به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، نشست «سید موسی صدر و زیست مؤمنانه در جهان امروز»، از سلسله نشست‌های همایش «بررسی و بازخوانی آراء و اندیشه های امام موسی صدر»، عصر چهارشنبه، ۲۱ آذر به همت کانون اندیشه جوان و با همکاری‌ موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر و انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در سالن آمفی تئاتر این دانشکده برگزار شد.

بنابر این گزارش، حجت الاسلام «محمدرضا زائری» در این نشست اظهار کرد: به نظر می رسد که دو گروه تلاش می کنند خواسته یا ناخواسته، مومنانه زندگی کردن را فارغ از از این که اصلا موضوع بحث ما اسلام است و در ایران و در سال 1397 داریم صحبت می کنیم یا 50 سال قبل، ناممکن جلوه بدهند؛ یک گروه که دین داری را آن قدر سخت می گیرند که از دسترس دور شود آن هم به شکل های مختلف از جمله فروکاستن دین به مناسک و شریعت و ظاهر و یک گروه هم تضادی میان دین داری و زندگی طبیعی را نشان می دهند.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: واقعیت آن است که انسان به طور طبیعی علاقه مند به آن است که زندگی کند و شغل داشته باشد و از آن طرف هم به اقتضادی فطرت خود میل به آسمان دارد، تلاشی که امام موسی صدر داشت این بود که به راه میانه برسد و پیام آسمان را با نیاز زمین پیوند دهد.

وی گفت: نکته مهمی که گاه در مورد شخصیت امام موسی صدر غفلت می شود آن است که خاستگاه امام موسی صدر فقاهت و اجتهاد است، گاهی توجه نمی شود که امام موسی صدر مثل سیدجمال الدین اسدآبادی و شهید بهشتی، صرفا از موضع یک روشنفکر این حرف ها را نمی زند. برخی امام موسی صدر و شهید بهشتی و سید جمال الدین اسدآبادی را به عنوان روشنفکر و نواندیش جذاب و دوست داشتنی معرفی کرده اند که کار درستی کردند اما اهمیت ماجرا این است که امام موسی صدر اگر برای نخستین بار در تاریخ مسحیت کاتولیک و البته عام تر کل تاریخ مسیحیت به کلیسا می رود و موعظه روزه مسیحی را به عنوان یک روحانی مسلمان در کلیسا ارایه می کند از موضع اجتهاد و فقاهت است.

زائری تصریح کرد: این نکته مهمی است که می تواند راهگشا باشد، ما امروز بدون تعارف در فضایی زندگی می کنیم که حتی روحانیون ما گاهی بدون آنکه حواسشان باشد آن قدر دین داری را سخت جلوه می دهند که افراد بی خیال شوند و بگویند نخواستیم و می خواهیم زندگی مان را بکنیم و آن قدر احتکارگرایانه معارف دینی را منحصر به خود می کنند که دیگران احساس کنند که آن معنویت را جز در فضاهای دیگر نمی توانند به دست بیاورند و این گونه است که روز به روز فاصله میان انسان واقع گرای مدرن با معارف و باورهای دینی بیشتر می شود و البته این مساله تازه ای نیست، اگر ما زمان سخنرانی امام موسی صدر و اوج تحرکات فکری جریان های کمونیستی و مارکسیستی را در نظر بگیریم، خواهیم دید که چندان با شرایط امروز تفاوتی ندارد. مساله ای که امام موسی صدر تلاش می کند به آن برسد این است که بگوید می شود در جدی ترین عرصه های زندگی با نگاه دین دارانه و مومنانه حضور داشت.

در ادامه این نشست «حسن محدثی» در پاسخ به این سوال که «آیا می توان در زندگی امروز مومنانه زیست؟»، اظهار کرد: معتقدم نگاه امام موسی صدر به دین یک نگاه خام است. بر خلاف نظر جناب زائری تصور می کنم زمانه ای که در آن زندگی می کنیم به سختی و با دشواری می توان مومنانه زیست.

استاد جامعه شناسی دین دانشگاه آزاد اسلامی گفت: فکر می کنم نگاه موسی صدر(اجازه می خواهم بگویم موسی صدر، چون باید بتوانیم نگاه نقادانه داشته باشیم و اگر این اوصاف را به کار ببریم کار سخت می شود)؛ تصور می کنم موسی صدر در بحث های دینی خودش به نوعی دین گرایی آرمانی دارد به گونه ای که در آن حضور واقعیت های تاریخ اسلام کمرنگ است و فجایعی که در تاریخ دین رخ داد به قدر کافی پررنگ نمی شود.

وی ادامه داد: این پرسش که این فجایع چه قدر ریشه در خود دین دارد چندان مورد اعتنا قرار نمی گیرد، گرچه که موسی صدر نگاه نقادانه به دین دارد اما به نظر می آید فجایعی را که در تاریخ دین رخ داد ریشه یابی بنیادی نکرده است.

این پژوهشگر تصریح کرد: همچنان که وقتی مارکسیسم و فجایعی را که پدید آورده، نقد می کنیم، در مورد نقد دین هم باید این مسیر را دنبال کنیم. برخی اندیشه های موسی صدر در مورد دین خام است و یک دلیل آن انسان شناسی آرمانی است.

وی با بیان اینکه اما در اندیشه او جهت گیری هایی می بینم که بسیار ارزشمند است، ابراز کرد: یکی از آنها باور او به اسلام عمل محور است. موسی صدر معتقد است که ایمان در اعمال آدمی ظاهر می شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: به گمانم اسلام عمل محور از جمله بخشی از اندیشه های موسی صدر است که می شود روی آن تکیه کرد. شخصیت و زندگی موسی صدر از تفکر او بزرگ تر است. او تاکید بر عمل صالح می کند، اساسا آموزه های دینی زمانی ارزشمند هستند که مدخلیت اجتماعی داشته باشند و این از ایده های بسیار ارزشمند موسی صدر است.

وی ادامه داد: جهان امروز دگرگون شده است و در جهانی زیست می کنیم که اشکال مختلف زیستن در آن وجود دارد و می توان گفت ما در جهان موزاییکی زندگی می کنیم که تمام نظام ارزشی ما با حالات و روابط اش برهم می خورد. چه بسیار مومنان که تحمل حرف بغل دستی را ندارند. لذا وقتی که من می خواهم مومنانه زیست کنم در میان کسانی زیست می کنم که آرمان دیگری از این زیستن دارند.

این محقق اظهار کرد: امروز برخی تلاش می کنند دین را با خشونت در جامعه ترویج دهند لذا با عده ای مواجهیم که نسبت به دین واکنش دارند. به نظرم تنها جایی که می توانیم بگوییم که زیست مومنانه داریم عمل صالح است و چه بسا در خاموشی و بدون ادعا عمل صالح کنیم و چه بسا به وسیله آن برگ برنده ای داشته باشیم.

در ادامه حجت الاسلام زائری در پاسخ به اظهارات محدثی گفت: به نظرم چند نکته مهم است که مطرح شود چون بحث شما زاویه پیدا می کند، اولا از موضوع صحبت منحرف نشویم، از جمله بن بست فقه در روزگار ما که خودش یک موضوع مستقلی است. نکته دیگر اینکه اتفاقا شاید بشود گفت تنها چیزی که نمی شود در وصف امام موسی صدر به کار برد آرمان گرایی است.

وی ادامه داد: من پیشنهاد می کنم به جناب محدثی حتما اندیشه های امام موسی صدر را وقت بگذارند و بخوانند، شاید به هرکسی بتوان گفت آرمان گرا جز به امام موسی صدر، البته این مساله را در پرانتز بگویم که امروز در کشور فضایی به وجود آمده است که هدایت شده هم نیست برای مثال اگر به هر دلیلی به این نتیجه برسم که فلان عملکرد انجمن اسلامی دانشکده حقوق غلط است قبل از گفتن برچسب خورده ام، لازمه اینکه من آکادمیک نگاه می کنم این نیست که به زمین و زمان بد بگویم.

زائری تاکید کرد: اتفاقا اگر آکادمیک نگاه کنیم لازمه اش آن است که پیش فرض نداشته باشیم و طبق عنوان جلسه امروز بگوییم اندیشه های امام موسی صدر. ما امروز با آثار امام موسی صدر مواجهیم، با این کارنامه و عملکرد او رو به رو هستیم و من خواهش می کنم از جناب محدثی که نظرات را بگویند فارغ از آنکه چه القابی را استفاده می کنیم.

زائری با طرح این پرسش که «آیا امام موسی صدر مدافع کلیتی بدون واقع گرایی است؟»، پاسخ داد: اتفاقا برعکس، ناسزایی که امام موسی صدر می شنید تماما برای حسادت نبود، دشمنی هایی که با او می شد برای اختلافات شخصی نبود، اتفاقا بخشی از آن به دلیل این بود که او واقع بینانه و صراحتا می گوید هیچ تغییری ممکن نیست مگر آنکه وضعیت امروز دین را نقد کنیم.

در ادامه محدثی بیان کرد: آنچه که در تاریخ هر نظام اعتقادی رخ می دهد، چه بسا ممکن است که ریشه هایی در خود آن نظام اعتقادی داشته باشد، موسی صدر می گوید: «بعد از اینکه‌ دانستیم‌ مصائبی‌ که‌ ما امروز متحمل‌ می ‌شویم‌ به‌ سبب دین‌ نیست؛ بعد از اینکه‌ اذعان‌ کردیم‌ که‌ جنگ‌ های‌ صلیبی‌ یا مثلاً فتحِ‌ قسطنطنیه‌ و چنین اقداماتی‌ که‌ صورت‌ گرفته‌ است، چه‌ به دست مسلمانان‌ و چه‌ به دست مسیحیان، از اساسِ‌ دین‌ نشأت نگرفته است و دین‌ هیچ ‌کدام‌ از این ‌ها را تأ‌یید نمی ‌کند؛ و پس‌ از آنکه‌ گفتیم‌ این‌ واقعیت‌ که‌ امروز به‌ اسم‌ دین‌ با آن‌ زندگی‌ می‌ کنیم‌ دین‌ نیست؛ و بعد از آنکه‌ دریافتیم‌ فرقه ‌گراییِ‌ موجود در کشور ما از آثارِ‌ دین‌ نیست‌، اگر در مقابل‌ هرآنچه‌ در میان ما به‌ اسمِ‌ دین‌ رواج‌ دارد، تسلیم‌ نشویم‌ و آن‌ را نپذیریم‌، بلکه‌ مفاهیمِ‌ دینی‌ آن‌ را بیابیم، در این‌ صورت، چرا مردم‌ را به‌ سوی‌ دین ‌گرایی در زندگی با روش درست‌ دعوت‌ نکنیم؟»، حال سوال من این است که این اتفاقات که موسی صدر در این جملات به آنها اشاره کرد اگر تاثیر دین نیست پس تاثیر چیست؟ موسی صدر همه را به دین دعوت می کند اما بسیاری از این‌ مشکلاتی که عنوان می کند، ریشه در فرهنگ دینی دارد، انحراف از اسلام هم بخشی از تاریخ اسلام است و نمی‌ توان آن را نادیده گرفت.

این استاد دانشگاه در ادامه ابراز کرد: بگذارید برخی از این خامی ها را بگویم، برای مثال در باب عرفان و فلسفه اشاره کنم. موسی صدر در مورد عرفان و  فلسفه مسلمانان و از جمله ملاصدرا چنین می گوید: «ملاصدرا در فلسفه اسلامی مقامی بس رفیع دارد. ملاصدرا اوج فلسفه اسلامی و خلاصه قدما و الگوی متأخران و مؤسس حکمت متعالیه است که فلسفه مشاء، حکمت اشراق و عرفان را یک جا گرد آورده است. زمانی که فلسفه اسلامی را که در شخص صدر الدین شیرازی تجسم یافته، با فلسفه قرن بیستم مقایسه می کنیم، تفوق روشنفکری وی را بر بسیاری روش های فلسفی جدید احساس می کنیم».

این پژوهشگر تصریح کرد:  شواهد نشان می دهد که درک او از فلسفه در قرن بیستم منطقی نیست. البته موسی صدر مسلمان مومنی است که دلش می خواهد دین اش جلوه کند اما نگاه مدافع گرایانه او و سخن گفتن از ابدیت فرهنگ اسلامی مساله ای است که امروز چنین قالبی پیدا نکرده است و فرهنگ اسلامی نیاز به بازسازی اساسی دارد.  اما در جای دیگر موسی صدر سخنان عجیبی درباره علم و دین به کار برده است که غیرواقع‌ بینانه است.

وی ادامه داد: علم کاری کرده است که انسان دچار توهم خدایی شود. حال ببینید که در این میان موسی صدر چه نگاه آسوده ای دارد و اصلا به این مسایل توجه نکرده است. من بارها گفته‌ ام تا اطلاع ثانوی مسلمان‌ ام اما مؤمنانه ‌زیستن آن گونه که موسی صدر آرمانی توصیف می‌ کند، راحت نیست. تنها جایی که می ‌توان به حرف ‌های موسی صدر تکیه کرد، جایی است که می گوید باید ایمان را در اعمال خود متجلی کنیم.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام زائری گفت: من خاضعانه از جناب محدثی می خواهم که اوصافی مثل خام و عجیب را به کار نبرد. این عالمانه نیست. اگر من بگویم نگاه آسوده و بی توجه، این نگاه عالمانه ای نیست. وصف کلی اصلا وصف عالمانه نیست. همچنین جناب محدثی به فلسفه و عرفان در اندیشه امام موسی صدر اشاره داشت که من به علت عدم تخصص در این بحث، وارد آن نمی ‌شوم، اما تأکید می ‌کنم که این مسائل، موضوعاتی مستقل هستند که باید مثل موضوع فقه در جهان امروز، جداگانه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل علمی قرار بگیرند.

زائری اظهار کرد: نباید از قبل انگاره ‌ای را به شکل پیش‌ فرض مقدس فرض کنیم و زور بزنیم آن را اثبات کنیم، ما می خواهیم بحث کنیم ببینیم حقیقت چیست اما لازمه اش آن است که با هم دیالوگ داشته باشیم، ابدیتی که امام موسی صدر می گوید جاودانگی  اعتقاد به معاد در برابر نیست انگاری مادی است. او در فضایی که شاگردان «مارکس» در جلسه می ‌نشستند از اصول ثابت اسلام مثل معاد سخن می‌ گوید، اینکه امروز بعد از پنجاه سال بدون مطالعه و درک آن فضا، موضوعات و مباحث دیگری را طرح کنید، درست نیست.

در ادامه این نشست، محدثی با بیان اینکه موسی صدر فی نفسه برای انسان کرامت قایل است، گفت: لذا با این نگاه می رود و با گروه های مختلف دینی در لبنان با آن نگاه فوق العاده ای که به انسان  دارد مواجه می شود، نگاه دینی موسی صدر بر پایه کرامت انسانی است. نگاه موسی صدر به انسان صرف نظر از اعتقاد و مسلمان بودن است.