محمدرضا جلایی‌پور
پژوهشگر اجتماعی
متأسفانه پرتاپ صبحِ امروزِ ماهواره‌ پیام امیرکبیر کامیاب نبود. اما می‌خواستم به عنوان یک شهروند ایرانی برای تلاش چشمگیر و ارزشمند ده‌ها استاد دانشگاه، ده‌ها دانشجوی دکتری و فوق‌لیسانس و ده‌ها پژوهشگر و مدیری که در این پروژه مشارکت داشتند دست‌مریزاد و خسته ‌نباشید بگویم و برای پرتاب بعدی آرزوی موفقیت کنم. از این حوزه سر درنمی‌آورم و آشنایی و دانش لازم برای ارزیابی کیفیت و چند و چون آن را ندارم، اما در این حد می‌فهمم که چنین همکاری بین‌ رشته‌ای پرحجمی در مرزهای دانش و صنعت که در دانشگاه‌های ایران کم‌سابقه است اتفاقی مبارک و مایه افتخار ملی است و در شرایطی که سایر کشورها در این حوزه با ایران همکاری نمی‌کنند و ماهواره هم به ایران نمی‌فروشند، ساخت و ارسال ماهواره برای مصارف مهم پرشمار در حوزه‌هایی مثل محیط زیست، کشاورزی، هواشناسی، ناوبری و آمایش سرزمینی ضروری است. راستش من هم نسبت به اولویت و به ‌صرفه ‌بودنِ اقتصادی ورود ایران و وزارت ارتباطات به پژوهش‌های فضایی ابهاماتی داشتم. چند روز پیش صادق زیباکلام توییتی انتقادی نسبت به این تلاش‌ها منتشر کرد و وزیر ارتباطات به آن پاسخ داد. پیرو آن آذر منصوری، قائم مقام حزب اتحاد ملت، در پاسخ توئیت وزیر ارتباطات بر ضرورت تلاش این وزارتخانه برای توجیه افکار عمومی و فعالان مدنی و رسانه‌ها تأکید کرد. وزیر ارتباطات هم در پاسخ چابک به آذر منصوری از او و جمعی از فعالان مدنی دعوت کرد به عنوان اولین گام در این مسیر صبح روز بعدش به پژوهشگاه فضایی ایران بیایند. در این بازدید دستاوردهای این پژوهشگاه و ضرورت و اولویت اقتصادی آن برای همه‌ فعالانی که دعوت شده بودند بیش از انتظار قبلی بود. کاربردی‌سازی داده‌های فضایی نیز بویژه از سال گذشته پیشرفت قابل توجهی کرده بود. شخصاً نمی‌دانستم بیش از ۱۰۰ استارتاپ نوپدید ایرانی در حوزه‌ کشاورزی از این داده‌ها استفاده می‌کنند، پایگاه‌ اطلاعاتی این پژوهشگاه به شکل رایگان و داده‌باز در اختیار عموم است و می‌تواند مبنای شکل‌گیری و تقویت استارتاپ‌های فضاپایه‌ پرشمار شود، وزارت نیرو و کشاورزی برای شناسایی چاه‌های آب مجاز و غیرمجاز و مدیریت منابع آب و تخصیص بهینه‌ زمین‌های کشاورزی همین حالا هم استفاده از داده‌های این پژوهشگاه‌ها را آغاز کرده‌اند، صرفه‌جویی قابل توجه هزینه‌های حکمرانی با اتکا به این داده‌ها همین حالا هم دارد اتفاق می‌افتد، برای پیشگیری از آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران این مرکز با سازمان محیط زیست آغاز همکاری کرده‌، ایران تنها کشور منطقه است که دانش و تجربه‌ تولید و ارسال این ماهواره‌ها را پیدا کرده است،  و دیگر حکمرانی بهینه در بسیاری از حوزه‌ها بدون داده‌های ماهواره‌ای ممکن نیست. به نظرم اگر ساعت بازدید با کلاس جناب صادق زیباکلام تداخل نمی‌کرد و در آن شرکت می‌کردند و توضیحات مفصل و دقیق کارشناسان حرفه‌ای این پژوهشگاه و وزیر ارتباطات را می‌شنیدند، دیگر در ضرورت و اولویت و ارزش ساخت و ارسال ماهواره و استفاده از داده‌های فضایی برای بهبود حکمرانی و اجرای سیاست‌ها تردید نمی‌کردند. انگیزه‌ام از اجابت این دعوت و شرکت در این بازدید در کنار سایر فعالان این بود که وزیر و دولت را تشویق کنم این دیدار را گام اول برای ایجاد و تقویت رویه‌‌ گزارش‌دهی نهادهای حکمرانی به نهادهای مدنی کنند. فعالان مدنی و سیاسی، گروه‌های مرجع، نهادهای صنفی و پژوهشیِ مستقل از دولت، رسانه‌ها و افکار عمومی باید هم در فرآیند اتخاذ سیاست‌ها و هم اجرای آنها مشارکت معنادار بیشتری داشته ‌باشند. اگر این مشارکت، هم در تشخیص خیر همگانی و هم در تخصیص منابع و توزیع منافع به نحو نظام‌مند بیشتر شود، حمایت جامعه‌محور از چنین دستاوردهایی بیشتر می‌شود و افکار عمومی و فعالان مدنی ضرورت و ارزش اقداماتی از نوع تقویت پژوهشگاه فضایی ایران در وزارت ارتباطات را زیر سوال نمی‌برند. خوشبختانه وزیر محترم در پاسخ بر تقویت نهادی این رویه‌ها در وزارت ارتباطات تأکید کرد. امیدوارم این گام اول با گام‌های بلندتر عملی در این وزارت و سایر نهادهای حکمرانی ادامه پیدا کند.