون اقدامات خوبی صورت گرفته است و بسیاری از این داشته های باستانی از وضعیت بحرانی خارج شده اند.

سوال: برای تقویت صنایع دستی چه کارهایی شده است؟
پاسخ: تولیدات هنری و صنایع دستی در استان ظرفیت ویژه ای است اما باید مشکلات آن برطرف شود و هنوز کم کاری هایی در این زمینه دیده می شود. دولت هم باید فعال تر شود.
مسولان خوزستانی درصدد ساخت برای بازارچه صنایع دستی در 10 شهر استان هستند که بازارچه اهواز بعد از چند سال تا 2 ماه دیگر راه اندازی می شود و الان در اداره صنایع دستی اهواز نیز بازارچه غدیر را ایجاد کرده ایم.

سوال: پیشنهاد شما چیست؟
پاسخ: یکی از کمک هایی که می توان کرد ساخت مهمانسراهای دولتی و شبه دولتی است که توجیه اقتصادی دارد. برخی موسسات یا هتل ها برای اسکان گردشگران اقدام می کنند که می توان آنها را ساماندهی کرد؛ مثلا نیشکر یا سازمان آب و برق مجتمع دارند که هم همکاران خودشان با خانواده می آیند و استفاده می کنند و هم مردم عادی و گردشگر.
اگر شرکت های نفتی و حفاری کمک هایی از این دست را داشته باشند، مستقیم به حوزه پذیرش و خدمات رسانی به صنعت گردشگری کمک می کند.
یکی از مشکلات دیگر، پایش گردشگران درمانی است که استان خوزستان کمترین بهره را از آن می برد. گردشگری که به خوزستان می آید از راه آهن یا فرودگاه، مستقیم به تهران یا مشهد و اصفهان و شیراز می رود و در خوزستان نمی ماند. برخی شرکت های هواپیمایی خارجی هم با تشریفات زیادی این افراد را مستقیم از اینجا به استانبول ترکیه می برند و پس از خدمات رسانی یک یا دو هفته ای شاید هم یک ماهه به مرز شلمچه برمی گردانند. استقبال از این شرکت ها زیاد است اما از این جریان گردشگر، هیچ چیزی به استان نمی رسد جز استهلاک زیرساخت ها و دردسرهایی مانند آلودگی محیط زیست.
بحث کاهش ارزش پول نیز موثر بوده است. گردشگران بویژه از کشورهای همسایه به دلیل ارزش پول بالاتر بازار آبادان و خرمشهر را تخلیه کرده اند.
ما می توانستیم کاری کنیم که در حوزه گردشگری درمانی استان بهره مند شود اما برنامه ریزی لازم را نکردیم.

سوال: درباره گردشگران داخلی بویژه راهیان نور چه اقدام هایی شده است؟
پاسخ: شمار گردشگران استان خوزستان به سبب کاروان های راهیان نور به حدود 2 میلیون نفر در سال می رسد. در چنین شرایطی باید کاری کرد که عواید حاصل از این گردشگری به استان برسد؛ از این رو، با مسوولان راهیان نور تفاهم شده است کاروان های راهیان نور مایحتاج خود و حتی اتوبوس های مورد نیاز را از درون استان تامین کنند. این طرح به طور ملی تصویب و به نهادهای متولی ابلاغ شده است. همه امکانات و نیازهای کاروان راهیان نور باید از خود استان تامین شود و نباید از جایی دیگر با خود مایحتاج بیاورند.
شاید این امکان فعلا وجود نداشته باشد که این حجم بالای گردشگر را در هتل ها یا سفره خانه های سنتی اسکان دهیم اما برخی از گروه ها که امکان مالی بیشتری دارند شاید بخواهند در جوامع محلی اقامت داشته باشند و از آنها خرید کنند.
از سوی دیگر، گاهی کاروان های راهیان نور می خواهند از مکان های تاریخی که بر سر راه تردد آنها قرار دارد بازدید کنند. بسیاری از این گروه ها یا به طور رایگان یا نیم بها امکان خرید بلیت را دارند اما شاید بتوان با کسب درآمد بیشتر، جوامع محلی را پویاتر کرد و به اقتصاد آنها کمک کرد.
گردشگری در ذات خود یک صنعت عدالت محور است. گردشگر وقتی وارد می شود فقط سرمایه گذارهای عمده نفع نمی برند؛همه اعضای جامعه نفع می برند. ممکن است کسی که سر چهارراه آدامس یا گل می فروشد و یا خانم خانه داری که در خانه نان یا آش می پزد نیز منتفع شود. اینها برای مردم جامعه ارزش زیادی دارد. بنابراین باید سعی کنیم بخش زیادی از ظرفیت هایی که در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی استان داریم در اختیار اینها قرار دهیم.
**پژوهشم**1353**