خبرگزاري آريا - کتاب مجموعه‌اي از صفحات نوشته‌شده، مصور، چاپ‌شده يا صفحات خالي (صفحه سفيد و نانوشته)؛ ساخته‌شده از جوهر، کاغذ (ورق)، پوست حيوانات يا مواد ديگر (چسب، نخ و…) است که معمولاً از يک طرف يا سمت به يکديگر محکم شده يا متصل مي‌گردند. هر برگه در کتاب، ورق و هر سمت يا روي هر ورق، صفحه ناميده مي‌شود.
کتاب مجموعه‌اي از صفحات نوشته‌شده، مصور، چاپ‌شده يا صفحات خالي (صفحه سفيد و نانوشته)؛ ساخته‌شده از جوهر، کاغذ (ورق)، پوست حيوانات يا مواد ديگر (چسب، نخ و…) است که معمولاً از يک طرف يا سمت به يکديگر محکم شده يا متصل مي‌گردند. هر برگه در کتاب، ورق و هر سمت يا روي هر ورق، صفحه ناميده مي‌شود.
به مجلّد کردن کتاب به اصطلاح صحافي گفته مي‌شود. کتاب در اندازه‌هاي گوناگون وجود دارد. در ايران قطع رحلي، وزيري و جيبي از مشهورترين قطع‌هاي کتاب است. کوچکترين کتاب دنيا که يک انجيل است، در موزهٔ کليساي وانک اصفهان نگهداري مي‌شود. اولين کتاب به زبان فارسي در هلند و به دست يک ارمني به زيور طبع آراسته شده‌است. از انواع ديگر کتاب، کتاب ديجيتالي (e-Book) است که کتاب در قالب بسته‌هاي نرم‌افزاري مانند پي‌دي‌اف ارائه مي‌شود که وسايلي نيز به نام کتابخوان الکترونيکي مانند آمازون کيندل براي خواندن آن به کار مي‌رود. نمونهٔ ديگري از کتاب غيرچاپي، کتاب صوتي است.
تعريف
تاکنون تعريف مشخص و کاملي که بتواند مفهوم تمام انواع گوناگون کتاب را دربرگيرد، ارائه نشده‌است و نخواهد شد. اما يکي از تعاريف معتبري که براي کتاب ارائه شده‌است، مربوط به سازمان يونسکو مي‌شود: کتاب نوعي اثر چاپي صحافي‌شده‌است که بيشتر از 49 صفحه داشته باشد و مانند نشريات، تحت يک عنوان ثابت، به‌صورت دوره‌اي منتشر نشود تعريف ديگري نيز کتاب را «مجموعه‌اي از لوح‌هاي چوبي يا عاجي يا مجموعه‌اي از ورق‌هاي کاغذ، پوست آهو يا ماده‌اي مانند آن، اعم از دست‌نويس يا چاپي که با هم به نخ کشيده يا صحافي شده باشند» معرفي کرده‌است.
واژه‌شناسي
واژه کتاب از زبان عربي وارد فارسي شده‌است. در فارسي ميانه «نامک» (به فارسي دري «نامه») به‌طور عمومي به کتاب اطلاق مي‌شد و فروردگ به آنچه امروز عموماً نامه خوانده مي‌شود. در دورهٔ تکوين فارسي دري نيز نامه به معني مطلق کتاب به کار رفته‌است. در فارسي ميانه از اصطلاحات تخصصي‌تر ماتيکان (رساله) و نسک (براي بخش‌هاي اوستا) استفاده شده‌است. کلمهٔ نُبي که هم‌ريشه با نبشتن (نگاشتن) است و معناي مطلق کتاب يا نوشته از آن مستفاد تواند شد، در فارسي دري به معني خاص قرآن به کار رفته‌است.
پيشينه
کتاب قدمتي پنج هزارساله دارد. کتاب‌هاي نخستين به شکل لوح‌هاي گلي بودند. اما با گذشت زمان، با توجه به دسترسي بشر به امکانات جديد و تغيير نياز بشر به ارتباطات و اطلاعات، شکل کتاب‌ها تکامل يافت.
لوح‌هاي گِلي
از لوح‌هاي گِلي، در منطقهٔ بين‌النهرين براي نوشتن استفاده مي‌شد. استفاده از اين روش در 2500 سال قبل از ميلاد، توسط تمدن سومر ابداع شد و به تکامل رسيد. اما با گذشت زمان، بابلي‌ها و آشوري‌ها نيز همين روش را به‌کار گرفتند. اين لوح‌ها با استفاده از خاک رس و آب ساخته مي‌شدند و قبل از خشک شدن، با استفاده از ابزارهاي نوک‌تيز بر روي آن‌ها نوشته مي‌شد. نوشته‌هاي بيشتر اين لوح‌ها، بيشتر مرتبط با امر بازرگاني، اداري و حکومتي بود.
پاپيروس
استفاده از کاغذ پاپيروس براي نوشتن از حدود 2000 سال قبل از ميلاد در مصر رايج شد و تا قرن ششم ميلادي نيز ادامه يافت. کاغذ پاپيروس، صفحه‌اي بود که از گياه پاپيروس به‌صورت يک تومار با درازاي چند متر و عرض 30 سانتي‌متر ساخته مي‌شد. اين تومار، انعطاف‌پذير بود و پس از پيچيده شدن به‌صورت يک استوانه به قطر 5 تا 6 سانتي‌متر درمي‌آمد. ابزار نوشتن بر روي پاپيروس، ني يا قلم‌ني آغشته به مرکب بود. اختراع پاپيروس يکي از تحولات بسيار مهم در تاريخ کتاب محسوب مي‌شود. قديمي‌ترين کتابي که به‌صورت تومار پيدا شده‌است، پاپيروس پريس نام دارد که مشتمل بر گفته‌هاي اخلاقي است. داستان سينوحه نيز يکي از معروف‌ترين کتاب‌هايي است که بر روي پاپيروس نگاشته شده‌است. پاپيروس اگرچه سبک و کم‌حجم بود، اما برخلاف لوح‌هاي گلي، شديداً آسيب‌پذير بود و به‌همين دليل تاکنون هيچ مجموعه مهمي مربوط به مصر باستان، از زير خاک بيرون نيامده‌است.
پاپيروس مصر
به‌جز مصر، پاپيروس در يونان و روم نيز به‌طور گسترده مورد استفاده قرار مي‌گرفت.[3] به نظر مي‌رسد که واژه انگليسي paper (به معناي کاغذ) نيز از پاپيروس ريشه گرفته باشد.
ساير انواع تومارها
به‌جز پاپيروس، چرم، پوست حيوانات و پارچه نيز براي نوشتن مورد استفاده قرار مي‌گرفت. پوست، مرکب را از هردوطرف جذب مي‌کرد و از پاپيروس بادوام‌تر و انعطاف‌پذيرتر بود.
کدکس
کدکس، شکل امروزي کتاب است؛ يعني صفحات پوست، پاپيروس و غيره که تا خورده و از يک محل به يکديگر دوخته شده باشند. پيدايش کدکس به قرن دوم ميلادي بر مي‌گردد که توسط مسيحيان براي نگارش متون مذهبي مورد استفاده قرار مي‌گرفت. اين فرم از کتاب، به‌دليل مزيت‌هايي که داشت، از قرن چهارم ميلادي رواج پيدا کرد. ازجمله مزيت‌هاي آن مي‌توان به قابليت جستجوي بهتر، امکان بهتر براي انبار و نگهداري آن (در کتابخانه) و توليد سريع‌تر اشاره نمود. در اين زمان در صومعه‌ها و کليساها، اتاق‌هايي ايجاد شده بود که در آن‌ها کار رونويسي از انجيل و دعاها صورت مي‌گرفت و عملاً کتاب توليد مي‌شد. همچنين با گذشت زمان، توليد کاغذ (که قبلاً در چين اختراع شده بود)، در ايران و پس از آن در اروپا رايج شد و به تبع آن، کتاب‌هاي کاغذي نيز ابداع شدند.
چاپ
تا قبل از اختراع ماشين چاپ، نسخه‌برداري از کتاب‌ها تنها از طريق رونويسي از کتاب‌ها امکان‌پذير بود که توليد کتاب را بسيار کند و دشوار مي‌کرد.[5] و در صورت اشتباه‌هايي در نوشتن نويسنده مجبور به نوشتن دوباره آن برگ از کتاب مي‌شد (در صورتي که در آغاز بر روي برگ کاغذ نوشته و سپس به صورت کتاب درمي‌آمد) اما در سال 1439، با اختراع ماشين چاپ توسط يوهانس گوتنبرگ آلماني، تحول بسيار بزرگي در صنعت نشر کتاب صورت گرفت.[6] اولين کتابي که با استفاده از دستگاه گوتنبرگ چاپ شد، انجيل بود که به علت تعداد سطرهايش در هر صفحه، به انجيل 42 سطري معروف شد.[7] اين ماشين چاپ، ماشين فشار پيچي نام گرفت و سرعت چاپ آن، 70 تا 100 برگ در ساعت بود.[6]
امروزه با توسعه تکنولوژي‌هاي نوين، ديگر نيازي به صرف هزينه زياد و چاپ کتاب جهت معرفي به خوانندگان آن نيست. با کمک سيستم‌هاي چاپ بنابر تقاضا يک نسخه چاپ شده نمونه در کتاب فروشي‌ها يا نسخه کتاب الکترونيکي آن در وب سايت‌هاي مخصوص فروش کتاب مانند آمازون به خوانندگان نشان داده مي‌شود تا پس از سفارش آن‌ها چاپ شده و به آدرس آن‌ها ارسال گردد. بدين ترتيب ديگر نيازي به اتلاف حجم وسيعي از کاغذ نبوده، اشکالات موردي کتاب‌ها بدون صرف هزينه و در زمان کوتاه قابل اصلاح مي‌باشد. در اين روش به دليل ارسال و نگهداري فايل الکترونيکي کتاب، توزيع کتاب در کتاب فروشي‌هاي سراسر جهان آسان، سريع و کم هزينه گرديده‌است. به تازگي امکان چاپ کتاب به زبان فارسي با اين روش توسط شرکت آمازون آمريکا فراهم گرديده‌است.
در عين حال، به نظر مي‌رسد که مکانيزم چاپ، پيش از گوتنبرگ در چين رايج بوده‌است. برخي از منابع اختراع چاپ يا حروفچيني متحرک را به پي‌شنگ، کيمياگر چيني نسبت مي‌دهند. اختراع وي، شامل حروف مستقل چاپي بود که بر روي سفال مرطوب حکاکي مي‌شد و پس از پختن، دوام زيادي پيدا مي‌کرد.
کتاب الکترونيکي
در سال‌هاي اخير، استفاده از رايانه‌ها موجب آساني چاپ کتاب و توسعه چاپ و نشر کتاب‌هاي چاپي شده‌است. در اواخر سده بيستم، تجهيزات ارتباطي مانند تلويزيون، رايانه و اينترنت، مفهوم کتاب به‌عنوان مهم‌ترين منبع اطلاعاتي را به چالش کشيدند. از سوي ديگر با ذخيره‌شدن اطلاعات يک کتاب در نوارهاي صوتي و سي‌دي، تعريف کتاب به‌عنوان «مجموعه‌اي از کاغذهاي چاپ‌شده يا دستنويس» نيز به چالش کشيده شده‌است.
پيدايش کتاب‌هاي الکترونيکي به سال 1971 بازمي‌گردد. اين کتاب‌هاي الکترونيکي، با به‌کارگيري لامپ پرتو کاتدي، تصاويري را بر روي پرده پديدمي‌آورد که مي‌توانست جايگزين چاپ و کاغذ شود. اما نخستين کتاب الکترونيکي ديجيتال، به نام Nuvomedia’s Rocket در سال 1999 منتشر شد.
اخيراً تلاش‌هايي براي تبديل کتاب‌هاي عادي به کتاب‌هاي الکترونيکي صورت گرفته‌است. اين تلاش‌ها در جنبشي به نام پروژه گوتنبرگ در حال اجراست. همچنين براي آسان‌سازي کاربرد کتاب‌هاي الکترونيکي، تجهيزات ديجيتالي ويژه‌اي به نام کتابخوان الکترونيکي به بازار معرفي شده‌است. اين تجهيزات در حقيقت، رايانه‌هاي کوچکي هستند که توانايي ذخيره‌سازي و بازيابي شمار زيادي کتاب الکترونيکي را دارند.
برخي از ويژگي‌هاي کتاب‌هاي الکترونيکي که باعث شده‌است کاربرد آن‌ها گسترش يابد، عبارتند از:
آساني انتقال در عين يکپارچگي مطالب
انسجام مطالب و تنوع کاربرد
تبادل بينابين مطالب با يکديگر
پشتيباني از امکانات چند رسانه‌اي
آساني کار و اجرا
اين مزايا باعث گرديده که فروش تعداد کتاب‌هاي الکترونيکي از کتاب‌هاي چاپ شده کاغذي توسط سايت آمازون به عنوان بزرگترين عرضه‌کننده کتاب در جهان پيشي بگيرد.
کتاب شفاهي
کتاب شفاهي يا کتاب گويا يا کتاب صوتي سندي است که به صورت صوتي تهيه مي‌شود و روي نوار کاست، سي‌دي و … ضبط مي‌شود. اين اسناد معمولاً کتابهايي هستند که قبلاً به‌طور مکتوب منتشر شده‌اند و اکنون توسط خود نويسنده، مترجم يا هنرپيشگان روخواني مي‌شوند. در حال حاضر سايتهاي اينترنتي بسياري نيز کتابهاي صوتي يا گويا يا شفاهي ارايه مي‌دهند که برخي بصورت رايگان هستند و برخي ديگر در ازاي پرداخت پول قابل شنيدن مي‌شوند.
مراحل چاپ کتاب
کتاب پس از آماده شدن توسط نويسنده توسط انتشارات تايپ حروفچيني و صفحه آرايي شده براي گرفتن شابک راهي خانه کتاب مي‌شود (که البته ناشران اين شابک را به تعداد از خانه کتاب دريافت کرده و در اختيار دارند). پس از اختصاص شابک، کتاب به کتابخانه ملي براي گرفتن فيپا فرستاده مي‌شود که پس از دريافت فيپا که اطلاعات کامل کتاب در آن جمع شده کتاب به وزارت ارشاد براي دريافت مجوز چاپ فرستاده مي‌شود تا مجوز چاپ براي کتاب صادر شود. بعد از اتمام تمام مراحل کتاب آماده چاپ است و توسط ناشر براي ليتوگرافي، چاپ و صحافي فرستاده مي‌شود. حالا کتاب شما آماده است. تمام اين مراحل ممکن است بين 1 ماه تا 3ماه طول بکشد.
ساختار و اجزاي کتاب
به صفحه اول هر کتاب جلد و به صفحه بعدي آن آستر بدرقه گفته مي‌شود. به اولين برگ از هر کتاب که نام کتاب و نام نويسنده نوشته شده‌است پيشواز گفته مي‌شود.
شماي يک کتاب معمولي
# نوار روي جلد # لب‌برگردان # آستر بدرقه # روکش جلد # لب بالا # لب جلو # لب پايين # صفحه سمت راست # صفحه سمت چپ # حاشيه عطف
کاغذ و اصول نگهداري
کاغذ اولين بار 200 سال قبل از ميلاد در چين يا مصر ساخته شد. مسلمانان آن را به سرزمين خود بردند و کاغذ را کامل کرده. سپس از طريق داد و ستد استفاده از کاغذ گسترش يافت و وارد اروپا شد؛ و از ميان مرزهاي مسلمانان به اروپا راه يافت. کاغذهاي ابتدايي از ورق‌هاي نازک ساقه‌هاي بامبو (در چين) و پاپيروس (در مصر) ساخته مي‌شد. با آنکه ساخت کاغذ در حدود قرن يازدهم در اروپا آغاز شد، اما تا حدود قرن شانزدهم هنوز استفاده از کاغذ پوست رواج داشت. در واقع با وجود گران بودن کاغذ پوست استفاده از آن به علت بادوام بودن آن ادامه داشت. در اين زمان اغلب ناشران نسخه‌هاي کتاب مجزايي از دو جنس تهيه مي‌کردند.
ساخت کاغذ از خمير کاغذ از اوايل قرن نوزدهم مرسوم شد چراکه در آن زمان چوب از کتان ارزان‌تر بود. به اين ترتيب استفاده از خمير چوب براي ساخت کاغذ توليد کتاب‌هاي ارزان‌تر و استفاده از آن‌ها را براي مردم ميسر ساخت و اين راه را براي گامي بزرگ در بالا رفتن ميزان سواد در کشورهاي صنعتي هموار کرد و امکان گسترش و انتشار اطلاعات را فراهم آورد.
در روش‌هاي اوليه براي توليد کاغذ از سنگ آهک به عنوان غلتک استفاده مي‌شد که موجب خنثي شدن اسيد موجود در خمير مي‌شد. اما کاغذهايي که در آن زمان از خمير چوب به روش صنعتي ساخته مي‌شدند حاوي اسيد بودند که اين موجب پوسيده شدن کاغذ از درون مي‌شد. به همين دليل کتاب‌هاي چاپ شده بين سال‌هاي 1850 تا 1950 در خطر نابودي هستند. امروزه براي از برطرف کردن اين عيب از خميرهاي فاقد اسيد يا خميرهاي قليايي براي توليد کاغذ استفاده مي‌شود. برخي از کتابخانه‌هاي امروزي از روش‌هاي خاص براي از بين بردن خاصيت اسيدي کتاب‌هاي قديمي استفاده مي‌کنند.
براي مراقبت شايسته از کتاب‌ها بايد تمامي احتمالات مربوط به آسيب‌هاي فيزيکي يا شيميايي را به جلد يا صفحات کتاب در نظر گرفت. کتاب‌ها بايد دور از تابش مستقيم خورشيد و در نور کم نگهداري شوند. حرارت و رطوبت محل نگهداري کتاب‌ها بايد کم باشد. در موقع چيدن کتاب‌ها بايد به اين نکته توجه کرد که کتاب‌ها بايد در کنار کتابي مناسب قرار گيرند به‌طوري‌که جلد دو کتاب همديگر را پوشش دهند چرا که در غير اين صورت شکل کتاب در طول زمان تغيير خواهد کرد؛ بنابراين بهتر است کتاب‌ها به ترتيب اندازه در کنار هم قرار گيرند.
کتاب‌سوزي
در دوره‌هاي مختلف تاريخي و در بسياري از سرزمين‌ها نابود کردن و سوزاندن کتاب وجود داشته‌است. کتاب و فيلم جنجال‌برانگيز 451 درجه فارنهايت نيز به موضوع کتاب‌سوزي مي‌پردازد.[14] امروزه به‌جاي سوزاندن کتاب روش‌هاي ديگري مانند خمير کردن کتاب‌ها و رنده‌کردن کتاب‌ها نيز استفاده مي‌شود.
مجموعه کتاب (کتابخانه)
استفاده از کتابخانه‌هاي خصوصي يا شخصي اولين بار در يونان باستان مورد توجّه قرار گرفت. در دوران باستان هزينه نگهداري کتابخانه‌ها معمولاً به وسيله فردي ثروتمند تأمين مي‌شد. اين کتابخانه‌ها مي‌توانست خصوصي يا عمومي‌باشند. تفاوت اين کتابخانه‌ها با کتابخانه‌هاي عمومي امروزي در محل تأمين هزينه‌هاي آن‌ها بود که در کتابخانه‌هاي باستان اين هزينه معمولاً از يک منبع عمومي تأمين نمي‌شد. اينطور تخمين زده مي‌شود که در شهر رم در قرن سوم ميلادي در حدود 30 کتابخانه عمومي وجود داشته‌است. بعدها در قرون وسطي صومعه‌ها و دانشگاه‌ها حتي داراي کتابخانه‌هايي بودن که امکان استفاده از کتاب براي مردم عادي را نيز فراهم مي‌کرد. البته تمام مجموعه کتابخانه براي مردم قابل دسترسي نبوده و همچنين امکان بردن کتاب از کتابخانه وجود نداشته و براي جلوگيري از سرقت کتاب‌ها، کتاب‌ها معمولاً با زنجير به ميز بسته شده بودند.
آغاز استفاده از کتابخانه‌هاي امروزي به حدود قرن پانزدهم ميلادي بازمي‌گردد؛ زماني که برخي شروع به اهداي کتاب به شهرها کردند. گسترش کتابخانه‌هاي عمومي در ايالات متحده به اواخر قرن نوزدهم ميلادي بازمي‌گردد و تا حدود زيادي متأثر از اهدا کتاب‌هايي است که به وسيله اندرو کارنگي (Andrew Carnegie) صورت گرفت. استفاده از کتابخانه تا حدودي گروه اجتماعي افراد را نيز منعکس مي‌کرد چراکه در حالي که قشر ضعيف يا متوسط جامعه بايد بيشتر کتاب‌هاي خود را در کتابخانه‌ها پيدا مي‌کردند افراد ثروتمند داراي کتابخانه‌هاي شخصي بودند.
ظهور کتاب‌هاي جلد کاغذي در قرن بيستم راه را براي استفاده عموم از کتاب باز کرد. اين نوع کتاب‌ها خريد کتاب را براي بسياري از افراد جامعه ممکن کردند. کتاب‌هاي جلد کاغذي معمولاً شامل مطالبي مي‌شدند که قبلاً در مجله‌ها به چاپ مي‌رسيد. در نتيجه با استفاده عموم از کتاب، داشتن کتابخانه‌هاي خصوصي ديگر به عنوان نمادي از قشرها ثروتمند به کار نمي‌رفت.
روزهاي مرتبط با کتاب
2 آوريل (14 فروردين) روز جهاني کتاب کودک.
کتاب‌هاي دانشگاهي
کتاب‌هاي دانشگاهي، کتاب‌هايي با مضامين علمي هستند که عموماً در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالي تدريس مي‌شوند.
انتشارات دانشگاه آکسفورد، بزرگترين ناشر کتاب‌هاي دانشگاهي در جهان است.
اندازه کتاب
کتاب معمولاً در اندازه‌هاي مختلفي چاپ مي‌شود و بستگي به حجم کتاب دارد و بيشتر يک امر سليقه‌اي مي‌باشد. اما کتاب‌ها در اندازه‌هاي زير چاپ مي‌شوند (ابعاد به سانتي‌متر هستند):
قطع جيبي 15x11
قطع پالتويي 21x12
قطع رقعي 21x14
قطع خشتي (مربعي) 21x21
قطع بياضي 22x29 (در اين قطع عرض کتاب بيشتر است)
قطع وزيري 24*17
قطع بياضي بزرگ 24x34
قطع رحلي کوچک 29x22
قطع رحلي بزرگ 34x24
قطع سلطاني 49x34
البته بيشتر کتاب‌ها در اندازه وزيري چاپ مي‌شوند.
منابع
حجازي، آرش. فرهنگ واژگان و اصطلاحات صنعت نشر (نسخه الکترونيکي). چاپ ويراست اول. تهران: انتشارات کاروان، 1386.
صدري‌افشار، غلام‌حسين. «مقدمه». له‌وو سرگي. در کتابي دربارهٔ کتاب. ترجمهٔ پرويز شهرياري. تهران: نشر توسعه، 1370. 5.
گودرزي مي‌راني. «يار مهربان در فضاي مجازي». مقاله. روزنامه جوان، 5 آذر 1383. بايگاني‌شده از نسخهٔ اصلي در 18 دسامبر 2012. بازبيني‌شده در 23 اسفند 1386.
«کتاب (مدخل)». پايگاه اينترنتي دائرةالمعارف کتابداري و اطلاع‌رساني.
«کتاب (مدخل)» ‎(انگليسي)‎. پايگاه اينترنتي encyclopedia.com. بايگاني‌شده از نسخهٔ اصلي در 18 December 2012.
«کتاب الکترونيکي چيست؟». وبگاه شتاب. بايگاني‌شده از نسخهٔ اصلي در 18 دسامبر 2012.
«سايت انتشارات آرنا». چاپ کتاب.
«تاريخچه چاپ و نشر کتاب (مدخل)». دانشنامه رشد.
«تاريخچه چاپ». واحد انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران. بايگاني‌شده از نسخهٔ اصلي در 18 دسامبر 2012. بازبيني‌شده در 23 اسفند 1386.
له‌وو، سرگي. کتابي دربارهٔ کتاب. ترجمهٔ پرويز شهرياري. امور فني نوشين احمدي خراساني. تهران: نشر توسعه، 1370.
«مدخل 451 درجه فارنهايت». مشارکت‌کنندگانِ دانش‌نامه‌ٔ هنر و ادبيات گمانه‌زن. بايگاني‌شده از نسخهٔ اصلي در 16–12–2006.
ويکيپديا
Wikipedia contributors, "Audiobook," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Audiobook&oldid=198497743 (accessed 17 مارس 2008).

اضافه نمودن به: نظر شما: نام: پست الکترونيکي: نظر کد امنيتي: پربيننده ترين مطالب روابط عمومي سر خط خبرهاي مهم روابط عمومي اولين همايش علمي پژوهشي "اخلاق و رسانه" فردا برگزار مي شود چهار روند پايدار در رسانه‌هاي اجتماعي سال 2019 مشارکت روابط عمومي دانشگاه لرستان در جشنواره رسانه اي ابوذر آنچه بايد بدانيم؟/ ويژگي هاي‌ کارشناس‌ روابط عمومي‌ آينده اي مبهم بشريت در سايه هوش مصنوعي اعضاي شوراي هماهنگي روابط عمومي هيئت‌هاي ورزشي استان يزد معرفي شد سر خط خبرهاي مهم روابط عمومي رسانه‌هاي اجتماعي زمستان سرد، راه هاي فرسوده و راهداران گمنام

مقالات گفتگو گزارش آموزش جهان روابط عمومي مديريت رويدادها روابط عمومي ايران کتابخانه

تازه هاي شبکه آخرين رويدادها فن آوري هاي نو تبليغات و بازاريابي ايده هاي برتر بادپخش صوتي گزارش تصويري پيشنهادهاي کاربران اخبار بانک و بيمه

نيازمندي ها خدمات خبرنگار افتخاري بخش اعضا دانلود کتاب پيوندها جستجوي پيشرفته موبايل آر اس اس

بخشنامه ها پيشکسوتان لوح هاي سپاس پيام هاي تسليت مناسبت ها جملات حکيمانه پايان نامه ها درباره شارا تماس با ما

Shara English Public Relation Social Media Marketing Events Mobile Content Iran Pr About Us - Contact US - Search

استفاده از مطالب اين سايت با درج منبع مجاز است تمام حقوق مادي و معنوي اين سايت متعلق به شارا است info@shara.ir

خبر فوري: فراخوان دومين همايش بررسي نقش روابط عمومي در صنعت بانکداري